Feykir - 03.10.2018, Blaðsíða 9

Kveður í runni, kvakar í mó
kvikur þrastasöngur.
Eins mig fýsir alltaf þó
aftur að fara í göngur.
(Jónas Hallgrímsson)
Göngur og réttir eru gildur þáttur íslenskrar
þjóðmenningar og við sem höfum vanist því að
búfé gangi frjálst á afréttum getum varla hugsað
okkur annan hátt þar á og teljum raunar mörg
hver að frjálsræðið sé skepnunum mikilvægt.
Sauðfjárbændur hafa þannig komið fram með
slagorðið Icelandic lamb; Roaming free since
874. (Íslenski dilkurinn; reikar um frjáls frá
874). Á árabilinu 1948 til 1953 kom út hjá
bókaforlaginu Norðra á Akureyri safnritið
Göngur og réttir í ritstjórn Braga Sigurjónssonar,
var það gríðarmikið að vöxtum; fimm bindi og
rétt tæpar 1800 blaðsíður samtals. Mest var
þar eðlilega fjallað um fjárgöngur o.þ.h. um
land allt en smölun stóðs og stóðréttir í
framhjáhlaupi. Er hér um afskaplega fróðlegt
rit að ræða og mikill fengur af að það skuli hafa
verið tekið saman og gefið út. Í ritinu kemur
fram, s.s. alkunna er, að hross og fé gengu
saman í högum, jafnvel á heiðum uppi. Var
misjafnt eftir því hvernig háttaði til hvort
hrossum og fé var smalað saman eða í sitthvoru
lagi eins og nú er nær alsiða. Stóðrekstur á
heiðar upp er ekki lengur leyfður. Var bann það
eðlilega mjög umdeilt á sínum tíma, sjá t.d. 4.
tbl. 1. árg Eiðfaxa en beitarfræðin kveða á um
að til bóta sé að ólíkar búfjártegundir gangi
saman í högum og nærtækara sé því að grípa til
ítölu sé hætta á ofnýtingu frekar en útilokunar.
Þetta atriði verður ekki frekar rætt hér.
Stóðréttir eru norðlenskt fyrirbrigði en áður
fyrr var það raunar svo að bændur voru tregir
að reka stóð á afdali og heiðar upp. Það var
þjóðmálafrömuðurinn og garpurinn Skúli
Magnússon landfógeti sem kom því til leiðar,
þá er hann var sýslumaður hér í Skagafirði, að
gerð var sýslusamþykkt árið 1739 um hrossa-
hald í sýslunni. Í henni var m.a. gerð krafa um
að reka skyldi hross á afrétt að sumrinu, til
varnar ofbeit heimalanda.
Ekki hef ég undir höndum neinar tölur um
hrossafjölda í einstökum stóðréttum fyrr og nú
en í mínu ungdæmi, fyrir um hálfri öld, heyrði
ég jafnan að menn álitu Stafnsrétt í Svartárdal
stærstu réttina, enda kom beitarpeningur þang-
að af afar víðfeðmu svæði. Fóru menn í Stafns-
rétt í áþekkum tilgangi og fólk fer nú í Lauf-
skálarétt; að sækja í líf og fjör, sýna sig og sjá
aðra og vitaskuld að kíkka á falleg hross. Hag-
yrðingurinn prýðisgóði; Jón Sigurðsson í
Skollagróf, orti svo um Laufskálarétt á sínum
tíma:
Lokið er fjallafrelsinu,
fátt um spretti snjalla.
Líður hausts að helsinu,
hljóðnuð gleðibjalla.
Nú í haust var birt opinberlega skrá yfir allar
réttir haustsins, stóðréttir voru þar 17 talsins. Í
V-Hún.; Miðfjarðarrétt, Víðidalstungurétt og
Þverárrétt í Vesturhópi. Miðfjarðarrétt fór fram
laugardaginn 8. september sl. og er hún fyrsta
rétt haustsins en Víðidalstungurétt fer fram
laugardaginn 6. október nk. og er hún ásamt
fleiri réttum sem fram fara þann sama dag
síðasta réttin þetta haustið. Í A-Hún. eru
réttirnar þessar: Auðkúlurétt, Hlíðarrétt,
Skrapatungurétt og Undirfellsrétt. Í Skagafirði
eru stóðréttirnar eftirtaldar: Árhólarétt í
Unadal, Deildardalsrétt, Flókadalsrétt í Fljót-
um, Laufskálarétt, Selnesrétt á Skaga, Skarða-
rétt í Gönguskörðum og Staðarrétt. Í Eyjafirði
eru þrjár réttir og fara allar fram einn og sama
daginn; laugardaginn kemur, 6. október. Í
framfirðinum eru Þverárrétt og Melgerðis-
melarétt og út í Svarfaðardal er Tungurétt.
Yfirbragð þessara rétta er mjög misjafnt. Á
sumum þeirra, Laufskálarétt og einhverjum
fleiri jafnvel, úir og grúir af áhugasömum
gestum en á öðrum fáeinir aðrir en einbeittir
hrossaeigendur að draga stóð sitt í dilka og
koma því að svo búnu í hausthagana, því að
eins og í vísunni segir:
Haustið strengir hélubönd,
hleður snjó í fjöllin.
Senn eru að baki sumarlönd
sölna grös um völlinn .
(Jón Sigurðsson í Skollagróf)
HESTAR OG MENN
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Stóðréttir
Laufskálarétt árið 1986. Ljósmynd úr safni SÍH tekin af Sigurði Sigmundssyni.
Evrópukeppni iðn- og verkgreina í Búdapest
Kristinn Gísli með
framúrskarandi árangur
á EuroSkills
Góður árangur náðist hjá
íslensku ungmennunum í
Evrópukeppni iðn- og verk-
greina, EuroSkills í Búdapest,
sem fram fór dagana 26. - 28.
september. Ein silfurverðlaun
náðust og þrjár viðurkenningar
fyrir framúrskarandi árangur.
Einn þeirra sem þær hlaut var
Skagfirðingurinn Kristinn Gísli
Jónsson.
Ásbjörn Eðvaldsson krækti sér
í silfurverðlaun í rafeindavirkj-
un og hlaut 710 stig, Haraldur
Örn Arnarson prentsmiður
hlaut 704 stig og varð í 6. sæti af
14 keppendum, Jón Þór Einars-
son rafvirki hlaut 700 stig og
varð í 8. sæti af 15 keppendum
og Skagfirðingurinn Kristinn
Gísli Jónsson matreiðslumaður
náði einnig í 700 stig og varð í
10. sæti af 24 keppendum. Til
að hlotnast viðurkenningu
fyrir framúrskarandi árangur,
„Medal of Excellence“, þurfti
viðkomandi að ná 700 stigum.
Það hefur vakið athygli að
tveir af átta keppendum eru frá
Sauðárkróki en auk Kristins
Gísla keppti Þröstur Kárason í
trésmíði. Aðrir frá Íslandi voru
Finnur Ingi Harrýsson í málm-
suðu, Sigurður Borgar Ólafsson
í framreiðslu og Þórey Lovísa
Sigurmundsdóttir í bakstri.
„Það var mjög krefjandi að
taka þátt í þessari keppni. Ég
þurfti að skila af mér sjö verk-
efnum á 14 klukkustundum,“
sagði Kristinn Gísli í samtali
við Feyki. „Það sem var erfiðast
við keppnina var síðasti dagur-
inn þar sem við fengum tvær
og hálfa klukkustund til að
skila þriggja rétta máltíð.“
Kristinn Gísli segist nokkuð
sáttur með árangurinn en hann
endaði í 10. sæti af 24 kepp-
endum. Hann telur þennan
árangur og þátttökuna í keppn-
inni vera góðan undirbúning
fyrir komandi keppnir. Mikill
undirbúningur var hjá honum
fyrir keppnina undir eftirliti og
leiðsögn þjálfara síns, Viktors
Arnar Andréssonar, Bocuse
d´Or kokki.
Kristinn Gísli segist ánægð-
ur með stuðninginn sem hann
fékk en sérstaklega vildi hann
þakka langömmu sinni á Hóla-
veginum fyrir að hafa kveikt á
kertum fyrir sig á meðan á
keppni stóð. /PF
Kristinn Gísli Jónsson keppandi Íslands í Evrópukeppni iðn- og verkgreina í Búdapest.
MYNDIR AF FACEBOOK
Einn af réttum Kristins Gísla í keppninni.
37/2018 9