Hugur og hönd - 01.06.1970, Blaðsíða 7

spjaldvefnaður á íslandi
„Þá var spjaldvefnaðurinn. Hann var ofinn í lausu lofti og
voru mörg pappa- eða tréspjöld, sem skilið gerðu. Hann
var ætíð tvíofinn með tveim litum og var ætíð sinn liturinn
á livorri hlið. Konur spjaldófu mikið af axlaböndum,
styttuböndum, sokkaböndum o. fl., og var oft letur eða
stafir í spjaldvefnum. Allt var þetta letur gert eftir kross-
saumsspori. Nú er allt þetta forna listbragð kvenna horfið
og týnt að mestu, og er illt til að vita.“ Þannig farast séra
Jónasi Jónassyni orð um spjaldvefnaðinn í Islenzkum þjóð-
háttum. Þetta er skrifað fyrir meir en hálfri öld (J. J. and-
aðist 1918), svo að ekki er að undra þó nútímafólk álíti
spjaldvefnað á íslandi týndan log tröllum gefinn. Þó fór
svo, að Halldóra Bjarnadóttir, fyrrum heimilisiðnaðar-
ráðunautur, hafði upp á konu einni, Elínborgu Magnús-
dóttur, sem numið hafði spjaldvefnað á æskuárum sínum
norður í Strandasýslu. Nokkrar konur í H. í. fengu Elín-
borgu til að sýna sér spjaldvefnað og er vinnulýsing sú,
sem fylgir hér á eftir að inestu byggð á þeirri kennslu-
stund. Einnig skal þeim, sem vilja kynna sér tvöfaldan
spjaldvefnað bent á að lesa grein þá um spjaldvefnað, sem
birtist í Hugur og hönd 1968. Lýsing á uppsetningu og
öðrum undirbúningi vefsins, sem þar er, á einnig við hér.
Ef oddamunstur er í jöðrum tvöfalds spjaldvefnaðar, er
það einnig búið til eftir sömu reglum og þar er lýst.
Eins og áður er getið, voru spjaldofin bönd til ýmissa
nota. Auk axlabanda og styttubanda voru gjarðir, beizlis-
taumar, hnakkbönd, söðulbönd, sessubönd o. fl. spjaldiofin.
Á þessu sést, að bönd í reiðtygjum hafa gjarnan verið
spjaldofin, enda afar sterk.
Gömlu leturböndin bera flest nokkur sameiginleg ein-
kenni. Miðjan, tvíofni hlutinn, er ævinlega tvílit, dekkri
liturinn mjög oft svartur. I jöðrum eru tveir, þrír eða fjór-
ir litir og mynda þeir annað hvort langrendur eða smágerð
oddamunstur í 3—7 spjöldum 'hvoru megin. I yztu spjöld-
unura, oft einu hvoru megin, er nær undantekningarlaust
dekkri liturinn úr miðjunni. Sá sami er einnig notaður sem
ívaf. Yfirleitt er dregið inn í öll spjöldin frá sömu hlið.
Þá er, eins og segir í ísl. þjóðháttum, ofið eftir „kross-
saumsspori". Langalgengast virðist, að 2 spjöld hafi verið
í spori, þó voru þau stundum 3, auk jaðarsspjaldanna.
Spjaldafjöldann má finna, með því að telja gárana yfir
þvert bandið. Þó eru þeir ógreinilegri í tvíofnum böndum
en hinum. Bönd í Þjóðminjasafni hafa verið ofin í 16—42
spjöldum, af þeim eru flest ofin í um 30 spjöldum. Odda-
munstur virðast hafa verið ofin í fleiri spjöldum en letur-
bönd, eða 40—42, þau, sem til eru í Þjóðminjasafni. Er
það mjög eðlilegt, þar sem mun vandaminna og fljótlegra
er að vefa þau, sjá mynd á bls. 3.
Efnið er að jafnaði tvinnaður togþráður. Munstrið er
mjög oft reitað niður, sjaldnar samhangandi bekkir. Átta-
HUGUR OG HOND
7