Heimsmynd - 01.10.1990, Blaðsíða 76

Systkinin í Mundakoti
í aftari röð eru Jóhann, Elín og Gísli en í
fremri röð Ragnar og Jónína.

1 [ % f ik ' .< I
Jón Einarsson,
hreppstjóri í Mundakoti, og kona hans Guðrún Jóhannsdóttir.
HEIMAKÆR MÓÐIR
Arið 1892 voru pússuð saman heimasætan í Mundakoti,
Guðrún Jóhannsdóttir (1865-1939), og stór og kraftalegur ná-
ungi austan úr Skaftafellssýslu. Hann hét Jón Einarsson (1866-
1936) frá Heiði á Síðu, skaftfellskur í marga ættliði. Guðrún
var dóttir Jóhanns Þorkelssonar (1842-1892), formanns og
hreppstjóra í Mundakoti, sem sagt var að bæri léttilega tvo
hundrað punda sekki, hvorn undir sinni hendinni, upp á vöru-
skemmuloft, og Elínar Súnonardóttur (1837-1918) og var eina
barn þeirra sem komst á legg. Hin dóu öll í bernsku. Eins og
áður sagði höfðu forfeður Guðrúnar búið í Mundakoti í
marga ættliði og svo fastbundin var hún þessari ættartorfu
sinni að hún eyddi aldrei nótt að heiman. Hún fæddist í
Mundakoti og dó þar.
Ragnar í Smára minntist eitt móður sinnar sem hann sagði
að hefði verið mjög heimakær og ómannblendin þótt hún væri
hrókur alls fagnaðar í þröngum vinahópi. Þegar Ragnar eign-
aðist bfl í fyrsta sinn tók hann það loforð af móður sinni að
hún færi með honum til höfuðstaðarins að heimsækja börn sín
sem þá voru öll flutt suður nema eitt. Hún féllst á þetta en
heimtaði sex mánaða frest. Þegar Ragnar kom að sækja hana
vildi hún að hann yrði um kyrrt einn dag, næsta morgun skyldi
hún koma með honum. Eftir hádegi þann dag stóð hún prúð-
búin eins og drottning úti á hlaði í sólskininu, klædd peysuföt-
um með gullsaumað slifsi en hrafnsvartar flétturnar niður fyrir
mjaðmir - og gljáði á þær. Hún var í dökkum sokkum með
svarta skó. Ragnar hlakkaði ákaflega til að sýna móður sinni
borgina í öllu sínu veldi. Svo var ekið af stað en honum fannst
hún vera einkennilega óróleg. Þegar komið var að Fælu, þar
sem fangelsið á Litla-Hrauni er nú, bað Guðrún son sinn um
að stoppa bílinn stundarkorn: hún vildi horfa heim að Munda-
koti, kannski var hún að kveðja staðinn í síðasta sinn. Hún
stóð grafkyrr um stund þangað til hún sagði ákveðin: „Ég ætla
að fara heim.“ Síðan hélt hún af stað gangandi til baka. Hún
dó án þess að hafa verið eina nótt að heiman.
VINNUÆR FAÐIR
Jón Einarsson, bóndi Guðrúnar, var allt annarrar náttúru.
Hann var aðsópsmikill og lét mikið á sér bera út á við. Hann
var hreppstjóri Eyrbekkinga áratugum saman og oddviti í ald-
arfjórðung, sannkallaður höfðingi síns byggðarlags. Tvisvar
sinnum gegndi hann sýslumannsembætti í Arnessýslu, hálft ár
í senn. Jón Einarsson var víkingur til vinnu. Hann átti tíæring
og reri á honum úr Mundakotslendingu í þrjátíu og þrjár ver-
tíðir og stundaði vöruskiptaverslun við bændur. Hann var allt
í senn: bóndi, sjómaður, embættismaður og kaupmaður.
Ragnar í Smára lét einhvern tíma svo ummælt að faðir hans
hefði verið „vinnuær“. Hann var alltaf að. Vinnuharka hefur
fylgt mörgum afkomendum hans síðan.
Mundakotshjónin voru talin vel efnuð. Móðir Sigurjóns Ol-
afssonar myndhöggvara var vinnukona hjá þeim. Hún sagði
að á hverjum sunnudegi hefði Jón í Mundakoti gefið fólkinu í
nágrenninu nytjarnar úr kúnum sínum og verið sérstaklega ör-
látur við þá fátækustu.
Jón Einarsson lést árið 1936. Er kona hans hafði fylgt hon-
um til grafar háttaði hún ofan í rúm og fór ekki í fötin eftir
það uns hún lést þremur árum síðar. Þau voru samrýnd en
ólík eins og dagur og nótt. Börn þeirra voru fimm, þrír synir
og tvær dætur. Verður nú sagt frá þeim og byrjað á Ragnari í
Smára þó að hann væri næstyngstur.
HRIFNÆMUR UNGLINGUR
A. Einar Ragnar Jónsson (1904-1984) hét hann fullu nafni.
Hann sagði eitt sinn í viðtali að hann hefði alist upp við áhuga
á listum og menningu í æsku sinni á Eyrarbakka og fyrstu
áhrifin hefðu komið þegar móðir hans kvað rímur á vetrar-
kvöldum og faðir hans las Passíusálmana á föstunni. Bæði
voru þau söngvin og móðir hans lét einhverju sinni svo um-
mælt að fólk, sem ekki hefði gaman af tónlist, væri ekki gott
fólk.
Eyrarbakki var að mörgu leyti sérstakt pláss á íslandi um
aldamótin 1900 og árin þar á eftir, þar var meira tónlistarlíf en
annars staðar, ekki síst fyrir áhrif frá Húsinu, þar sem dætur
danska faktorsins við Eyrarbakkaverslun héldu uppi fjörugu
tónlistar- og skemmtanalífi. Ragnar hélt því fram að danskir
gyðingar hefði sett mjög svip sinn á Eyrarbakka, komið með
alþjóðlegt andrúmsloft þangað. A Bakkanum voru leiksýning-
ar, lestrarfélag, prentsmiðja, bókaútgáfa og mikið félagslíf.
Þar var elsti starfandi barnaskóli landsins og mikilhæfir kenn-
arar hrifu ungt fólk með sér. Ragnar nefndi þrjá sem hefðu
haft afgerandi mótunaráhrif á sig. Þeir voru Pétur Guðmunds-
son, faðir Péturs þuls og þeirra systkina, Helgi Hallgrímsson
söngkennari, faðir Sigurðar, stjórnarformanns Flugleiða,
Hallgríms tónskálds og þeirra systkina, og Aðalsteinn Sig-
mundsson rithöfundur.
Einn besti vinur Ragnars í æsku var Vilhjálmur S. Vil-
hjálmsson (Hannes á horninu), blaðamaður og rithöfundur.
Þrjár bækur bárust upp í hendur þeirra haustið 1919 sem þeir
lásu aftur og aftur og bókstaflega upp til agna, tveir hrifnæmir
drengir. Bækurnar voru Barn náttúrunnar eftir Halldór frá
Laxnesi, Svartar fjaðrir eftir Davíð Stefánsson og Fornar ástir
eftir Sigurð Nordal. Þeir biðu þess aldrei bætur að hafa lesið
þessar bækur.
MEÐ SKÁLDUM
Ári seinna fór Ragnar til Reykjavíkur, 16 ára drengur, til að
nema við Verslunarskólann, lágvaxinn og bólugrafinn með
mikinn og óstýrilátan hárbrúsk á höfði. Strax fyrsta kvöldið
var honum boðið heim til frú Guðrúnar Erlings, ekkju Þor-
steins Erlingssonar skálds, í Þingholtsstræti 33. Þar var þá
76 HEIMSMYND