Feykir - 11.04.2018, Page 10

Undanfarin ár hefur
Heilbrigðisstofnun
Norðurlands á Sauðárkróki,
í samstarfi við Kiwanis-
klúbbinn Drangey, staðið
fyrir umfangsmiklu
hvatningarátaki í Skagafirði
sem felst í því að öllum
Skagfirðingum er boðið
upp á fría ristilspeglun á 55.
afmælisári þeirra. Hug-
myndina að verkefninu má
rekja til Húsavíkur þar sem
Lionsklúbburinn hefur
verið fjárhagslegur bakhjarl
að slíku verkefni síðustu sjö
ár og er það unnið í
samstarfi við meltingar-
sérfræðinginn Ásgeir
Böðvarsson, lækni við HSN
á Húsavík, en hugmynd
Kiwanismanna að verk-
efninu hér kviknaði eftir að
Ásgeir hélt fræðsluerindi á
Mottumarsfræðslukvöldi
hjá klúbbnum fyrir
nokkrum árum.
Krabbamein í ristli og enda-
þarmi er meðal algengustu
krabbameinanna hjá báðum
kynjum og greinast að meðal-
tali rúmlega 130 slík tilfelli
árlega. Meðalaldur við grein-
ingu er 70 ár hjá báðum kynjum
og aukast líkur á því með
aldrinum en flestir sem greinast
eru 60 ára og eldri. Árlega deyja
um 50 sjúklingar af völdum
þessara krabbameina. Meðal
helstu einkenna ristilkrabba-
meins má nefna blóð í hægðum,
viðvarandi kviðverki eða
krampa og breytingu á hægða-
venjum. Orsakirnar geta verið
erfðatengdar og er þeim sem
eiga ættarsögu um slíkt krabba-
mein ráðlagt að láta fylgjast
sérstaklega með sér. Einnig geta
bólgur í ristli og endaþarmi,
mataræði, reykingar og áfengis-
neysla verið meðal orsakavalda.
Feykir ræddi við Þorstein
Þorsteinsson, yfirlækni á HSN
á Sauðárkróki, um speglunar-
verkefni Kiwanisklúbbsins og
hvernig til hefði tekist en á
þessu ári er fjórða árgangnum
sem búsettur er í Skagafirði
boðið upp á fría ristilspeglun.
Speglun sem forvörn
Tilgangur speglunarinnar er
að finna sepa á ristlinum sem
geta verið forstig krabbameins,
Rætt við Þorstein Þorsteinsson yfirlækni á HSN á Sauðárkróki
Forvarnir gegn ristilkrabbameini
en eru það þó alls ekki alltaf, og
eru þeir sendir í vefjarannsókn
sem sker úr um hvort þeir séu
saklausir eða ekki. Á fyrstu
þremur árum átaksins þáðu
103 einstaklingar af 154 boð
Kiwanis um ristilspeglun og
hefur hlutfall þeirra sem þiggja
boðið farið örlítið lækkandi
með árunum. Fjarlægðir hafa
verið separ hjá 48 einstakl-
ingum og eru nú 18 manns
undir eftirliti vegna sepa sem
reyndust vera adenoma eða
kirtilæxli (separ með frumu-
breytingum). Með þessum
einstaklingum er fylgst
sérstaklega. Með spegluninni
er þannig mögulegt að finna
merkin áður en þau verða að
krabbameini.
Þorsteinn segist ekki vita til
þess að skimun eins og sú sem
gerð er á Sauðárkróki og á
Húsavík sé gerð annars staðar á
landinu þó það sé hugsanlegt.
Forsaga málsins er sú að á
árunum upp úr 2000 var mikið
rætt um að hefja skimun og
búið að ákveða af heilbrigðis-
yfirvöldum árið 2006 að það
yrði gert en þá skall hrunið á
og allar slíkar ráðagerðir runnu
út í sandinn. Síðan þá hefur
umræðunni um skimun á
landsvísu alltaf verið viðhaldið
en lítið gerst svo félagar í
Lionsklúbbnum á Húsavík
ákváðu að hleypa verkefninu af
stokkunum á eigin spýtur í
samráði við Ásgeir Böðvarsson.
Eins og fyrr segir ákvað
Kiwanisklúbburinn Drangey
að feta í fótspor þeirra og
gerður var samningur við Heil-
brigðisstofnunina á Sauðár-
króki. Þegar til átti að taka
reyndist tækjabúnaður á
Sauðárkróki of lélegur og
gerðu Kiwanismenn sér þá
lítið fyrir og söfnuðu í snatri
fyrir nýjum tækjum. Einnig
stendur klúbburinn straum
af kostnaði við innköllun,
lyfjakostnað og allan þann
kostnað sem að öðrum kosti
félli á sjúklinginn sjálfan. Á
móti leggur svo Heilbrigðis-
stofnunin til starfsfólk og
aðstöðu alla. Ákveðið var að
átakið stæði í fimm ár til
reynslu og yrði þá endurmetið.
Segir Þorsteinn þetta framtak
vera afskaplega virðingarvert
og full ástæða sé til að hvetja
fólk til að þiggja boðið um
skoðun.
Aðspurður um hvers vegna
hlutfall þeirra sem mæta sé
ekki hærra en raun ber vitni
segir Þorsteinn að vissulega
vaxi þetta mörgum í augum og
finnist þeim tilhugsunin um
speglun ekki þægileg. Reyndar
sé speglunin sjálf ekki sérlega
óþægileg og fólk kvarti mun
frekar undan hreinsuninni
sem er nauðsynleg fyrir
speglunina. Það sé að vísu
mjög einstaklingsbundið
hvernig sú upplifun er en svo
sé því ekki að neita að alltaf séu
margir sem hugsa „það kemur
ekkert fyrir mig,“ og telja því
óþarft að mæta. Nýlega var
send út auglýsing þar sem fólk
var hvatt til að nýta sér boðið
og hefur hún skilað aukinni
þátttöku. Einnig hefur borið á
því að átakið hefur hreyft við
öðrum en þeim sem eru í
Þorsteinn Þorsteinsson, yfirlæknir.
MYND: FE
VIÐTAL
Fríða Eyjólfsdóttir
þessum tilteknu aldurshópum
að láta skoða sig.
Áætlað að hefja skimun
á landsvísu á þessu ári
Á heimasíðu landlæknis
kemur fram að ætlunin sé að
hefja skimun fyrir krabba-
meini í ristli og endaþarmi í
ársbyrjun 2018 enda hafi
Krabbameinsfélagið lagt fram
ítarlega aðgerðaráætlun um
hana. Undirbúningur fyrir
skimunina hefur staðið frá
árinu 2015. Hefur landlæknir
mælt með því að skimað verði
í aldurshópum 60–69 ára með
því að leita að blóði í hægðum
annað hvert ár (FIT-próf) hjá
þeim sem eru án einkenna frá
meltingarvegi. Einnig verði
ristilspeglun gerð hjá þeim
sem greinast með blóð í
hægðum. Til álita komi að
útvíkka markhópinn fyrir
skimun til aldurshópsins á
bilinu 50– 74 ára ef vel gengur.
(www.landlaeknir.is/um-embaettid/frettir/
frett/item32630/Skimun-fyrir-krabbameini-i-
ristli-og-endatharmi-hefst-a-naesta-ari/)
Þorsteinn segir að menn
séu engan veginn sammála um
hvor aðferðin sé betri, spegl-
un eða skimun fyrir blóði í
hægðum. Með hægðaskimun-
inni sé vissulega hægt að leita
hjá fleirum þar sem kostn-
aðurinn við hverja skimun er
mun minni. Á hinn bóginn sé
grundvallarmunur á þessu
tvennu þar sem með
ristilspegluninni sé verið að
leita að forstigi og hægt sé að
bregðast við og taka sepann
strax en með hægðasýnunum
sé verið að finna krabbamein
sem þegar er komið í þeirri
von að það finnist nógu
snemma til að hægt sé að
lækna það. Árangurinn af
speglun sé væntanlega betri en
á hinn bóginn fari það dálítið
eftir þátttökunni þar sem
margir veigri sér við að fara í
ristilspeglun og því megi búast
við að hærra hlutfall nýti sér
hægðaskimunina. Þá eru nýjar
aðferðir við leit að ristil-
krabbameini, s.s. sýndarristil-
speglun, nú að líta dagsins ljós.
Sýnt hefur verið fram á að það
að skima fyrir ristilkrabba-
meini er hagkvæmt, bæði fyrir
sjúklingana sjálfa og þjóðar-
búið, þar sem það skilar
góðum árangri. Það er því
engin spurnig að taka undir
orð Þorsteins og hvetja fólk
sem boðið fær til að lyfta upp
tólinu og bóka tíma.
Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins, krabb.is,
má finna mikinn fróðleik um krabbamein.MYND AF KRABB.IS
10 14/2018