Feykir - 07.02.2018, Page 6

Á vef Veðurstofu Íslands segir
að í Reykjavík hafi frostið mælst
24,5 stig en á Grímsstöðum
36 stig og í Möðrudal 38 stig.
Á nokkrum öðrum stöðvum
mældist frostið um 30 stig og
fór Skagafjörður ekki varhluta af
þeim ósköpum.
Veðurstofan segir að túlka
megi heimildir þannig að frost
hafi síðustu 200 árin sennilega
ekki orðið öllu meira hérlendis
en varð í kastinu í janúar 1918.
Mikil hæð hafi verið við landið
í upphafi mánaðarins og mikill
hafís fyrir Norðurlandi fram
í febrúar en aðalkuldakastið
hófst um þrettándann. Framan
af var heldur hvassviðrasamt
en um 20. janúar var vindur
orðinn hægur og þá urðu mestu
kuldarnir á flestum stöðvum.
Eftir 1918 hefur hiti á veðurstöð
aldrei farið niður fyrir -35°C.
Mesta frost 21. aldarinnar til
þessa er rétt rúm 30 stig. (Vedur.
is, Kuldametið 1918).
Bakgrunnur kuldanna
Aðalkuldakastið hófst um
þrettándann, 6. janúar, og stóð
í tæpar þrjár vikur á Suðurlandi
en út mánuðinn fyrir
norðan. Framan af var heldur
hvassviðrasamt, en um 20.
janúar var vindur orðinn hægur
og þá urðu mestu kuldarnir á
flestum stöðvum. Febrúar var
kaldur, en langt frá meti, og
mars var frekar hlýr, (Vedur.is,
Hvað olli frostavetrinum mikla
1918?). Þá segir í greininni að
mjög eindregin norðanátt hafi
verið ríkjandi í mánuðinum
og var hún venju fremur köld
vegna sérlega mikils hafíss í
norðurhöfum, bæði í Austur-
Grænlandsstraumnum og í
Barentshafi. Einnig var haustið
1917 óvenjukalt á landinu. Á
Vedur.is er reynt að skýra hvers
vegna svo mikið af ís hafi verið
á þessum slóðum árin 1917 og
SAMANTEKT
Páll Friðriksson
Það er óhætt að segja að árið 1918 hafi verið viðburðaríkt, ekki einungis hjá
íslensku þjóðinni heldur heimsbyggðinni allri. Heimstyrjöld með tilheyrandi
mannfalli, farsótt sem lagði tugi milljóna um allan heim, októberbyltingin í
Rússlandi þar sem Nikulás keisari var tekinn af lífi ásamt konu sinni og fimm
börnum, fimbulkuldi á Íslandi, hvítabirnir gengu á land, Kötlugos, stríðslok
með uppgjöf Þjóðverja og fullveldi Íslands sem varð frjálst ríki í konungs-
sambandi við Danmörku svo eitthvað sé nefnt. Hér verður einungis forvitnast
um frostakaflann sem hófst í upphafi ársins og stóð yfir í þrjár vikur.
Snjór á Sauðárkróki um aldamótin 1900. Lítið virðist til af myndum frá Frostavetrinum 1918
en vel má ímynda sér hvernig ástandið hefur verið þegar fjörðurinn var ísilagður
svo gengt var á milli Hofsóss og Sauðárkróks. MYND: HSK
100 ár frá Frostavetrinum mikla
Hörkugaddur,
norðan stórviðri,
fannkoma
og hafís
1918 en því er ekki auðsvarað.
„… en sé litið á mynd sem sýnir
árlegan loftþrýsting á Íslandi frá
1823 til okkar daga má sjá að árin
1915 og 1917 var þrýstingurinn
með allra hæsta móti, árið 1915
sá hæsti frá 1878, en litlu lægri
1917. Síðan var hann nærri
því eins hár 1941, 1965, 1968
og 1985. Háþrýstitímabilið frá
1915 til 1919 er einnig sérstakt
að því leyti að það kom eins og
skammvinnt afbrigði inn í mitt
tímabil þegar þrýstingur var
almennt lágur (frá 1903 og fram
á miðjan þriðja áratuginn).“
(Vedur.is, Hvað olli … 1918?).
Í grein á sama miðli, sem
ber heitið Hugleiðingar um bak-
grunn kuldanna 1918, eru líkur
leiddar að því að janúar 1918 hafi
frekar verið þáttur í nokkurra
ára langri atburðakeðju fremur
en einstakur, afbrigðilegur mán-
uður. „Verði ámóta atburðakeðja
nú myndi hún sennilega ná
því að koma ís og kulda til
landsins, en trúlega þyrfti enn
lengri undirbúning til að búa til
ámóta ísmagn og var fyrir hendi
haustið 1917. Ástæða þess er að
nú er ísarýrð í norðurhöfum.
Langvinn frost, eins og gerði í
janúar 1918, eru því ólíklegri nú
heldur en áður.“
Um mánaðamótin janúar/
febrúar urðu kaflaskil í veðurfari
og lauk ísakaflanum snögglega.
Segir í greininni að jafnvel
hafi litið út í janúar að ísinn
myndi ráðast vestur með öllu
Suðurlandi en í febrúar skipti
mjög um veðurlag, tíðir austan-
og suðaustanstormar hröktu
ísinn ótrúlega hratt frá landinu
og þjöppuðu honum saman.
Ís var með meira móti við SV-
Grænland næstu ár á eftir, en
ekki mikill við Ísland.
Þriggja vikna harðindakafli
Kristmundur Bjarnason segir
svo í Skagfirzkum annál 1847-
1947: „Í fyrstu viku janúar
breyttist veður skyndilega,
Kötlugos verða að jafnaði tvö á öld. Síðasta stórgos varð þar árið 1918. Nú hafa
menn búist við stóru gosi í Kötlu um árabil. Viðbúnaður vegna þess er mikill
og er eldstöðin vöktuð sérstaklega til að hægt sé að bregðast fljótt við og loka
þjóðveginum yfir Mýrdalssand og vara íbúa Víkur og nærliggjandi sveitabæja við.
MYND AF VEDUR.IS
6 06/2018