Umhverfið - 12.06.1984, Side 1

1. tbl.
12. júní 1984
6. árgangur
Þjóðarátak í skógrækt
Einu sinni var smali á bæ. Hann sat
hjá um fráfærurnar og rak ær á
hverjum morgni frá kvíabóli til fjalls,
þar sem hann hélt þeim til haga. Leið
piltsins með féð lá jafnan fram hjá
stórum steini. Uppi við steininn uxu
allmargar birkihríslur í hvirfingu.
Smalastrákur þessi byrjaði snemma
á því, að slíta í hverri ferð upp eina
hríslu úr runnanum til að nota í keyri á
ærnar. Fór svo fram um langa hríð og
um síðir var engin hrísla eftir.
Þetta þótti ekki vel gert hjá strákn-
um, enda hefndist honum grimmilega
fyrir. Hann tók ókennilegan sjúkdóm,
tærðist upp og dó á kvalarfullan hátt.
Skömmu síðar átti stúlka af sama bæ
leið hjá stóra steininum, þar sem
birkilundurinn hafði áður staðið.
Heyrði hún þá sungið inni í berginu
með raunalegri rödd:
Faðir minn átti fagurt land,
sem margur grætur.
Því ber ég hryggð í hjarta mér
um daga og nætur.
Þessi litla þjóðsaga er stærri en hún
sýnist í fljótu bragði. Þarna er rödd
samviskunnar að tala til þjóðarinnar
um illa meðferð á landinu á fyrri öldum
og einkum er harmurinn sár vegna
eyðingar skóganna. Þar sem áður
greru grös og blóm í skjóli styrkra
stofna og laufgaðra greina en nú allt of
víða auðn og bergangur. Fyrri tíðar
kynslóðir í landinu hegðuðu sér oft líkt
og strákurinn í þjóðsögunni og gróður-
eyðingin mikla, sem hvarvetna blasir
við augum, hefur að mestu orðið af
mannavöldum. Af þessum sökum ber
þjóðin dulda hryggð í hjarta sér um
daga og nætur.
Við skulum samt fara varlega í að
ásaka gengnar kynslóðir fyrir illa
meðferð á gróðri landsins. Fólkið var
sárfátækt og varð að notast við allt
sem fyrir hendi var til að bjarga sér og
sínum. Þá hafði fyrri tíðar fólk litla
þekkingu á lögmálum lífríkisins og
gerði sér því ekki grein fyrir háskaleg-
um afleiðingum verka sinna.
En nú er öldin önnur og engin líður
skort. Þjóðin hefur hafist úr fátækt til
bjargálna og þekking er orðin mikil og
almenn. Okkur á því ekki að vera nein
vorkunn að stöðva ofbeit og landniðslu
og hefjast jafnframt handa um að
græða sár landsins sem allra víðast.
Eitt mesta nauðsynjaverkið er tví-
mælalaust að vernda skógarleifar og
rækta upp nýja skóga til skjóls, skrauts
og nytja.
Það hefur sýnt sig og sannað að hér
geta þrifist og dafnað fjölmargar
trjátegundir. Lega landsins í úthafinu
hafa aðeins valdið því, að þær voru hér
ekki fyrir.
Skógræktarmenn okkar hafa verið
ötulir við að flytja hingað nýjar
tegundir og gera með þær tilraunir.
Margt af því starfi hefur skilað góðum
árangri og þarf aðeins að auka það og
efla. Nægir í því sambandi að benda á
greni, furu, lerki, ösp. ýmsar víðiteg-
undir og margt fleira, sem öðlast hefur
þegnrétt og dafnað vel í gróðurríki
landsins á síðustu áratugum.
En öll skógrækt okkar er í svo litlum
mæli enn sem komið er, að hennar
gætir varla. Hana þarf því að stórauka
og taka sem víðast fyrir allstór
landsvæði til þessara nota. Með því að
hefjast þannig handa og gera raun-
verulegt þjóðarátak í skógrækt erum
við að gjalda gamla skuld við landið.
Jafnframt leggjum við líka stórfelld
verðmæti á vexti handa afkomendum
okkar og skilum þeim í hendur betra og
fegurra landi.
Jón R. Hjálmarsson.
Flóðin í Markarfljóti.
Markarfljótsflóðin
og landvernd garðanna
Á árunum 1932-52 er unnið að
byggingu varnargarða við Markarfljót.
Þessir garðar voru á sínum tíma
mikið landnáms-afrek. Lengd garð-
anna er um 14 km. Með stokkun
vatnanna var endurheimt til nytja og
ræktunar 17. þús. hektarar sem nær
til 7 hreppa sýslunnar.
Flóðin í vetur sýndu hversu litlu má
muna að stórfelld eyðilegging og
landauðn verði fyrirvaralaust. Jafn-
framt hvetur þetta atvik alla til
árverkni og stöðugrar gæslu með
görðunum.
njótum lands
- NÍÐUM El
Ferðamálaráð Islands
Þingvellir og umhverfismál
Umhverfisnefnd er um þessar
mundir ofarlega á baugi. Ýmsir aðilar
eiga hlut að þeirri vakningu. Nýlega
hóf Ferðamálaráð herferð að sínu leyti.
Fyrsti þáttur þess átaks fór fram í
Þjóðgarðinum á Þingvöllum, en þann
stað hefur raunar oftar borið á góma í
umræðunni að undanförnu.
Hið síðast greinda er næstum eðli-
legt. Tæpast mun ofmælt, þótt sagt
sé, að óvíða eigi hún betur heima en á
Þingvöllum hvatningin til að una við
þær ástgjafir, sem ísland réttir börn-
um sínum til gagns og gleði, en spilla
þeim gersemum í engu:
Þingvellir eru mestur helgistaður
íslenskrar þjóðar. Þar er og að finna
náttúruundur, sem tæpast getur önnur
slík á jörðu. Hvort tveggja er þó
viðkvæmt og þarf vel að því að hyggja,
að eigi fyrnist helgin eða landsspjöll
verði af manna völdum.
Þjóðgarðurinn á Þingvöllum hefur
um meira en hálfrar aldar skeið verið
friðað land, í farsælli umsjá Þingvalla-
nefndar. Árangurinn blasir við augum:
Þjóðgarðurinn er betur gróinn en
annað land á þeim slóðum, þrátt fyrir
mikla umferð góðra gesta. Sagn-
geymdinni er og skilvísilega á lofti
haldið. Þetta er að þakka Þingvalla-
nefnd og þjóðgarðsvörðum liðinna
áratuga.
Friðun annarra svæða, utan Þjóð-
garðsins á Þingvöllum, er sérstakt
umræðuefni, sem ekki varðar Þjóð-
garðinn sjálfan. Sanngjarnt mun að
varðveita perluna einstæðu, Þjóðgarð-
inn á Þingvöllum, með sama hætti og
hingað til og breyta t. a. m. stærð og
skipan mála sem minnst, en bæta eftir
föngum þjónustu alla innan þess
ramma, sem liðlega fimm áratuga hefð
markar.
Vel fer hins vegar á því, að almennt
átak til umhverfisverndar hefjist
hverju sinni á Þingvöllum við Öxará.
Berst þá frá helgistaðnum forna, líkt
og löngum fyrr í sögu þessa lands,
áskorun til Islendinga, að þeir slái
skjaldborg um það allt, sem okkur er
dýrast í hendur fengið.
Þingvöllum, 2. júní 1984,
Heimir Steinsson.
Stefán Thors arkitekt:
Skipulag og landnotkun
Svæðisskipulag skal að jafnaði mið-
að við ákveðið tímabil, þannig að því er
ætlað að fullnægja áætluðum þörfum
á svæðinu eigi skemur en til loka
skipulagstímabilsins hverju sinni.
Viðgerð svæðisskipulags skal haft
samráð við aðila sem fjalla um eða fara
með þá málaflokka, sem svæðisskipu-
lagið nær til.
Við gerð svæðisskipulags skal jafn-
an gætt umhverfissjónarmiða og leit-
ast við að vernda náttúru landsins eftir
föngum. Tryggja skal skynsamlega
notkun lands, vatns og annara náttúru-
auðlinda og forðast eftir því sem unnt
er hvers konar mengun. Þess skal gætt
að svæðisskipulag falli inn í ramma
sem kann að vera mótaður í lands-
skipulagi á hverjum tíma og samræm-
ist sem best þeim þjóðhagslegu áætl-
unum sem gerðar eru fyrir landið í
heild. í svæðisskipulagi skal aðjafnaði
gerð grein fyrir eftirfarandi þáttum:
Landkostum og náttúrufarsreglum
forsendum, umhverfisvernd, hættu-
svæðum, byggðaþróun, samgöngum,
eignarhaldi á landi, byggingasvæðum,
landbúnaði, orlofs- og sumarbústaða-
svæðum, útivistarsvæðum, orkufrek-
um iðnaði og veitukerfum.
Eftir aðstæðum gætu veigamiklir
þættir bæst við og aðrir fallið út.
Sá landkostur, sem taka verður
sérstakt tillit til í svæðisskipulaginu er
náttúran sjálf, þ. e. hið náttúrulega
umhverfi. Þar er um að ræða auðlind
sem ekki verður hagnýtt á sania hátt
og efnislegar auðlindir og er því ekki
mælanleg í krónum og aurum. Mat á
náttúruauðæfum er háð öðrum lögmál-
um. Það er huglægt og byggir á
lífsviðhorfum, menningu og skilningi á
varðveislu lífríkis. Náttúruverndar-
sjónarmið þarf því ávallt að athuga
vandlega þegar metin er hagnýting
efnislegrar auðlinda.
Með bættum samgöngum og auk-
inni bifreiðaeign má gera ráð fyrir því
að fólk ferðist meira sér til ánægju.
Frístundum þéttbýlisbúa mun vafa-
laust fjölga með aukinni tæknivæð-
ingu og þar með aukið svigrúm til
útilífs í náttúrunni fyrir þá sem þess
óska. Möguleikar til útilífs í landnámi
Ingólfs eru fjölmargar, en allir tengjast
þeir náttúruvernd að því leiti að fólk
stundar útilíf til að njóta ósnortinnar
náttúru landsins.
Þessa möguleika verður að tryggja
til framtíðar og skapa með skipulegum
hætti nauðsynlega aðstöðu, s. s. til
hreinlætis nær og íjær þéttbýli. . .
Landnám
og landnýting
í ntarslok s. 1. var haldin í Revkjavík
ráðstefna um landnám og landnýtingu
í landnámi ingólfs.
Þar voru mörg góð erindi flutt, síðan
voru hópumræður og niðurstöður
þeirra umræða kynntar. Þar sem þessi
erindi snerta svo mikið þann málstað
sem verið er að kvnna með útgáfu
þessa blaðs, þá verða birtir hér kaflar
úr nokkrum þessara erinda. Höfundar
veittu góðfúslega birtingarleyfi.