Feykir - 07.11.2018, Blaðsíða 4

16. apríl 1847: Árið1845 réðst Jón Bjarnason í Eyhildar-
holti í að kaupa þilskip frá Borgundarhólmi ásamt
Pétri bróður sínum bónda
á Reykjum á Reykjaströnd.
Skipið hét Vigo; var jafnan
kallað Eyhildarholtsduggan
eða -jagtin. Kaupverðið var
1500 dalir, stórfé; talið var, að
annað eins hefði gengið til
útgerðarinnar. Sama árið og
þeir bræður keyptu þilskipið
eða ári síðar, lét Jón reisa sjóbúð
mikla úti á Gönguskarðsáreyri,
sem kölluð var Holtsbúð. Hún
var ,,með torfveggjum og timburstöfnum og svefnlofti
fyrir sjómennina; hún var falleg og lík Borgarkirkju hinni
gömlu.“ Jón bóndi í Eyhildarholti sendi Jón, son sinn, á
stýrimannaskóla til Danmerkur. Lauk hann þar prófi með
ágætis vitnisburði. Fyrir skipinu hafði Jón bóndi danskan
skipstjóra syni sínum til halds og trausts og með honum
var bróðir hans ungur.
Vorið 1846 héldu þeir bræður skipi sínu til veiða. Afli
var fremur tregur. Seint á slætti var duggan sett upp í
Gönguskarðsárós, svo sem títt hafði verið forðum. Vel
fór um skipið af veturinn. En hinn 6. október fyrrnefnt ár
gerði stórviðri. ,,Var brimrót ógurlegt, tók út í nokkrum
stöðum, því sjór gekk langt á land og víða upp fyrir háa
bakka.“ Brimið hafði hlaðið geysimikinn malarkamb fyrir
framan skipið í haustgarðinum og horfði uggvænlega að
ná því út, er þess var freistað snemma um vorið 1847. Þeir
bræður söfnuðu að sér mönnum, og tókst loks að rjúfa
malargarðinn fyrir framan skipið. Var haldið til veiða síðla
í marz, því að veður voru óvenju blíð. Hinn 15. apríl lá
Eyhildarholtsjagtin á Höfðalegu. Voru þá tveir skipverja
ólmir að komast í land, því þeir voru kvaldir af sjóveiki.
Skipstjóri meinaði þeim landgöngu, þar eð hann óttaðist,
að þeir mundu strjúka af skipinu.
Aðfaranótt hins 16. apríl var aftur haldið til veiða. Skall
þá skyndilega á útnorðanrok með snjókomu. Áhöfn
verzlunarduggu, sem var að koma frá Kaupmannahöfn
og stefndi inn Húnaflóa um viku sjávar frá Strandarhorni,
sá Eyhildarholtsjagtina. Urðu þeir þess varir, að bugspjót
brotnaði á skipinu, segl rifnuðu og menn tók út. Sást það
síðast til þess, að tveir menn voru að höggva sigluna.
Týndist skipið, og rak ekkert úr því. Verzlunarskútan
,,komst sem nauðuglegast inn á Skagastrandarhöfn.“ Með
Eyhildarholtsjagt fórust auk Dananna og Jóns stýrimanns,
Jón Jónsson frá Kimbastöðum, Skúli Skúlason frá Ög-
mundarstöðum, Gísli Hallgrímsson ,,læknis“ Jónssonar,
allir ungir efnismenn, og Jóhann Schram gullsmiður frá
Höfða á Höfðaströnd. Hann átti konu og börn ung. /PF
Skagfirskur annáll
Kristmundar Bjarnasonar 1847–1947
Í gamla daga...
Varstu fyrst með víxlað skeið
– vandséð folatetur.
En eftir því sem lengra leið
líkaði mér þú betur.
(Eiríkur Einarsson)
Því sem svo hnyttilega er lýst í vísunni hér að ofan er
jú inntak tamningar og þjálfunar hrossa, þ.e. að þeim
fari fram jafnt og þétt og henti að tamningunni
lokinni í þau verkefni sem þeim eru ætluð. Kynbætur
hafa hliðstætt inntak, að rækta gripi sem taka vel
tamningu og hafa til að bera stærð, fegurð og
myndarskap auk eðlisgróinna kosta. Ekki er nokkur
vafi á að ræktuninni hefur fleygt svo fram síðustu
áratugina að líkja má við byltingu en mikilvægi
tamningarinnar er þó alltaf samt. Ekki er þó ætlunin
í þessum pistli að rita um kynbótastarfsemi eða
tamningar sem slíkar, heldur datt mér í hug að bera
lítilega saman frumtamningar fyrr og nú.
Í hinu gagnmerka riti Ásgeirs Jónssonar frá
Gottorp, Horfnum góðhestum, er í inngangi kaflans
um Skagafjarðarsýslu, sem er í fyrra bindi ritsins,
fjallað um skagfirska hestamenn. Þar er kaflinn um
Bjarna Jóhannesson frá Reykjum í Hjaltadal (Hesta-
Bjarna) eðlilega drýgstur en margir fleiri góðir koma
þar við sögu og rétt eins og raunin er enn í dag, hvort
sem um hesta eða menn er að ræða, vegast á styrkleikar
og veikleikar. Sumir eru bestir í þessu en aðrir í hinu.
Einn þessara manna hét Stefán Stefánsson og bjó
hann lengi á Skíðastöðum í Lýtingsstaðahreppi og
talið er að hann hafi komist yfir að temja flesta hesta af
öllum tamningamönnum sem uppi voru í Skaga-
fjarðarsýslu á síðari helmingi 19. aldar, að Bjarna
Jóhannessyni einum undanskildum. Um tamningar
Stefáns segir Ásgeir eftirfarandi: „Á löngu tímabili tók
Stefán oftast 12 – 15 tamningahesta á vori hverju og
tókst oftast að skila þeim vel tömdum um og laust
fyrir réttir. Slíkt má telja undraverða elju af búandi
manni um hábjargræðistímann og vanrækja þó ekki
bú sitt og bjargræðisvegi. En þetta ber ljósast vitni um
hve maðurinn hefur verið þessu starfi samgróinn og
haft mikla lífsnautn af því.“ Jafnframt greinir Ásgeir
frá því að Stefán hafi haft í þjónustu sinni hesthneigða
pilta, 12 til 17 ára gamla, og átti einnig ágætan og vel
vaninn hund. Ennfremur segir Ásgeir: „Það var um
það talað að þegar Stefán var kominn til ferðar með
fola- og strákakássuna hvað hann hefði þá verið
lífsglaður og ánægður. Þarna var þó ekki fyrir fjárvon
eða háum launum að gangast. Hann tók fjórar krónur
fyrir tamninguna á hverjum fola. Það voru venjuleg
tamningalaun í Skagafirði á þeim árum,“ Og
ennfremur: „Þegar allt var komið á skrið áttu
strákarnir stundum erfitt með að stjórna folunum á
meðan þeir voru lítið sem ekkert tamdir. Lentu þeir þá
oft utan vegar á misjöfnum og torsóttum vegi. Þá
kallaði Stefán: „Sitjið þið strákar, sitjið þið fastir í
hnökkunum og látið vaða á súðum. En haldið þið
laust við, haldið þið laust við strákar, því megið þið
aldrei gleyma.“ – Þetta voru aðal lífsreglurnar sem
Stefán setti sínum ungu riddurum.“ Ögn aftar í
kaflanum kemur Ásgeir svo eftirfarandi heildarályktun
um tamningaaðferðir Stefáns: „Það sem einkum
einkenndi tamningar Stefáns, var hans framúrskarandi
natni við höfuðburðinn að fá hann sem bestan og
fegurstan ásamt mýkt og léttleika í taumum. Sem
frumskilyrði fyrir þessari þjálfun forðaðist hann að
folarnir særðust eða fengju of mikinn klemming
undan keðju eða við teymingu.“
Berum við nú saman það sem segir í þessum
skrifum Ásgeirs við það sem gerist nú til dags sjáum
við miklar breytingar. Tamningarnar fóru þá fram
yfir sumarið, nú heyrir til algerra undantekninga að
menn stundi frumtamningar yfir sumarið, fyrir
áratugum síðan færðust þær yfir á veturinn og þá
ekki hvað síst við tilkomu tamningastöðvanna sem
margar hverjar voru reknar af hestamannafélögunum.
Nú seinni áratugina eru frumtamningarnar orðnar
að hefðbundnum haustverkum, varð sú breyting
raunar vonum seinna. Því sú breyting að farið var að
sinna hrossum að hausti og fyrrihluta vetrar hér á
landi varð ótrúlega seint. Réðist það líklegast af
þrennu; heysparnaðarstefnu í fyrsta lagi, í öðru lagi
því að hestamenn snéru sér margir að öðrum verkum á
haustin og í þriðja lagi sú trú að hross væru í slíkum
dvala á haustin að við þau væri vart hægt að eiga.
Annað sem kemur fram í tilvitnuðum texta er
áherslan sem Stefán á Skíðastöðum lagði á mýkt og
léttleika í taumum og þess vegna forðaðist hann að
folarnir særðust eða klemmdust undan keðjunni eða
við teymingar. Á þessum tíma var stangabeislið
nefnilega ríkjandi sem tamningabeisli. Fráleitt þykir
það í dag, eins magnaður búnaður og góðar stangir
eru uppi í mótuðum hesti, en á þessum tíma datt
mönnum vart í hug að hætta sér á bak tamningafola
öðruvísi en með stangir uppi í þeim, voru enda
særindi og margháttuð beislisvandamál yfirþyrm-
andi.
Kristinn Hugason
HESTAR OG MENN
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Frumtamningar
Tamningar í Torfgarði árið 1965. Friðrik Stefánsson í Glæsibæ og Sigurjón Jónasson á Syðra-Skörðugili eru að frumtemja á vegum Stíganda.
LJÓSMYND ÚR SAFNI SÍH/EEG
Jón Bjarnason.
MYND: SKAGFIRZKUR ANNÁLL
Geysis-bikarinn í körfubolta karla og kvenna
Dregið í 16 liða úrslit
Fyrsta umferðin í Geysis-bikarnum í körfuknattleik
kláraðist í fyrrakvöld en þá hafði meistaraflokkur karla
hjá Tindastóli tryggt sig í 16 liða úrslit með sigri á Reyni
Sandgerði.
Í hádeginu í gær var síðan dregið í 16 liða úrslit
keppninnar og drógust Maltbikarmeistarar Tindastóls
gegn 1. deildar liði Fjölnis og fengu heimaleik að auki.
Þá var einnig dregið í 16 liða úrslitum hjá konunum og
fengu Stólastúlkur það verkefni að taka á móti Dominos-
deildar liði Breiðabliks í Síkinu.
Leikið verður í Geysis-bikarnum dagana 15. - 17.
desember en þegar Feykir fór í prentun var ekki búið að
raða niður á leikdaga. /PF
4 42/2018