Heimsmynd - 01.12.1990, Blaðsíða 78

„Veistu hvað það er að hugleiða,“ segir hún, „það er eins og
ah vinna einbeitt í tíunda veldi Með djúpslökuninni finn ég
jafnvœgi, líkamlegt og andlegt. Eftir pað koma
leiðbeiningarnar upp í hendurnar á manni“
káldsaga hennar sem kemur út núna er tímamótaverk á
ferli hennar en að baki eru blóð, sviti og tár. Hún var
tilbúin með efniviðinn í söguna árið 1986 þegar hún
varð fyrir erfiðum augnsjúkdómi sem hún hefur stig af
stigi barist við og náð talsverðum bata þótt lítið megi út af
bera að sjúkdómurinn taki sig upp að nýju. Af þessum sökum
er hún ekki í sama stakk búin og ýmsir aðrir rithöfundar að
fylgja bók sinni úr hlaði. Um það var mér ekki kunnugt þegar
ég hitti hana. Hún varaði mig við því að hún þreyttist fljótt en
gleymdi sér og ég mér þegar hún fór að tala um sköpunarferl-
ið og hvernig sérhver sögupersóna varð til með henni. Svo
ljóslifandi varð aðalhetjan Nína að hún þurfti á tímabili að
berjast við að Nína, sem hún þolir ekki á köflum, næði yfir-
höndinni.
í upphafi sögunnar kynnumst við Nínu sem situr við dánar-
beð móður sinnar Þórdísar. Nína er tvíræður persónuleiki,
tákngervingur nútímans sem fyrirlítur hin gömlu gildi. Meðan
nóttin líður á sjúkrastofunni hverfur hún úr heimi yfirborðs-
mennskunnar á vit formæðra sinna sem börðust við ytri nátt-
úruöfl og eigin þrár í kyrrlátri vík á norðurhjara. Sagan líður
áfram líkt og kvikmynd þar sem aðstæður og persónur eru svo
myndrænar að maður hrekkur í kút við hver kaflaskipti.
Það er tími fuglsins og bjargsins, annríkis og sumarkomu en
dauðinn bíður líka við svarta hamraveggi. Þetta er umhverfi
Sunnevu í upphafi 19. aldar, hinnar ungu brúður Stefáns
bónda. Sunnevu sem stendur í fjörunni og horfir „gráðugum
augum“ á eftir glottandi sjómanni, langt að komnum, sem
færði henni sjal. Sunnevu, ástinni hans Jakobs, sem elskaði
hana meira en lífið sjálft. „Augu Jakobs sögðu það. Horfðu á
Sunnevu. Fylgdu henni eftir. Alltaf.“ Frá þessari rómantík er-
um við hrifin inn í kaldan hugarheim Nínu og síðan aftur konu
fram af konu og því nær sem dregur nútímanum því kaldari
verður raunveruleikinn.
Með þetta í huga reyndi ég að ímynda mér hvernig Fríða A.
Sigurðardóttir kæmi fyrir ef hún líktist ekki systur sinni skáld-
konunni Jakobínu Sigurðardóttur í Garði. Sem hún gerir og
reyndar öllum hinum kvenpersónunum líka.
Þá birtist hún á skrifstofu minni, þessi stressaða nútímavera
í dúnúlpu með dökk gleraugu. Samt fylgir henni einhver forn-
eskja, eitthvað úr lítilli vík eða köldum firði, sem ég skynja
betur seinna. Velti aðeins vöngum yfir því fyrst hvort Nína sé
hún í níunda veldi en rithöfundalaunin dugi ekki fyrir
Armanidrögtum.
Hún var rúmlega þrítug þegar móðir hennar, Stefanía
Guðnadóttir, dó. Hún gat ekki fylgt henni til grafar þar sem
hún var rúmföst á sjúkrahúsi eftir bflslys. A þeirri stundu
ákvað hún að reisa móður sinni bautastein. „Hún hefur troðið
sér inn í margar bækur og ég hef verið að skrifa mig frá henni
síðan.“
Ég giska réttilega á að móðir hennar sé Þórdís, kletturinn í
hafinu í kreppunni, konan sem hélt svo fast í gömlu gildin
með hjartað og heilann á réttum stað. Ein trúverðugasta pers-
ónan í bókinni. Stúlka úr sveit sem kemur til bæjarins og lætur
ljósin ekki blinda sig. Móðurímynd íslensks nútímasamfélags.
Stefanía eignaðist þrettán börn, þar af tvær þjóðþekktar
skáldkonur. Jakobína er elst og Fríða næstyngst, en hún er
fædd þann 12. desember 1940 á Hesteyri í Jökulfjörðum. Faðir
hennar, Sigurður Sigurðsson sem dó 1968, hafði verið bóndi í
Hælavík áður en hann varð símstöðvarstjóri á Hesteyri. I lok
stríðsáranna flutti fjölskyldan til Keflavíkur þar sem faðir
hennar stundaði verkamannavinnu þar til hann missti heils-
una.
Sú mynd sem hún dregur upp af lífi fólks við nyrsta úthaf er
úr heimi foreldra hennar sjálfrar. Hrikalegt landslag, endalaus
hvítskyggð breiða út undir sjóndeildarhring, afmörkuð ógn-
andi fjallsrisum . . . Maður á ferð, einn með byssu, dúðaður
vaðmálsúlpu og skinnhúfu, þykkir belgvettlingar á höndum.
Gengur þunglamalega áfram, svipurinn tómur, myrkur, augu
rauðsprengd undir þungum brúnum, kleprar í skeggi . . .
Einn á ferð út undir klökuðu bjargi, í leit að æti. Þessi maður
sem kvíðir heimkomunni, áfjálgum augum barnanna þegar
hann birtist tómhentur.
Fríða man eftir sér í hópi ellefu systkina, tveir drengjanna
létust í bernsku en á þrettán árum eignaðist móðir hennar ell-
efu börn. Hún ólst upp við frásagnir af komu fuglsins í bjarg-
ið.
Það er þetta farg sem nútímakonan Fríða er að létta af sér.
ókin er komin út. Fríða hefur átt við mikið heilsu-
leysi að stríða, kvíðir blaðaviðtölum, „kann ekki á
þessa miðla“, ákveður að fara bara í þetta eina viðtal
og ofgerir sér.
Gleymir sér í nokkrar klukkustundir þegar hún
upplifir sköpunarferlið þar sem hver persónan lifnar
við á fætur annarri. Hún hryllir sig þegar hún áttar sig, „ég
þoli ekki að tala um þetta. Þetta er búið, frá.“
Röddin er hás og hún keðjureykir. Slétt húðin á andlitinu
stingur í stúf við reykjarmökkin sem umlykur hana. Hún hef-
ur stundað hugleiðslu árum saman og yfir andlitinu hvflir ró
þeirra sem hafa kafað ofan í sjálfið. Þetta er kona sem dregur
upp mynd af formæðrum okkar en jafnframt nútímalegri
heimskonu sem Nína er fyrir henni. Hún er húsmóðir í einbýl-
ishúsi í Arbænum með brúnum plusssófum og köldum ýsubit-
um á súpudiski í eldhúsglugganum. Andrúmsloft anno 1973.
Tveir spikfeitir fresskettir stökkva þunglamalega upp á eld-
húsborðið, annar var óvart skírður Rosa Luxemburg. Sögu-
hetjan Nína myndi áreiðanlega velta fyrir sér hvort pólitísk
lífssýn skapara síns hafi verið fullmótuð um leið og heimilið.
Og Fríða myndi skilja það. Starfsvettvangur Nínu, auglýsinga-
bransinn, sköpun ímynda, virðist í ljósárafjarlægð frá heimili
skólastjórahjónanna í Árbænum.
Fyrir henni er þessi bók ekkert endilega um konur þótt þær
séu í forgrunninum. Hún er pirruð vegna gagnrýni einhvers
sjálfskipaðs menningarvita sem sagði þetta kvennaverk,
óskiljanlegt karlmönnum. „Við stöndum öll jöfn frammi fyrir
dauðanum," segir hún. „Þá skiptir kynið engu máli. Það varð
hlutskipti Nínu að fara út í yfirborðsmennsku. Hún missti föð-
ur sinn ung og vill ekki muna dauða hans. Hún vill koma sér
undan öllu óþægilegu og erfiðu. Nína velur þá braut sem er
auðveldust í þessu lífi. Hún er tip top á öllum sviðum og með
78 HEIMSMYND