Þjóðólfur - 20.04.1942, Blaðsíða 1

II. árg. Reykjavík, mánutlagimi 20. apríl 1942. 10. tölublað.
Menntaskólinn verður aO
rekfor sinn
£3 EKTOIÍ Menntaskólans, Pálmi Hannesson, kom að
* » máli viö mig s.l. mán udag og átaldi, að í ýmsum
atriðum væri hallað réttu máli i gagnrýni Þjóðólfs á með-
ferð bókasafns skólans. Ég bauð rektornum rúm til and-
svara hér í blaðinu og þáði hann það. Jafnframt sneri ég
mér til Sverris Kristjánssonar sagnfræðings, sem er vel
kunnugur safninu, og bað um umsögn hans um ásigkomu-
lag þess fyrir hernámið.
Um leið og ég geri nokkrar athugasemdir við svör rekt-
crsins, verður tækifærið notað til að fara nokkrum orðum
um málefni Menntaskólans almennt, því að ég álít þar
fleira umræðuvert en bókasafnið eitt.
Ritstjóri og ábyrgtSarmaður:
VALDIMAR JÓHANNSSON
Skrifstofa:
Laufásv. 4. Sími 2923. Pósth. 761
Viðtalstími ritstjórans kl. I—2 alla
daga nema laugardaga.
Þjóðólfur kemur út á hverjum
mánudegi. Misserisverð er kr. 6.00
og greiðist fyrirfram, í Iausasöiu
25 aura.
Víkingsprent h. f.
Ferðabók Eggerts Ólafssoaar.
Tveir Reykvíkingar, þeir Har-
aldur Sigurðsson, sem góðkunnur
-r fyrir þýðingar úr eriendum
málum, og íldgi Hálfdánarson
lyl/afræðingur, hafa ákveðið að
gefa út Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar, sem er mikið og gagn-
merkt rit um atvinnuhætti Is-
lendinga, siði og andlega menn-
ingu1 eins og þessu var háttað á
18. öld, svo og um náttúru lands-
ins eins og hún var þá kunn. —
Búnaðarfélag Islands og Fiskifé-
lag Islands styrkja útgáfuna með
því að kaupa ákveðinn eintaka-
fjðlda af bókinni. — Steindór
Steindórsson menntaskólakennari
á Akureyri vinnur að þýðingu
bókarinnar, en sérfróðir íslenzku-
menn munu hafa eftirlit með mál-
vondun. Bókin verður prýdd fjolda
mynda, er fylgdu frumútgáfu
hennar og til útgáfunnar verður
vandað eftir fongum.
Húsfeðurnir og loftárásahættan.
I tilefni af ummælum í síðasta
blaði, hefur Loftvarnanefnd tjáð
blaðinu eftirfarandi:
Með tilliti til eldsvoðahættu af
vðldum loftárása, hefur bænum
verið skipt niður í hverfi. I hverju
hverfi er einn maður, sem ætlað
er það starf að aðstoða við að
slökkva í eldsprengjum, ef þær
kynnu að hitta húsin. Hverjum
þessara manna eru ætluð 4—6
hús til eftirlits. — Þeir, sem
brýnna ástæðna vegna þurfa að
komast heim á heimili sín, ef
hættumerki verður gefið, geta
snúið sér til Loftvarnanefndar, og
mun hún greiði fyrir þeim í því
efni.
Umfcrðin í höfuðstaðnum.
Lögreglustjórinn í Reykjavík
hefur tjáð blaðinu, að um þessar
mundir sé gengið hart eftir því,
að fótgangandi vegfarendur hlýði
bendingum lögregluþjóna þeirra,
sem stjórna umferðinni á helztu
krossgötum bæjarins. Hefur borið
mjög á því undanfarið, áð gang-
andi fólk hirði ekki um að fara
eftir bendingum umferðalögregl-
unnar. Stafar af því hin mesta
hætta fyrir öryggi manna. Þegar
gata hefur verið opnuð fyrir um-
ferð ökutækja, eiga þau rétt „á
götunni” og fólk, sem þyrpist út
á götuna undir þeim kringum-
stæðum, stefnir lífi og limum í
fullkominn voða. . . Lögreglu-
stjórinn lét svo um mælt, að inn-
an skamms tíma yrði ekki komizt
hjá því að beita sekt.arákvæðum
við þá menn, sem þverskölluðust
við að hlýða umferðareglunum.
Hringið í síma 2923 og
gerist áskrifendur aá
Þ JÓÐÖLFI
Hér kemur þá fyrst grein
rektorsins, sem hann nefnir
„Niðurlæging
Menntaskólans“
Herra ritstjóri!
Mánudaginn 13. þ. m. birtist
í blaði yðar grein um bókasafn
Menntaskólans. Er þar hallað til
um flestar frásagnir og sveigt
svo fast að embættisfærslu minni,
að ég tel mér skylt að svara.
I greininni er nokkuð rakin
saga safnsins og gefið í skyn,
að vel hafi verið fyrir því séð
áður en ég tók við umsjón þess,
en síðan hafi því hrakað, unz
nú keyri um þverbak. Hitt er
sannara, að þegar ég kem að
skólanum, var safpið ekki komið
sem bezt. Það var geymt í opn-
um hillum í óupphituðu húsi,
bækurnar myglaðar og margar
stórskemmdar af raka. Spjald-
skráin var ónothæf, því að fjölda
bóka vantaði. Höfðu sumar verið
lánaðar endur fyrir löngu, en
ekki endurheimtar, og lágu eftir
nokkrir gulnaðir miðar til merk-
is um það. En auk þess hafði
Landsbókasafnið, eða foiTáða-
menn þess, fengið að láta greip-
ar sópa um safnið, með leyfi
stjórnarráðsins. Mér er sagt, að
það hafi verið tvisvar, en ekki
var til svo mikið sem skrá eða
kvittun, er sýndi, hvað á brott
hafði verið numið, en varla hefur
það verið valið af verri endanum
allt. Ritaukaskrár eru ekki ein-
hlítar. Árið 1930 voru svo gerðar
miklar umbætur á bókasafnshús-
inu með ráði þáverandi kennslu-
íriálaráðherra. Sett var í það mið-
stöðvarhitun, bókasalnum breytt
í lestrarsal og bækurnar fluttar
í lokaða skápa við veggi, Þar var
þeim raðað að nýju, og spjald-
skrá gerð um safnið. Aðeins ör-
lítill hluti þe-ss, sem ekki kemst
í skápana, er síðan geymdur uppi
á lofti í litlu herbergi, og voru
til þess valdar þær bækumar, sem
minnst gildi þóttu hafa. — Eg
get því eigi tekið umyrðalaust
við ákúrum út af afskiptum mín-
um af safninu meðan ég mátti
koma þeim við óhindrað. Hitt er
svo annað mál að. u;n sinn hefur
skólinn orðið að sæta harðari
kostum en nokkur önnur ríkis-
stofnun, og hefur þess gætt í um-
hirðu safnsins og húss þess sem
öðru.
Síðan skólahúsið var hernumið,
hefur orðið að nota lestrarsalinn
til geymslu, og sér það á. I
fyrstu fékk skólinn að halda
flestum geymsluherbergjum í
skólahúsinu sjálfu og bakhsinu.
Var þá eigi annað flutt „út” í
Iþöku en bækur og munir úr
kennarastofu, skrifstofu skólans
og skápum þar, og vár bókunum
hlaðið á borðin í lestrarsalnum.
Síöar varð skólinn að láta af
hendi geymsluherbergin smátt og
smátt Var þá jafnharðan flutt í
lestrarsalinn eðlisfræðissafnið að
nokkru, náttúrugripasafnið og
loks ýmislegt dót, er safnast
hafði um langan aldur á háalofti
og víðar. Nú er því ófagurt um
að litast í lestrarsalnum, og skal
það fúslega. viðurkennt, enda
næsta torvelt að hirða um húsið
eins og skyldi, en því valda á-
stæður, sem ég ræð ekki við, og
munu góðgjarnir menn virða það
'til vorkunnar. En þó að lestrar-
salurinn sé þannig notaður sem
geymsluhús, er bókasafnið sjálft
sæmilega komið. Það er geymt í
lokuóum skápum, slns og áður,
og hefur þar engu verið hróflað.
Aftur er ýmsum bókum kennara-
stofunnar hlaðið á borðin, og fer
verr um þær, en ekki hefur þótt
taka því að flytja þær mcðan
skólinn hefur engan íastan sama-
stað, en hins vænzt, að hann
komist heim til sín þá og þegar.
Á gólfinu er ekki annað bóka en
það, sem ég lét flytja þangað
eftir það, að brotizt hafði verið
inn í geymsluherbergi mitt í
skólahúsinu, og eru þær mín eign.
Flateyjarbók sem aðrar, svo að
þær koma ekki bókasafninu við.
Rangt er það, að bókasafnshús-
ið sé ekki hitað upp. Hins skal
þó getið, að um nokkurt skeið í
fyrra var miðstöðin biluð, en nú
er hún komin í lag fyrir löngu.
1 greininni er það átalið, að
ekki eru birtar ritaukaskrár í
skýrslum skólans, eins og áður
var. Ástæðan er sú, að árið 1932,
þegar kreppan var skollin á, lagði
íáðuneytið svo fyrir, að hætta
skyldi að gefa skýrsluna út eða
stytta hana sem mest að öðrum
kosti. Var þá felld niður skráin
um söfnin, ásamt öðru fleiru, og
hefur við það setið síðan.
Loks er vikið að því, að ég hafi
„komið í veg fyrir að safnið yrði
skrásett á nýjan leik af manni,
sem fengið hafði leyfi kennslu-
málaráðuneytisins til að vinna við
það”. Þessu er þann veg háttað,
að vorið 1940 mæltist kennslu-
málaráðuneytið til þess, að ég
léti Sverri Kristjánsson, sagn-
fræðing, skrásetja safnið. Eg
færðist undan jíessu, fyrst og
frcmst af því, að þá var ljóst
orðið, að skólinn yrði að þoka úr
húsum sínum fyrir hinum brezka
her, og mátti ætla, að bókasafnið
yrði að fara með. En auk þess
hafði ég rætt um það við Boga
Ölafsson, að hann athugaði safnið
og reyndi að fá bækur sem vant-
aði í tímarit o. fl., og taldi ég
þar ekki annarra manna vant.
Eg hefði þó ekki skorazt undan
þessu, ef betur hefði staðið á,
og lagði því til, að skrásetning-
unni yrði frestað þangað til her-
námi skólans væri lokið. Þetta
varð að ráði, og er því þreyttum
að þola, unz úr raknar, og
Sverrir eða aðrir geta hafið sitt
umbótastarf við safnið.
Þrátt fyrir allt hefur tekizt
að hindra þáð, að bókasafnshúsið
væri hernumið, Þeir, sem vita,
hve þar hefur verið fast eftir leit-
að, og skilja, hvað í húfi var,
munu væntanlega viðurkenna, að
þetta skipti mestu máli og stórum
rneira en útlit lestrarsalsins nú.
Með þökk fyrir birtinguna.
Pálmi Hannesson.
Umsögn Sverris Kristj-
ánssonar um ásigkomu-
lag safnsins
Herra ritstjóri Valdimar Jó-
hannsson, hefur snúið sér til mín
og beðið mig um að gefa umsögn
um ástand Menntaskólasafnsins
áður en skólinn var hernuminn.
Það var um páskaleytið vorið
1940, að ég kom að máli við
Pálma Hannesson rektor, og bað
hann leyfis til að snudda dálítið
í bókasafni skólans, þar sem mig
langaði til að vita, hvort í safn-
inu væru ekki bækur sagnfærði-
legs efnis, er mér gætu komið að
notum. Pálmi Hannesson leyfði
mér þetta tafarlaust. Eg leit síð-
an á saínið, mjög lauslega í
fyrstu, en því meir sem ég skoð-
aði það, því forvitnari varð ég um
hagi þess. Það er skemmst af að
segja, ao safnið var nær allt
myglað og sumstaðar farið að
fúkka. Bækur þær, sem voru i
lokuðum skápum, voru eiiinig
myglaðar, sama máli gengdi um
bækurnar í gólfskápunum. I þá
var troðið eins og í þá komst
ug Lar allmikið á skemmdum 6
þeim ookum, sem ne.ðst lágu, þvi
að bæi l rnar voru lítnar lxggja
á liliðimu, og höfðu leg'ð svo
árum saman. Það var auðsætt,
að húsið hafði ekki verið nógu
oft kynnt, enda sannfrétti ég það,
að ekki var lagt í miðstöðina
nema endi'um og eins.
Uppi á lofti var lítil kompa
gluggalaus, og var hún troðfull
af bókum. Miðstöðvarrör liggur i
gegnum kompuna, og voru bækur
þær, sem að rörinu lágu, undnar
og orpnar eins og roð, en sumar
íöfðu sviðnað. Var þetta raunar
sönnun þess, að einhverntíma
hefði verið lagt í miðstöðina.
Meðal bóka þeirra, sem yljað
hafði verið fullmikið í kompunni,
var þýzkt málfræðitímarit frá 19.
öld.
Afskipti mín af safninu voru
þau, að ég tók það allt saman úr
hillunum, þurrkaði af því mygl-
una og rykið og raðaði bókunum
á nýjan leik — eftir efni, að
hætti handbókasafna í háskólum.
En þegar kennslumálaráðherra
var búinn að leyfa mér að skrá-
setja safnið, taldi Pálmi Hann-
esson það ekki hægt, eins og á
stæði, og bar ýmsu við. Voru þar
margar léttvægar ástæður, en
ékki nenni ég að tína þær til.
En þegar ég vann við safnið,
þá leizt mér þannig á það, að
hvergi í víðri veröld mundi bóka-
safn opinberrar stofnunar vera í
slíku ástandi. Þetta var áður en
brezki herinn settist að í okkar
gamla Menntaskóla.
Reykjavík 16. apríl 1942.
Sverrir Kristjánsson.
Mótsagnir rektors
Eg þarf ekki að fjölyrða um
svar Pálma Hannessonar. Með
því að benda á mótsagnir
þess er því raunverulega gerð
nægileg skil. Rektorinn skýrir frá
því, að safnið hafi verið í mestu
niðurlægingu, þegar hann tók við
stjórn skólans. Það hafi verið
Framh. á 4. síðu.