Feykir - 07.03.2018, Blaðsíða 6

Ég þakka Maríu Eymunds
fyrir áskorunina, það er
gaman að fá tækifæri til
að skrifa í Feyki á ný. Mér
datt í hug að segja aðeins
frá því sem ég er mikið
að spá í þessa dagana í
tengslum við nám mitt í
menningarfræði við HÍ, en
það eru áhrif samfélagsmiðla
á skoðanamyndun fólks.
Áhrif og hlutverk
samfélagsmiðla hafa
mikið verið í deiglunni
undanfarin misseri,
sérstaklega í kjölfar þess að
úrslit forsetakosninganna
í Bandaríkjunum urðu
ljós en niðurstöður þeirra
komu þvert á það sem
skoðanakannanir og almenn
umræða í fjölmiðlum gáfu til
kynna. Þá hefur kastljósinu
sérstaklega verið beint að
deilingu rangra upplýsinga
og falsfrétta sem mikið
hefur borið á í aðdraganda
kosninga, sem og að áhrifum
miðilsins á skoðanamyndun
fólks almennt. Áhrifamáttur
samfélagsmiðla er mikill en
umfangið og áhrifin eru óljós
og það hefur valdið titringi
meðal stjórnmálamanna,
fjölmiðlafólks, fréttaskýrenda
og almennings ekki síður.

Ísland hefur ekki farið
varhluta af þessari umræðu
og hafa áhyggjuraddir
heyrst úr ýmsum áttum eftir
síðustu alþingiskosningar,
28. október 2017. Í pistli
í Fréttablaðinu í nóvember
sl. lýsti framkvæmdastjóri
Fjölmiðlanefndar, Erla Ýr
Gylfadóttir, áhyggjum sínum
af áhrifum samfélagsmiðla
á lýðræðið. Hún sagði
tímabært að skoða
hvernig almenningur
móti sér skoðanir í
aðdraganda kosninga og
ræddi sérstaklega um
þátt samfélagsmiðilsins
Facebook, þar sem allskyns
upplýsingum og áróðri
hafi verið dreift nafnlaust
með það að markmiði að
hafa áhrif á kjósendur.
„[R]annsóknir sýna að
ómerkt skilaboð og áróður
sem miðlað er til fólks
getur verið skaðlegur.
Það er líka ógagnsætt
hvernig samfélagsmiðlar
forgangsraða efni og
auglýsingum í fréttaveitum
notenda. Samfélagsmiðlar
líkt og fjölmiðlar hafa mikið
vald. Það er kominn tími til
ræða af alvöru hlutverk og
skyldur þeirra í aðdraganda
kosninga.“

Sífellt snarpari skoðanaskipti
á samfélagsmiðlum hafa
einnig verið til umræðu, sbr.
þegar fréttamiðlar eru farnir
að bregða á það ráð að
loka fyrir athugasemdir við
fréttir á vefmiðlum sínum,
eins og t.d. Al Jezeera sem
bar fyrir sig að vettvangurinn
fyrir lýðræðislega og
uppbyggilega umræðu hafi
orðið að engu þegar „fólk
hulið á bak við dulnefni
hafi dælt út illyrðum,
ofstæki, kynþáttafordómum
og sértrúarstefnu“ á
síðum þeirra. Að sama
skapi hefur tilvist og áhrif
svokallaðra bergmálsklefa
(e. echo chamber) á
samfélagsmiðlum vakið fólk
til umhugsunar, þ.e. stafrænt
umhverfi þar sem skoðanir
einstaklinga eru styrktar
með jákvæðum undirtektum
annarra svipað þenkjandi
einstaklinga, og hvernig
umræða á samfélagsmiðlum
getur stýrt skoðanamyndun. Í
þessu samhengi hef ég verið
að kynna mér hugmyndir
bandaríska fræðimannsins
Cass R. Sunstein um
hóp-pólaríseringu (e. group
polarization) sem hann
fjallaði um í „Going to
Extremes. How Like Minds
Unite and Divide“ (2009)
og í bókinni„#Republic“
sem kom út á síðasta ári.
Hann segir að þegar fólk
er í hópi svipað þenkjandi
einstaklinga er ríkjandi
tilhneiging til að fara út í
öfgar. Þessa pólaríseringu
segir Sunstein greinanlega á
mismunandi stigum í öllum
sviðum hins hversdaglega
lífs. „Hópar fara út í öfgar.
Nánar tiltekið, meðlimir í
umræðuhóp enda vanalega
með öfgafyllri afstöðu, í
sömu átt og þeir hölluðust
upphaflega að, áður en
umræðan hófst,“ útskýrir
Sunstein. Hann greinir frá
tveimur ólíkum gerðum af
hóp-pólaríseringu, annars
vegar sem afhjúpar dulda
trú og langanir og hins vegar
sem skapar nýja trú og
langanir. Hinir fyrrnefndu búa
yfir bældum en djúpstæðum
skoðunum, sem eru yfirleitt
ekki greinanlegar í þeirra
félagslífi og ber vanalega
ekki á góma. Viðkomandi
hemur sjálfan sig í því að
viðra umræddar skoðanir
af ótta við vanþóknun eða
jafnvel útskúfun. Hægt er að
gera sér í hugarlund hvað
gerist þegar fleiri slíkir aðilar
ræða saman og þessar
bældu skoðanir koma á
yfirborðið. Ein afleiðingin
er mögulega að umræður
hópanna færist út í öfgar og
fólkinu finnist það hafa verið
fótum troðið og beitt þöggun.
Umræðuhópurinn verður að
vettvangi sjálfsskoðunar þar
sem „innri rödd“ viðkomandi
fær að njóta sín. Hér afhjúpar
umræðan óumdeilanlega
skoðanir sem voru þegar til
staðar, samkvæmt Sunstein.
Hin gerð pólaríseringar, sem
Sunstein tilgreinir, getur átt
sér stað þótt viðkomandi hafi
engar fyrirfram hugmyndir
eða fordóma gagnvart
málaflokknum, lítið eða
jafnvel ekkert hefur verið
bælt. Í þeim tilfellum eru
félagslegir áhrifavaldar að
verki, einstaklingar sem
leiða umræðuna og ýta undir
pólaríseringu. Aðrir í hópnum
gefa orðræðu þeirra gaum
og andstaða þeirra gagnvart
málaflokknum eykst. Þannig
eru margir sem tileinka
sér öfgafullar skoðanir
sem byggja algjörlega á
hópsamskiptum af þessum
toga.

Þess má geta að hóp-
pólarísering getur bæði haft
jákvæðar og neikvæðar
afleiðingar. Augljóst dæmi
um neikvæðar afleiðingar
er þegar hópurinn hvetur
til ofbeldisverka, s.s. átaka
við aðra hópa samfélagsins
eða jafnvel hryðjuverka
en Sunstein bendir á að
pólitískir öfgahópar séu
gjarnan afsprengi hóp-
pólaríseringar. Aðgreining
meðlima þessara hópa í
„við“ og „þeir“ og að skapa
tortryggni í garð „hinna“ sé
einmitt einkar nytsamlegt
tæki til að ýta undir frekari
hóp-pólaríseringu. Jákvæðar
afleiðingar pólaríseringar
eru þegar einstaklingar sem
hafa ekki haft sjálftraust til
að stíga fram og berjast fyrir
félagslegum úrbótum koma
saman. Hópameðlimir skynja
samstöðu og samþykki hinna
í umræðum um málefnið
sem styrkir sjálfsmynd
viðkomandi. Gott dæmi um
þetta er #Meetoo byltingin
sem hefur rækilega sett
mark sitt á samtímann,
konur úr ýmsum geirum,
víða um heim, koma saman
ÁSKORENDAPENNINN
Berglind Þorsteinsdóttir Sauðárkróki
Áhrif samfélagsmiðla
UMSJÓN
palli@feykir.is
Berglind tjillar í Lundúnaborg. MYND ÚR EINKASAFNI
inni á lokuðum Facebook-
hópum. Þær segja sögur
sínar, fá jákvæðar undirtektir
og tilfinningatákn þeim til
stuðnings og hvatningar og
lesa samskonar upplifanir
annarra hópameðlima. Þegar
þær hafa stappað stálinu
hver í aðra og eru orðnar
vissari í sinni sök – eða
pólaríserast eins og Sunstein
myndi orða það – stíga þær
skrefið út fyrir hópinn með
áætlun um þær siðbætur
sem þær vilja ná fram, t.d.
með því að birta sögur sínar
í fjölmiðlum og vekja athygli
á málstaðnum með ýmsum
hætti.

Sunstein hefur sagt
Facebook, og aðra
samfélagsmiðla, í raun vera
pólaríseringar-maskínur.
Fólk fær upplýsingar og
afþreyingarefni sífellt meira
sniðið að áhugasviði hvers
og eins, fólk ýmist síar sjálft
eða með aðstoð algóryþma
sem beina að þeim fréttum
og efni sem telst sniðið að
viðkomandi. Vandamálið er
hins vegar þegar fjöldi fólks
fær of einhæfar upplýsingar
og hlustar einungis á
háværan enduróm þeirra
eigin radda. Fyrir vikið
getur það farið svo langt
út á jaðarinn á sitthvorum
pólnum að allar úrlausnir
vandamála verða erfiðari og
að sama skapi getur reynst
erfiðara að leiðrétta ýmsar
þrautseigar rangfærslur sem
fara á kreik.

Nú sem aldrei fyrr - á
tímum ofgnóttar upplýsinga
sem eru aðgengilegar
á veraldarvefnum - er
mikilvægt að bera sig eftir
fjölbreyttum upplýsingum
frá ólíkum miðlum. Sama
þótt upplýsingarnar séu
manni ekki að skapi eða
séu jafnvel óþægilegar, til
að festast ekki í stafrænum
bergmálsklefum sem halda
manni frá því að kynnast
nýjum heimi hugmynda sem
í senn getur verið ögrandi
og þroskandi - og hefur um
leið jákvæð áhrif á lýðræðið í
samfélaginu.
- - - - - - -
Berglind skorar á eiginmann
sinn, Guðmund Stefán
Sigurðarson, að koma með
pistil.
Seinni hluti Íslandsmóts skákfélaga
fór fram í Rimaskóla í Grafavogi um
helgina og má segja að þar sé um
hápunkt skákvertíðarinnar á Íslandi
að ræða. Skákmenn koma saman,
hitta gamla vini, rifja upp gamla
takta og berjast hart til sigurs, eins
og segir á heimasíðu Skáksambands
Íslands. Skákfélag Sauðárkróks tók
þátt og endaði í 3. sæti í 3. deild.
Á heimasíðu Skákfélag Sauðárkróks
segir að sveit félagsins hafi fengið 9 stig
og 23 og 1/2 vinning, en stigin eru talin
á undan vinningum í neðri deildunum
og fást tvö stig fyrir sigur og eitt verði
leikar jafnir. Þeir sem tefldu um helgina
voru: Jón Arnljótsson 2 og 1/2 af 3,
Birgir Örn Steingrímsson 1 / 2, Pálmi
Sighvatsson 1 og 1/2 / 3, Unnar
Ingvarsson 2 / 3, Árni Þór Þorsteinsson
1 og 1/2 / 3, Þór Hjaltalín 1 og 1/2 / 3 og
Magnús Björnsson 0 / 1. /PF
Íslandsmót skákfélaga
Skákfélag Sauðárkróks
í 3. sæti í 3. deild
6 10/2018