Feykir - 12.12.2018, Blaðsíða 7

47/2018 7
stormum vetrarins og kasta sér
fyrir borð og koma því svo fyrir
að engan grunaði annað en um
slys væri að ræða. Þar með var
lausnin fengin. „Jeg sagði svo
mömmu, að ég væri að hugsa
um að fara til útlanda, og reyna
hamingjuna til þess að ná mjer
aftur upp úr þeim drykkjuskap
sem jeg væri fallinn í. Hún var
auðvitað leið af þessu en komst
þó á þá skoðun, að þetta gæti ef
til vill orðið til góðs.“
Svo kom að því að hinn ungi
óhamingjusami maður gekk til
skips en á leiðinni mætti hann
vini sínum og bekkjarbróður,
sem spurði hvert hann væri
að fara. „Jeg ætla lengra en til
Vestmannaeyja og styttra en
til Færeyja,“ sagði hann því
þar ætlaði hann að stinga sér í
sjóinn.
Til að gera langa sögu stutta
fór það svo að á skipinu kynntist
Friðrik manni sem eins var
ástatt fyrir. Í stað þess að að taka
hoppið í djúpin blá brá Friðrik
sér í hlutverk sáluhjálparans
og reyndi að hughreysta hinn
dapra samferðamann og við það
áttaði Friðrik sig á því hvernig
fyrir honum sjálfum var komið.
Snéri hann blaðinu við og ákvað
að takast á við eigin vandamál.
Friðrik komst til Færeyja og
útvegaði sér vinnu og eignaðist
marga góða vini. Hann varð
fyrir trúarlegri reynslu sem
fékk hann til að snúa aftur heim
til Íslands og klára skólann en
eftir stúdentsprófið fór hann
svo til Danmerkur og kynntist
starfi KFUM, þar hjálpaði
hann drengjum sem bjuggu við
erfiðar aðstæður.
Á heimasíðu KFUM segir:
„Þegar hann kom heim fór
hann að læra í Prestaskólanum
og undirbúa stofnun KFUM.
KFUM stofnaði hann svo
formlega 2. janúar 1899 og 29.
apríl sama ár, eftir að stelpurnar
höfðu þrýst á hann, stofnaði
hann KFUK. Eftir þetta gaf
Friðrik sig allan í starf KFUM
og KFUK á Íslandi.
Friðrik kom einnig að
stofnun knattspyrnufélaganna
Vals í Reykjavík og Hauka
í Hafnarfirði. Einnig tók
hann þátt í því að koma á
fót bókasafni, kvöldskóla,
bindindisfélagi, lúðrasveit og
karlakór. Hann kom að stofnun
skátafélags og síðast en ekki
síst hófst sumarbúðastarf í
Vatnaskógi fyrir hans tilstuðlan.
En Friðrik hafði kynnst
sumarbúðastarfi í Danmörku
og því hvatti hann ungu
mennina í KFUM á Íslandi til
að byrja með samskonar starf.
heimilinu; margar lánaði mjer
sóknarpresturinn, prófastur Jón
Þórðarson á Auðkúlu, eitthvert
mesta ljúfmenni, sem jeg fyrir
hitti í bernsku. Til marks um
lítillæti hans og góðvild við
mig má geta þess, að eitt sinn,
er jeg var 13 ára, varð jeg svo
hrifinn af kirkjuræðu hans 2.
sd. eftir páska, að jeg dirfðist
að biðja hann að lána mjer
ræðuna að lesa og gerði hann
það. - Sumar sögurnar fjekk jeg
á öðrum bæjum: Landnámu í
Tungunesi hjá Erlendi oddvita
Pálmasyni, mentafrömuði og
framfaramanni mestum um
þær slóðir. Þá fjekk jeg Noregs-
konungasögur á Tindum hjá
ömmubróður mínum Jónasi
Erlendssyni. Heimskringla og
Snorra-Edda voru til heima og
svo Njála. Við drengirnir lásum
þessar sögur og lærðum marga
kafla nær orðrjettar.“
Hjá vandalausum
Um þetta leyti missti Friðrik
föður sinn en hann hafði þá
Svínavatnskirkju í smíðum,
en dó frá henni ófullgerðri.
Var hann á ferð á jólaföstu út í
Höfðakaupstað á Skagaströnd,
en lagðist á heimleið og
andaðist á aðfangadag jóla
að Höskuldsstöðum á Skaga-
strönd, hjá vini sínum Eggert
Ó. Briem, og var jarðaður þar.
„Erlendur í Tungunesi tók mig
þá það sem eftir var vetrar
og gaf hann mjer forskrift og
fór jeg þá fyrst að draga til
stafs. Og einnig lærði jeg þar
dálítið að reikna. Mamma hjelt
áfram að vera í húsmensku á
Svínavatni, en á þrettándanum
næsta vetur lagðist hún í
rúmið og lá rúmföst í næstu 8
árin. -Af þessu og líka vegna
fjeleysis varð svo heimili okkar
að uppleysast um vorið 1881.
Jeg var þá 13 vetra. Hinn mikli
sæmdarbóndi, hreppstjóri
Ingvar Þorsteinsson í Sólheim-
um, tók mömmu til sín og lá
hún þar í nokkur ár. Jónas á
Tindum tók Kristínu systur
mína að sjer, þá þriggja ára
gamla, og Þórður móðurbróðir
minn tók Pál bróður minn,
þá 5 ára gamlan. Jeg átti svo
að fara í vist og verða smali.
Jeg kveið ákaflega fyrir því
að fara til vandalausra, bæði
af því að jeg hræddist orðið
„vandalausir“, því það hafði svo
oft verið sagt við mig, þegar jeg
lá í bókum í staðinn fyrir að
gera eitthvert handarvik: „Þú
kæmist ekki upp með þetta
hjá vandalausum“, og svo af
hinu, að mjer var svo ósýnt um
kindur og alt er að fjárgeymslu
laut. Jeg fjekk vist í annari sveit,
að Síðu á Refasveit, sem liggur
fyrir utan og ofan Blönduós og
fór jeg þangað í byrjun júlí. Nú
byrjaði nýr þáttur. Bernskan
var liðin og æskan var að renna
upp, en dimt var yfir þeim
límamótum.“
Friðrik segir að í sér hafi
verið kvíðahrollur við að fara til
vandalausra en hjónin á Síðu,
Magnús Bergmann Jónsson og
Ingibjörg Jónsdóttir, reyndust
honum vel og enn var hægt
að sökkva sér í bókmenntir
þrátt fyrir skyldu smalans í
yfirsetu í afréttinni. „Jeg var
látinn sitja yfir ánum í dalverpi
einu uppi í fjöllunum. Það
voru eitthvað um 50-60 ær.
Mjer leiddist í hjásetunni og
bað jeg húsmóður mína um
prjóna og bætti það talsvert
úr einverunni. Jeg stundi einu
sinni upp með hálfum hug við
húsbóndann, hvort jeg mætti
hafa bók með mjer og leyfði
hann það með því skilyrði að
jeg glataði ekki af fjenu. Jeg fann
þar í bókaskáp hans nýstárlega
bók; það var Goðafræði Grikkja
og Rómverja eftir Stoll, þýdd
af Steingr. Thorsteinsson. Jeg
fjekk að hafa hana með mjer. Þá
breyttist alt. Þar uppi opnaðist
mjer nýtt útsýni, fult af fegurð
og ljóma. Jeg las og las og alt
loftið í kringum mig varð fult
af grískum guðamyndum. Til
þess að missa ekki af leyfinu,
stundaði jeg hjásetuna svo
vel að aldrei vantaði hiá mjer.
Þegar jeg ekki gat lesið og varð
að reika um eftir ánum, var
ímyndunarafl mitt á flugferð,
Lifði jeg þá í hinu lesna eða
jeg bjó til langar skáldsögur
um framtíð mína. Þessir dag-
draumar og loftkastalar voru
mjer mikil fróun og styttu
margar stundir. Jeg lærði af
þessu, að það væri óþarft að
láta sjer nokkru sinni leiðast,
og alt af væri eitthvað, sem unt
væri að skemta sjer við.“
Ástarsorg og
sjálfsmorðspælingar
Nú hlaupum við yfir sögu
þangað sem Friðrik er orðinn
námsmaður í Latínuskólanum
í Reykjavík en þangað komst
hann með miklum dugnaði
og útsjónarsemi, ekki síst með
fjármálin því ekki átti hann
peninginn tiltækan í sjóði.
Draumur Friðriks var að verða
prestur og hugsaði hann sér að
það mundi verða hans hlutverk
í lífinu, að verða prestur í
Goðdölum. En forlögin gripu
í taumana með afgerandi hætti
eftir að Friðrik hafði lent í svo
djúpri ástarsorg að hann ákvað
að stytta sér aldur.
Á Sauðárkróki bjó stúlka
sem Friðrik elskaði innilega
og taldi sig eiga ást hennar
vísa en einhver misskilningur
kom upp í þeim efnum.
Varð hann gripinn svo
miklum leiða á sjálfum sér og
fyrirlitningu að enga framtíð
sá hann án hennar. „Hvað
var varið í að vera stúdent?
Eða einmana pokaprestur í
einhverjum afkima? meira
yrði jeg ekki; hefði jeg haft
gáfur og glæsimennsku til
að bera, hefði jeg efalaust
unnið; en þetta var vottur
um, að jeg væri ekki annað
en umkomulaus drengræfill
og yrði aldrei annað. Því þá
ekki að auðvirða sjálfan sig,
að eyðileggja sig sem fyrst og
njóta þess á meðan það stæði
yfir.“ Þannig voru hugsanir og
tilfinningar Friðriks. Hann,
bindindismaðurinn, ákvað
því að gera það versta sem
hann vissi, gekk rakleiðis inn á
vínstofu á Hótel Ísland, pantaði
toddý og drakk hvert glasið á
fætur öðru.
„Á þeim degi hófst för mín
um hinn myrka eyðimerkur-
kafla æfi minnar, sem nær því
hafði enda tekið með skelfingu.
Jeg fór að drekka, ekki af því
að mig langaði í það; jeg hafði
inngróinn viðbjóð á því, og
engin tegund af því, sem jeg
drakk, þótti mjer góð; jeg
smakkaði sjaldan neitt áfengi
nema þegar jeg ætlaði mjer að
verða kendur. Mjer þótti ekkert
gaman af að vera með öðrum í
því, nema þá helst með einum
eða tveimur inni. Jeg var sjaldan
eða aldrei á almannafæri, og
þoldi mikið, svo jeg varð aldrei
út úr eða ósjálfbjarga. Jeg sleit
sambandi við Good-templara,
og saknaði samt Reglunnar
mjög mikið. Allur lestur fór í
handaskolum, og mjer stóð líka
á sama um það.“
Lengra en
Vestmannaeyja og
styttra en Færeyja
Þunglyndið sem nú tók yfir
hjá Friðriki leiddi til þess að
sú hugsun fór að þróast hjá
honum að best væri að kasta
lífinu frá sér. „Jeg ól þessa
hugsun og gældi við hana og
setti mjer fyrir sjónir allar
mögulegar aðferðir til þess.
Mjer fanst jeg líka vera of
þreklaus til að nota ytri vopn.
Þá væri eitur betra.“ Að vel
athuguðu máli vildi hann ekki
að móðir hans myndi vita að
hann yrði sjálfsmorðingi. Trú
hennar var að þá gæti hann
ekki orðið sáluhólpinn, ef hann
gerði verkið með fullu viti og
ráði. „Jeg var viss um, að ef
jeg dæi kristilega og skaplega,
mundi hún bera það með
stillingu sem hverja aðra sorg.“
Með þennan vilja fann Friðrik
ráð til að stytta lífið án þess að
nokkurn renndi í grun að væri
af eigin völdum. Hann ákvað
að taka sér ferð með skipi mitt í
Séra Friðrik va bókhneigður frá unga aldri. Hér er hann í bókaherbergi sínu í KFUM.
Borðhald í Vatnaskógi en þar kom Friðrik upp sumarbúðum KFUM.