Brautin - 23.11.1957, Page 1

rís á Akranesi
„En samvinnumenn játa ekki
sósíaiiska lífsskoðun"
Framleiöir þrjár tegundir sements, þar á meöal
púzzólansement, sem aldrei hefur verið notaö
hér.
Stœrsta verksmiðja landsins
er nú að risa af grunni á Akra-
nesi. Verður þetta eitt mesta
mannvirki, sem íslendingar
hafa byggt. Sementsverksmiðjan
mun veita fjölda manns at-
vinnu, auk þess sem hún rnun
spara þjóðinni óhemjumikinn
gjaldeyri og fluiningsgjöld. —
Núverandi stjórn verksmiðjunn
ar skipa þeir dr. Jón Vestdal
form., Helgi Þorsteinsson fram-
kvœmdastjóri og Sigurður Sím-
onarson frá Akranesi. Yfirstjórn
málefna sementsverksmiðjunnar
er i höndum iðnaðarmálaráð-
herra, Gylfa Þ. Gíslasonar.
Arið 1936 voru uppi ráða-
gerðir hér á landi um að byggja
sementsverksmiðju, en ekkert
varð úr framkvæmdum, þar sem
rannsóknir leiddu í ljós, að ekki
myndi nægilegt magn af hrá-
efnum til vinnslunnar vera til-
tækilegt. Var það aðallega skort-
ur á kalki, en það er nær ein-
göngu í skeljasandi hér á landi,
sem kom í veg fyrir að hafizt
var handa um byggingu verk-
smiðjunnar.
Sjómenn vísa á
skeljasand.
Árið 1948 var skipuð nefnd
til að athuga möguleika á fram-
leiðslu sements á íslandi. í
henni áttu sæti Jóhannes
Bjarnason, Haraldur Ásgeirsson
og Jón Vestdal. Gerðu þeir fyr-
irspurnir víða um land, hvort
ekki fyndist verulegt magn af
skeljasandi, en svörin voru nei-
kvæð.
Árið 1949 vitnaðist nefndinni
að skeljasandur væri á botni
Faxaflóa.
Þegar dragnótaveiðar voru
stundáðár á Faxaflöa, veiddist
þar koli, er var ljós á lit og
mjög verðmætur. Var fiskur
þessi eftirsóttur af fiskimönn-
um. Sjómennirnir vissu, að
kolategund þessi hélt sig á ljós-
um botni. Til að finna þessi
mið, smurðu þeir margaríni
neðan á blýlóð og sökktu til
botns. Þegar lóðið var dregið
upp, tolldu ljós sandkorn í
margaríninu, og þá vissu sjó
mennirnir, að þeir voru á rétt-
um rriiðum.
Þegar nefndarmönnum barst
þetta til eyrna, hófu þeir þegar
rarrnsóknir á þessum sandbotni.
Reyndist sandlagið, sem er allt
að 4 m. á þykkt, vera á um það
bil 50 ferkílómetra svæði. Mun
þetta rnagn nægja verksmiðj-
unni um aldaraðir. Menn voru
fyrst vondaufir um að takast
mætti að dæla sandinum upp.
Fyrsta tilraunin var gerð árið
1953. Sýndi það sig þegar, að
það myndi ekki standa í vegi
fyrir frekari framkvæmdum. Á
tæpum 2 mánuðum voru dæld
upp 215 torrn af sandi, sem nú
eru í bing á Akranesi.
Annað aðalhráefnið er lípa-
rít. Verður það tekið í Hval-
firði og flutt á bílum til Akra-
ness. Eina hráefnið, sem þarf
að flytja inn, er gips, en af því
þarf 3—4% í sementsframleiðsl-
uira.
Framkvœmdir hafnar.
Þegar reynslan hafði sýnt, að
það borgaði sig að dæla upp
skeljasandi úr Faxaflóa, var þeg-
ar hafizt handa um að útvega
fé til verksmiðjunnar. Á s.l. ári
tókst ríkisstjórninni að fá 88
millj. kr. lán í Danmörku, með
aðstoð Bandaríkjamanna. Láns-
sainningurinn var undirritaður
í marz 1956, samningurinn um
vélakaup gekk í gifdi r apríl
sama ár og í maí var fyrir al-
Framhald á 4. síðu.
í blaðinu Tímanum gat fyrir
nokkru að líta eftirgreind orð í
leiðara, sem hét Þriðja leiðin:
„Það er höfuðmisskilning-
ur, að samvinnuhugsjónin sé
einhver ambátt sósíalismans,
jafnvel þótt sé lýðræðissósíal-
ismi. Jafnaðarmenn og sam-
vinnumenn eiga gott og náið
samstarf víða um heim, t. d.
á Norðurlöndum og Bret-
landi, en samvinnumenn játa
ekki sósíalíska lífsskoðun."
Við skulum láta liggja milli
hluta, að algengara er samkv.
íslenzkri málvenju, að tala um
sainvinnustefnu, en ekki sam
vinnuhugsjón, en taka heldur
undir hitt, að rangt sé, hafi ein-
hver gert, að kalla þá stefnu
ambátt jafnaðarstefnunnar.
Þessar stefnur eru semsé ná-
frænkur að skoð'un fjölmargra
landsbúa.
En hitt verður að benda á, að
það er næsta villandi að tala af-
dráttarlaust um samvinnumenn
og jafnaðarmenn sem tvo hópa,
því að bæði hér á landi og ann-
ars staðar eru fjölmargir jafn-
aðarmenn um leið samvinnu-
menn, og gagnkvæmt. Það er
þannig ekki sannleikanum sam-
kvænit að fullyrða umbúðalaust,
að samvinnumenn játi ekki
sósíaliska lífsskoðun, því að til
er fjöldi samvinnumanna hér-
lendis sem erlendis, er slíkt
gera. Hitt er náttúrlega rétt, að
fjölmargir samvinnumenn gera
það ekki, og er þá komið að
þeirri alkunnu staðreynd, að
samvinnustefnan er ekki flokks-
stefna, hana geta menn aðhyllzt
með mismunandi pólitískar
skoðanir, en hins vegar ríkar
félagslegar kenndir,
En jafnframt því sem þetta
er dregið skýrt fram, má það
ekki liggja í þagnargildi, þegar
rætt er um samvinnustefnu og
þjóðnýtingarstefnu, að þeirra
hlutverk á að vera það fyrst og
fremst að stuðla að aukinni hag-
sæld og hamingju manna. Sum-
ir taka fyrst og fremst mið á
framtíðina, en er það rétt? Er
ekki hlutverk okkar, sem störf-
um í dag, bceði það að stuðla
að hagsæld og hamingju sam-
tíðannanna okkar sem og barna
okkar og afkomenda? Vissulega.
Og eru miklar líkur til, að við
búum vel í hag barna okkar og
afkomenda, ef við kunnum illa
að búa fyrir samtíð okkar?
Það óttast a. m. k. margur.
Af þessum sökum er það
næsta alvarlegt mál, ef menn
einblína svo á kennisetningar,
að þeir néiti að draga rökrétt-
ar ályktanir af misbrestum, sem
þær leiða til. Hér er umræðan
eingöngu takmörkuð við sam-
vinnuhreyfingu og þjóðnýtingu.
Ef forsjármenn samvinnu-
félaga gæta sín ekki fyrir þeirri
tilhneigingu sterkra félagssam-
taka að verða ríki í ríkinu,
verða drottinn en ekki þjónn
alþýðu, þá eru þeir ekki sann-
ir samvinniunenn. Og þeir
þjóðnýtingarmenn, sem vilja
þjóðnýta vegna þjóðnýtingar-
kenningarinnar út af fyrir sig,
án tillits til þess hvort líkur
hníga að góðum árangri eða
ekki, þeir eru varla sannir jafn-
aðarmenn.
Standi full einlægni og óhlut-
dræg dómgreind að baki þessara
tveggja náfrænka, samvinnu-
stefnunnar og jafnaðarstefnunn-
ar, ættu þær að skila samtíðinni
langt fram á veg saman, því að
í sumum tilfellum skilur þær
ekkert að og ganga hvor upp í
annarri, en í öðrum skilur þær
ekki meir en svo, að með
nokkru umburðarlyndi og til-
litssemi ættu þær að geta gengið
i takt fram á við, en falið fram-
vindu þróunar og dómgreind
fólksins, sem unnið er fyrir, að
segja til um það, á hvora hönd-
ina skuli sveigja meir í þessu
málinu eða hinu.
Framhald á 2. síðu.