Feykir - 11.04.2018, Síða 9

Í síðustu grein minni hér í
Feyki rakti ég ögn sögu-
fræg dómstörf á lands-
mótinu á Þveráreyrum
1954. Þá varð sá einstaki
atburður að meirihluti
dómnefndar bar formann-
inn – hrossaræktarráðu-
nautinn – ofurliði.
Gunnar Bjarnason þáverandi
hrossaræktarráðunautur segir
á einum stað í starfssögu sinni,
að: „Norðlendingarnir, undir
forystu Jóns bónda á Hofi,
höfðu ákveðið að láta til skarar
skríða á þessu landsmóti og
láta dæma hornfirzku hestana,
ættirnar út af Blakk (129),
Skugga (201), Nökkva (260) og
Svip (385) út úr reiðhestarækt
á Íslandi fyrir fullt og allt.“. Er
skemmst frá því að segja að allt
fór upp í loft á téðu móti,
dómarar töluðust sumir
hverjir lítið eða ekki við og
dómstörfum var raunverulega
aldrei lokið. Í lok fyrrnefndrar
greinar sagði ég: „Ekki skal því
haldið fram hér að vinnubrögð
sem þessi – að dæma eftir
ættum – séu til fyrirmyndar og
eftirbreytni, en þó var
ákveðinn og í raun merkilegur
tónn sleginn á sýningu þessari,
sem segja má að hafi ekki
hljómað virkilega skýrt aftur í
hljómkviðu íslenskrar hrossa-
ræktar fyrr en 1990. Með
HESTAR OG MENN
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Þráðurinn frá Þveráreyrum 1954 ofinn áfram
4,5 -
4,0 -
3,5 -
3,0 -
2,5 -
2,0 -
1,5 -
1,0 -
0,5 -
0 -
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
0
0
20
0
2
20
0
4
20
0
6
Samanburður á prósentulegri breytingu á erfðahlutdeild Sörla 71 frá Svaðastöðum
og Skugga 201 frá Bjarnanesi. Grafið sýnir aukna áherslu á léttbyggða hestgerð
frá því skömmu fyrir 1990.
%
Sörli 71 Skuggi
ákveðinni byltingu í dómstörf-
unum sem þá var gerð.“ Segir
nú nánar af því.
Árið 1986 samþykkti BÍ að
taka upp opinbert kynbótamat
í íslenskri hrossarækt sem
reiknað væri út með svokallaðri
BLUP-aðferð. Ísland skipaði
sér með þessu í fremstu röð
landa að hagnýta sér vísinda-
legar aðferðir í hrossaræktar-
starfi. Fljótlega kom þó í ljós að
mikil miðlægni einkunnanna
sem hrossin fengu fyrir hina
ýmsu þætti sköpulags og kosta
orsakaði að aðferðin virkaði
ekki sem skyldi. Með miðlægni
er átt við að einkunnirnar voru
gefnar á of þröngu talnabili en
segja má að svo gott sem allar
einkunnir hafi verið gefnar á
bilinu 7,0 til 8,5; 6,5 eða lægra
eða 9,0 og hærra heyrði til
algerra undantekninga, nema
fyrir skeið. Ástæður þessa voru
að hluta til varfærni en einkum
sú að dómstiginn hafði aldrei
verið skilgreindur með form-
legum hætti. Var nú ráðist í
það verk sem hófst 1988, var
tekið upp sem grundvöllur
dómstarfanna 1990 og birt í
ritinu Kynbótadómar og sýn-
ingar sem út kom árið 1992, á
ensku og þýsku auk íslensku.
Hugsunin með að gefa
dómkvarðann út á fleiri
tungumálum var að ryðja
dómsaðferð okkar hér heima
frekar til rúms innan Íslands-
hestaheimsins og efla þar með
forystuhlutverk okkar Íslend-
inga.
Dómkvarða kynbótahrossa
var jafnframt breytt nokkuð
með það fyrir augum „að
kynbætur beinist með aukinni
áherslu að þeim þáttum er
helst marka myndugleik og
þokka hrossa. Einnig að meiri
athygli verði beint að þeim
þáttum í fótabyggingu sem
helst ráða endingu fóta.“, eins
og ég orðaði þetta í formála
téðrar bókar. En hver eru nú
tengslin við sögufrægu atburð-
ina á landsmótinu ´54?
Jú, þau eru raunar glettilega
mikil og á ég þá ekki við allt
það sem gekk á árið 1990,
upprifjun á því bíður. Heldur
áhrif hinnar nýju aðferðar sem
voru jafnvel meiri og fjöl-
þættari en ég átti von á. Þó svo
einhver minn altraustasti
samverkamaður; Víkingur
Gunnarsson, segði í gáska: „Nú
sláum við tóninn frá ´54!“ en
hann ásamt Magnúsi Lárus-
syni, þáverandi kennara á
Hólum, samdi með mér stig-
unarkvarðann. Fyrstu drög en
svo lokagerð eftir kynningu og
prófun.
Pólarnir sem tekist var um á
Þveráreyrum voru Svaðastaða-
hrossin og Hornfirðingarnir
með Matadoranna: Sörla 71 og
Skugga 201. Um þessa hesta
má nánar fræðast á sýningunni
Uppruni kostanna á SÍH, sjá
einnig á heimasíðunni www.
sogusetur.is undir stikunni
Gagnabanki. Þessum höfðingj-
um er svo lýst: Sörla 71 á
sýningu í Garði 1921: „Gljá-
svartur. Frítt höfuð, augun
fjörleg og djörf. Fínn reistur
háls, lítið eitt baklangur og
afturdreginn. Ágætar síður.
Fótstaða og bygging góð. Fríður
reiðhestur.“ og Skugga 201 á
landsmótinu 1950: „Dökk-
jarpur með litla stjörnu.
Stórbrotinn, gangmikill fjör-
hestur. Hefur allan gang og
hreyfingar sæmilega fjaður-
magnaðar, en nokkuð skortir
svif í fótaburð. Skortir fríðleika
og fínleika, og skapofsi spillir
honum sem reiðhesti.“
Á grafinu hér sést svo
hvernig dregið hefur í sundur
með þeim Sörla 71 og Sugga
201 hvað erfðahlutdeild varð-
ar frá því laust fyrir 1990 er
áhrifa nýrra áherslna í dómum
tók að gæta.
Þannig geta nú samfellurnar
verið í hrossaræktinni, þótt
munur sé á hvernig málið er
framreitt.
Kristinn Hugason
Sörli 71 frá Svaðastöðum.
LJÓSMYNDARI ÓÞEKKTUR.
Skuggi 201 frá Bjarnanesi.
MYND ÚR EINKASAFNI GUNNARS BJARNASONAR
14/2018 9