Hugur og hönd - 01.06.1970, Blaðsíða 5

an með vírspotta, látið ofan í keitukollu, sem höfð var
í fjósi eða öðru úti'húsi. Eirinn látinn liggja í keitunni
í nokkra daga og skinnið látið ofan í. Lá það í leginum
í nokkra daga og hreyft til öðru hvoru. Eirkippurnar
teknar upp úr öðru hvoru, svo safnaðist á þær spansk-
græna. Eftir því sem meiri spanskgræna safnaðist á eir-
inn og leystist upp í leginum, varð liturinn fallegri. —
Þegar skinnin voru búin að hljóta þessa meðferð voru
þau oftast spýtt á þil eða vegg. Sum voru strengd yfir prik
eða bita og hengd upp í eldhús ólituð þar til þau voru
orðin þurr við reykinn í eldhusinu. Eins var farið með
selskinn og stórgripahúðir. Þær voru spýttar, selskinn
voru helzt ekki rökuð. Það þótti endingarbetra að hafa
hárin, en auðvitað slitnuðu þau fljótt þegar farið var að
ganga á skónurn. — Einnig þótti kostur við selskinnin að
þau hörðnuðu ekki eins og leðrið.
Húsmæðurnar sáu oft um litun skinnanna og úthlutuðu
skæðaskinni til heimafólks, en oft voru það líka hænd-
urnir, sem höfðu þann vanda á höndum. — Það þótti lé-
legur búskapur á bæjum ef skæðaskinn þraut. Gat slíkt
verið bagalegt ekki síður en eldiviðar- og heyleysi. Skinn
og húðir voru lengi gjaldmiðill með öðrum landaurum.
Nautsleður þótti endingarbezt í skó, enda haft í gangna-
skó og handa karlmönnum, sem höfðu mikið göngulag.
Kýrhúðir komu næst að endingu, en hrossháin þótti ekki
svipað því eins góð. Folaldaskinn og kálfskinn þóttu léleg
til skæða, hörðnuðu illilega og voru endingarlítil. Þau
skinn voru frekar notuð til annars en í skæðaskinn. Sauð-
skinnsskór entust oft vel, og þóttu fara bezt á fæti. Spari-
skór voru ávallt úr sauðskinni og fallegastir voru þeir úr
sortulit. — Þegar húðir og skinn voru orðin vel þurr og
fullverkuð, voru þau vafin saman, spotta hnýtt utanum og
þau sett upp á skemmubita, þar sem ekki var raki, þar til
sniðið var úr þeim.
Þegar skinn voru sniðin var það regla að skera hrygg-
lengjuna úr skinninu, úr henni fengust beztu skæðin. Ef
átti að nota lengjuna í karlmannsskó var hún höfð breið-
ari en ef átti að sníða kvenskó. Swo var haldið áfram að
rista húðina eða skinnið í lengjur þar til ekkert var eftir
nema útnárar og skæklar eða hemingar, en svo nefndist
fótleggja skinnið — þá voru skæðin sniðin, skækiH klippt-
ur af endanum og lengjan lögð tvöföld, þ. e. a. s. í skæðis-
lengd, og þannig koll af kolli, þar til lengjan var þrotin.
Lítið var um málbönd o. þ. h. á bæjum, fólk notaði þá það
sem hendi var næst og það var spönnin — stuttspönn og
langspönn. Stuttspönn var kölluð þegar þumalfingur og
vísifingur voru teygðir hver á móti öðrum, en langspönn
milli þumalfingurs og löngutangar.
Fæturnir voru mjög misjafnir að stærð þá eins og nú,
varð því að hafa nákvæmt mál og var þá mæld %—þý
fingurhæð eða heil fingurhæð í viðbót við spönnina.
Mjög algeng stærð á kvenskóm var ein spönn og Ys—
finguihæð. Fingurhæð var miðuð við löngutöng, Ys fing-
urhæð var frá góm og upp að fremsta hnúa, V2 fingurhæð
að öðrum hnúa og ein fingurhæð að efsta lið.
Breiddin á skæðunum var oft mæld þannig, að skinnið
var lagt tvöfalt eftir lengdinni og því brugðið milli vísi-
fingurs og löngutangar, voru karhnannsskæðin venjulega
ein fingurhæð miðað við vísifingur, en kvenskæðin voru
mæld fram að fremsta lið á vísifingri. Skinnin voru bleytt
ögn áður en sniðið var, en ekki máttu þau blotna um of.
Skæðin voru stundum brotin saman og vafin deigum klút
og sett undir farg og sléttað þannig úr þeim.
Sauðskinnsskór voru lang algengastir sem spari- og
inniskór, leðurskór notaðir meira við útiverk. Mjög var
það misjafnt hvernig konum tókst að gera skóna: fór það
eftir handlægni og smekkvísi eins og öll önnur handa-
vinna. Saumar voru gerðir á s'kóna með hörtvinna og þrí-
strendri nál; tásaumur var saumaður líkt og afturstingur,
gegnspor út og inn. Hælsaumurinn var kastaður og klippt-
ur biti úr hælnum svo totan stæði ekki út, varð að vanda
vel til saumanna svo skórnir yrðu ekki nasbitnir.
Saumar á leðurskóm voru saumaðir með svokölluðum
skósaum, en þá var saumað í brúnirnar á víxl, annars varð
saumurinn of fyrirferðarmikill. Ef leðurskæðin voru mjög
þykk var skorið undan sem kallað var, en það var að skera
úr holdrosumegin, svo saumar og varp yrði þjálla. Þegar
búið var að gera saunrana voru skórnir verptir. I varpið
var notaður togþráður eða seymi. Oftast sá ég togþráð
notaðan; var hann margfaldur í nálinni eftir því hvað
skinnið var þykkt og hver átti að nota skóna. Þráðurinn var
þræddur í skónál. Skónálarnar voru mjög mismunandi að
stærð og þóttu það góðir gripir, ef þær voru vel gerðar.
Skónálasmiðir (skónálagoggar) voru í hverri sveit, svo
sjaldan var'hörgull á góðum nálum.
Byrjað var að verpa skóinn rétt við hælsauminn, skór-
inn hafður úthverfur og stungið frá réttu á röngu, varpið
látið hafast örlítið við svo flái kæmist ekki í skóinn. Tá-
saumur lagður á miðjan skóinn, og þar sem vik myndaðist
var byrjað að draga saman yfir tána, þá voru sporin höfð
ögn lengri en i hliðunum. Mikið valt á því að varpið væri
vel gert, réði það úrslitum hvernig skórinn færi á fæti,
Þegar búið var að verpa, voru endarnir ekki faldir fyrr en
búið var að máta skóinn og laga hann eftir fætinum, sem
átti að bera hann.
Þá voru skórnir bryddir. Fallegust var bryddingin úr
eltiskinni, en motaðir voru þunnir nárar í bryddingu.
Bryddingarnar voru mjóar, oft voru þær eltar til og skafið
innan úr holdrosunni, svo bryddingin væri sem liprust í
meðförum. Bryddingin var köstuð þétt ofan við varpið,
rétta móti réttu. Gæta þurfti þess að lagið á skónum aflag-
aðist ekk:. þegar brvddingin var saumuð við. Þegar búið
var að kasta bryddinguna við var lagt niður við hana með
þéttum fallegum sporum. Byrjað var að brydda innanfótar
á báðum skónum og bryddingin Iögð á misvíxl þegar end-
að var. Þegar lagt var niður við bryddinguna voru end-
arnir á varpþræðinum faldir vandlega svo ekki rynni til
á varpinu. A þykka leðurskó var erfitt að koma við brydd-
ingu, var varpið oft látið duga og voru þeir þá verptir með
þveng eða seymi, en seymi voru þunnar sinahinmur sem
HUGUR OG HOND
5