Hugur og hönd - 01.06.2004, Blaðsíða 20

Elsta prentuð mynd af íslensku langspili. Birt í ferðabók eftir Sir George Steuart Mackenzie árið 1810. Hljóðfierið var gjöfÞórunnar dóttur
Magnúsar Stephensen til Mackenzie. Koparstunga eftir E. Mitchell.
sjálfa sig og aðra, ýmist sem hljóðfæri til
tónlistariðkunar eða sem vandaða
smíðisgripi og minjagripi, í seinni tíð
einnig til gjafa. Sá langspilssmiður, sem
mest lét að sér kveða á 20. öldinni, var
Friðgeir Sigurbjörnsson (1896-1983).
Hann var smiður að iðn og mennt og
lagði sem ungur maður stund á þá starfs-
grein. Eftir veikindi og þriggja ára dvöl á
sjúkrahúsi hóf hann nokkru eftir 1950
að gera við og smíða hljóðfæri. Stofnsetti
hann til þess verkstæði á Akureyri sem
nefnt var „Strengir". Þar fékkst Friðgeir
bæði við nýsmíði og viðgerðir á ýmiss
konar hljóðfærum, einkum strengja-
hljóðfærum, gíturum og kontrabössum.
Þekktastur varð hann þó fyrir mjög
vönduð langspil sem hann smíðaði um
áratuga skeið (Dagur, 10. febr. 1983).
Bandarískur sérfræðingur í tónlistar-
uppeldi, dr. David G. Woods, ferðaðist
um Island árið 1981 og rannsakaði lang-
spil í söfnum og í einkaeigu víða um
landið, í Reykjavík, á Selfossi, í Skógum,
á Akureyri, Dalvík og Húsavík. Samtals
athugaði hann tuttugu og eitt hljóðfæri,
mismunandi að aldri, stærð og gerð.
Tilgangurinn var að kanna sérstaklega
smíði og gerð hljóðfærisins með það íyrir
augum að hanna nokkrar mismunandi
eftirlíkingar af íslenska langspilinu, svo
og að setja saman smíðispakka til
kennslu og notkunar íyrir skólabörn í
tónlistarnámi. I framhaldi af því var sett
upp tilraunaverkefni í hljóðfærasmíði
sem fram fór í Tónmenntaskóla Reykja-
víkur. Að rannsókninni lokinni var
skrifuð grein um niðurstöður verkefnis-
ins sem birtist á prenti alllöngu síðar í
íslenskri þýðingu (Woods 1994). Er það
ítarlegasta samantekt sem gerð hefur
verið um smíði og handverk langspilsins
og sú eina sem til er um kennslufræðilegt
gildi hljóðfærisins.
Helsti langspilssmiður íslenskur nú á
tímum er Hans Jóhannsson fiðlusmíða-
meistari sem einnig hefur fengist nokkuð
við að smíða langspil. Hann hefur jafn-
framt kennt langspilssmíði, meðal ann-
ars á fyrstu þjóðlagahátíðinni sem haldin
var á Siglufirði sumarið 2000. A því
námskeiði voru smíðuð 12 langspil.
Fleiri hafa staðið fyrir slíkum nám-
skeiðum, m.a. hélt Heimilisiðnaðarfélag
Islands norrænt sumarmót á Akureyri
árið 2000 og voru þar smíðuð 10 lang-
spil sem dreifðust í allar áttir.
Loks ber að geta nokkurra tónlistar-
manna sem öðrum fremur hafa lagt sinn
skerf til endurvakningar langspilsins sem
hljóðfæris á síðari árum.
Söngkonurnar Guðrún Sveinsdóttir
(1901-1986) og Anna Þórhallsdóttir
(1904-1998) lögðu sig eftir alþýðlegum
söng og þjóðlögum og léku báðar á lang-
spil. Þeim var mjög umhugað um að
glæða áhuga á þessu gamla alþýðuhljóð-
færi sem íslenskt tónlistarfólk sinnti lítið
á þeim tíma.
Langspili bregður einnig fyrir í þjóð-
lagatónlist af léttara taginu. Á þjóðlaga-
plötum Savannatríósins leikur Þórir
Baldursson t.d. á langspil (Folksongs
from Iceland 1992).
Síðast en ekki síst skal nefndur til þess-
arar sögu Sigurður Rúnar Jónsson, betur
þekktur sem „Diddi fiðla“. í síðasta tölu-
blaði þessa rits er greint frá því hvernig
hann hóf að kynna og endurvekja gömlu
íslensku tveggja strengja fiðluna eftir að
minnst var 125 ára afmælis Þjóðminja-
safnsins árið 1988 (Njáll Sigurðsson
2003). Allt upp frá því hefur hann unnið
mjög merkilegt brautryðjandastarf við að
kynna íslensku alþýðuhljóðfærin, fiðluna
og langspilið og hefur hann leikið á þessi
hljóðfæri á fjölmörgum tónleikum bæði
innan lands og utan. Jafnframt hefur
hann kynnt íslensku hljóðfærin í útvarpi,
sjónvarpi, á námskeiðum og í skólum.
Verður hans framtak á þessu sviði seint
fullþakkað.
A okkar tímum bregður langspilinu
fyrir sem eins konar táknmynd þess sem
íslenskt getur kallast á vettvangi tónlist-
arinnar. Það er til dæmis notað sem
myndefni í félagsmerki fyrir Félag ís-
lenskra hljómlistarmanna og jafnframt í
fána félagsins.
Njáll Sigurðsson
Heimildir og ítarefni.
Getið er tilvitnaðra rita og fáeinna ann-
arra.
Prentuð rit:
Anna Þórhallsdóttir (1961). Langspil. Tíminn
29. ágúst (bls. 11).
Ari Sæmundsen (1855). Leiðarvísir til að spila á
langspilog tilaðlœra sálmalögeptir nótu
Akureyri.
Arne Magnussons private brevveksling (1920).
20 HUGUR OG HÖND 2004