Heimsmynd - 01.09.1990, Blaðsíða 8

GRÆÐGI ER EKKI TIL GÓÐS
nndanfarin þrjú ár hefur íslenskt þjóðfé-
lag gengið í gegnum samdráttarskeið
sem margir telja að sé nú yfirstaðið. En
hin títtnefnda kreppa er ekki yfirstaðin
ef hún er þá hafin. íslenskt þjóðfélag.
sem mörg ef ekki flest önnur samfélög
í hinum vestræna heimi, er nefnilega
að upplifa annars konar og dýpri
kreppu sem á sér rætur í fúnum stoðum
grunnbyggingarinnar, spilltu hagkerfi,
slæmu flokkakerfi og hugmyndafræði-
legri fátækt.
Kommúnisminn hefur beðið skip-
brot og sú frjálshyggja sem hér hefur verið prédikuð (oftast af
mönnum sem starfa hjá hinu opinbera eða í einokunarfyrir-
tækjum) hefur leitt marga út á villigötur þar sem eiginhags-
munir eru stöðugt settir á oddinn.
Pað eru tvö hundruð ár síðan skoski heimspekingurinn og
hagfræðingurinn Adam Smith lést en bók hans Auðlegð þjóð-
anna er eitt mest lesna hagfræðirit allra tíma og svarar enn
spurningum sem brenna á vörum fólks.
Smith er goð margra frjálshyggjumanna enda hefur hann
löngum verið álitinn helsti boðberi sérhyggjunnar. Tímaritið
Economist benti á í leiðara nýlega að þessi túlkun á Smith
væri röng. Hann hafi aldrei séð neina dyggð fólgna í sérhyggj-
unni. Hann hafi hins vegar skynjað hættur hennar. Þaðan af
síður var hann málsvari auðmagnsins fremur en vinnunnar né
vaxandi borgarastéttar fremur en alþýðu. Hann var tortrygg-
inn á eiginhagsmunaáráttuna sem og mannlegt eðli, enda
sagði hann að sjaldnast hittust menn úr sömu atvinnugrein
eða í viðskiptum til að gera sér dagamun án þess að þeir gerðu
með sér samsæri um leið gegn almenningi eða finndu einhver
úrræði til að hækka vöruverð.
Því sá Smith enga dyggð í sérhyggjunni. Hann benti einfald-
lega á að hún væri drifkraftur í efnahagslífinu. Hann benti á
hvernig samkeppni drægi úr hömlulausri græðgi framleiðenda
í að hækka vöruverð og kæmi þannig neytendum til góða.
Smith talaði um ósýnilega hönd markaðarins og þar sem hann
sæi um sig sjálfur ættu stjómvöld að einbeita sér að vörnum
FRAMLAG
landsins, þau ættu að vernda hvern einstakling
samfélagsins fyrir óréttlæti eða kúgun af hálfu
annarra og stjórnvöld ættu að sjá um að koma á
fót stofnunum í almannaþágu sem enginn ein-
staklingur sæi arðsvon í.
En það hefur margt breyst frá dögum
Smiths. Sú samkeppni, sem stjórnaði markað-
inum og var kannski milli bakara og ostagerð-
armanns, setur ekki svip sinn á samtímann.
Litlu framleiðendurnir stjórna ekki ferðinni í
efnahagslífinu heldur risavaxin fyrirtæki og
samtök á vinnumarkaði og í atvinnulífi. At-
vinnurekstur sem er smár í sniðum má sín
reyndar lítils ef eitthvað er og á íslandi myndu talsmenn ftjáls-
hyggjunnar fæstir kjósa sér starfsvettvang þar.
Annað sem Smith sá fyrir var hvernig stjórnvöld geta með
afskiptum, til dæmis styrkjum eða lánum, haft áhrif á sam-
keppnina á markaðinum. Stjórnvöld sem gangast í ábyrgð fyr-
ir eina atvinnugrein eða eitt fyrirtæki eru um leið að mismuna
öðrum. Af hverju heyrðist svona lítið í íslenskum frjálshyggju-
mönnum þegar borgin íhugaði að gangast í ábyrgð fyrir einka-
sjónvarpsstöð? Þetta eru peningar skattborgara en ekki yfir-
valda.
A meðan almenn kjaraskerðing hefur átt sér stað í landinu
grassera pilsfaldakapítalismi og gerspillt sjóðakerfi. Það vita
allir en á meðan þetta ástand varir er kreppa. Hér hefur þegar
átt sér stað vísir að atgervisflótta og spá manna er sú að enn
fleiri eigi eftir að flýja land.
Stjómvöld stæra sig af hagstjórn sinni á erfiðleikatímum.
En það væri synd að segja að sú hagstjórn væri mjög skapandi.
Sú krafa er brýn að lagðar séu einhverjar línur fyrir framtíðina
og stjórnmál fari að snúast um hugmyndafræði á nýjan leik.
Svo skulum við vona að heimspekingurinn Nietzsche hafi ekki
alveg rétt fyrir sér þegar hann skrifar 1873: Hið sterka sigrar:
Pað er almennt lögmál. Bara ef það væri ekki alltaf nákvæm-
lega það sem er heimskt og illt.
Laufey Elísabet Löve
sá um uppsetningu
tískuþáttar auk þess sem
hún skrifar um heimili ungs
fólks. Laufey Elísabet hefur
hafið störf sem blaðamaður
á HEIMSMYND.
Helga Bjartmars og
Björg Agnarsdóttir
unnu gott starf þegar greinin
um Yohönnu Yonas var
unnin í New York í
ágústmánuði. Helga sem
starfar í New York er
hárgreiðslumeistari og hefur
verið við nám og starf bæði
á Spáni og í Þýskalandi.
Hún er nú að hasla sér völl í
sínu fagi í Bandaríkjunum
og hefur aðallega unnið við
förðun og hárgreiðslu við
gerð myndbanda. Björg er
við nám í ljósmyndun og
starfar sem free-lance
ljósmyndari.
8 HEIMSMYND