Þjóðólfur - 20.04.1942, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐÓLF.UR
Framtaksmenn II.
Magnús Andrésson
NAFN Magnúsar Andréssonar útgerðarmanns er tengt við
merkilegan þátt nýsköpunar í íslenzkum atvinnumál-
um á síðustu áratugum. Hann er upphafsmaður svonefndr-
ar matjesverkunar á íslenzkri síld, enda þótt liann hafi ár-
um saman dvalið í framandi stérborg og stundað þar
kaupsýslu.
Vér komum aö máli viö
Magnús í skrifstofu hans á
Hótel ísland hér í bænum og
inntum spurna af ævi' hans
og starfsferli.
Uppvaxtarár
— Hvaöan eruö þér kynjaö-
ur? spyrjum vér.
— Eg fæddist 1. janúar
1892 aö Nýlendu á Mýrum. Sú
jörö er nú í eyöi. Faöir minn
\ar Andrés Andrésson, bróöir
sr. Magnúsar Andréssonar á
Gilsbakka. FaÖir minn átti
mig og eldri bróöur minn með
Þuríöi Erlendsdóttur ljósmóö-
ur, en þau giftust ekki.
— Ólust þér upp á Nýlendu?
— Eg ólst upp meö móöur
minni á ýmsum stööum. Hún
reyndist mér ágæt móöir og á
ég henni mikið upp aö unna.
Fyrst vorum viö á Gilsbakka
og Kalmanstungu. Svo fórum
viö aftur á Mýrarnar og dvöld-
umst þar á ýmsum stööum,
Skutulsey, Hjörsey, Leirulækj-
arseli, Straumfiröi,Lambastöö-
um og á Jörfa hjá O.afi móö-
urbróöur mínum.
— UrðuÖ þér ekki snemma
aö byrja að vinna?
—Jú, auövitað var maöur
látinn vinna. En ég haföi yfir-
leitt ekki af ööru en góöu
fólki að segja í uppvextinum.
Menn eins og Sveinn á Lamba-
stööum, bróöir sr. Haraldar
Níelssonar og Guöjón í Straum-
firöi voru góöir húsbændur,
þótt þeir ætluöust til þess aö
vel væri unnið.
— Þér hafið stimdað fjár-
geymslu og önnur venjuleg
sveitastörf.
— Já. Eg man eftir því, aö
ég „sat yfir“ í Leirulækjarseli
meö Helga Hallgnmssyni. Víða
á Mýrunum er hættusamt og
sumstaöar varö aö hafa ör-
uggar gætur á þvi, að féö ekki
flæddi.
— Hvenær fóruö þér svo
einn yöar liðs út í veröldina?
— Eftir ferminguna fór ég
að Hvanneyri. Fyrst var ég
þar í vinnumennsku í eitt til
tvö ár. Síöan fór ég í skólann
til Halldórs.
— Hvemig féll yöur vistin
meö Halldóri?
— Vel. Okkur unga íólkinu
þótti gaman aö vera þar. Þar
var margt fólk á sumrin og
glaumur og gleöi. Halldór var
mikill dugnaðar- og áhuga-
maður, glæsimenni og braut-
ryðjandi um . margt. Honum
kom líka betur aö vel væri
unnið. Á Hvanneyri var góö-
ur heimilisbragur. Þar þótti
mér gott aö vera.
— Hvert lá leiðin næst?
— Eftix' aö skólavorunni
lauk, var ég í jaröabótavinnu
við Reykjavík og kaupamaöur
á Kaöalstöðum. Eftir þaö fór
ég utan.
— Hvaöa ár var þaö?
— vÞaö var haustiö 1912.
Eg fór upphaflega utan til að
sjá mig um og kynnast.
í Danmörku
— Hvert var ferðinni heitiö?
— Eg fór meö Austra úr
Reykjavíkurhöfn áleiöis til
Kaupmannahafnar. Viö vorum
18 daga á leiðinni' meö viö-
komu á Hornafirði, í Færeyj-
um og Kristjánssandi í Noregi.
ÁÖur en ég fór að heiman, var
ég ráðinn á búgarð á Jót-
landi.
— Hvernig féll yöur dvölin
þar?
— Sæmilega. Fyrsta verkiö
þar. var að bera tvö hundruö
punda sekki frá þreskivélinni,
yfir garöinn, og upp á loft.
Um kvöldið var ég svo þreytt-
ur, að ég hélt að ég myndi
aldrei standa á fætur framar.
En morguninn eftir var þreyt-
an gleymd og ég var hinn
sprækasti.
— Var þeta myndarheimili?
— Já. Búgarðurinn hét Lö-
venholt og bóndinn Peder Han-
sen. Hann var framtakssamur
maður og duglegur. Þar var
mikiö aö gera. Eg vann afar
mikiö aö plægingum. Danir
eru vinnusamir og lagvirkir.
En mörgu var þar öðruvísi
fariö en ég var vanur að heim-
an og sætti mig ekki vel viö
fyrst í stað.
— Dvölduö þér þarna lengi?
— Eg dvaldi þar fram á
sumarið. Aö því búnu fór ég á
búgarö á Sjálandi. Svo var ég
um skefö á Vallekilde Höj-
skole á Sjálandi.
Búnaðarnám
— Hvenær yfirgáfuö þér
svo sveitina?
— Eg fór á búnaöarháskól-
ann í Kaupmannahöfn og
stundaöi þar nám árin 1915—
17. Næstu árin fékkst ég svo
við kennslustörf o. fl.
— Hvarflaði hugurinn aldrei
heim á þessum árum?
— Ojú. Eg kom heim 1920,
en ekki varö af því aö ég í-
lengdist hér.
— Hvenær byrjuðuö þér aö
fást viö verzlun?
— Eg var byrjaöur á því,
þegar ég kom heim 1920, en
tveimur árum síöar lágu sam-
an leiöir okkar Guömundar
Helgasonar. Viö stofnuðum í
Kaupmannahöfn firmað M.
Andrésson & Co. Guömund-
ur var duglegur maöur og
vel aö sér í málum. Sam-
starf okkar hélzt til árs-
ins 1928. Viö stundúðum inn-
og útflutningsverzlun og flutt-
um m. a. inn allmikið af kjöti
frá Argentínu. Feröaðist Guö-
mundur þrisvar til Suöur-Am-
eríku í þeim erindum.
Síldarverkun
— Meö hvaöa hætti hófust
afskipti yöar af síldarverkun?
— Eg bauð íslenzka síld til
sölu í Hamborg, en fékk þau
svör, að hún seldist þar ekki.
Á síldarmarkaöinum í Ham-
borg væri skozk síld, ööruvísi
„pökkuö“ en íslenzka síldin,
og aðra síld þýddi ekki aö
bjóða þar. Eg skoöaði þessa
skozku síld og bauðst því næst
til aö fara heim til íslands og
verka íslenzku síldina á þenn-
an hátt.
— Hvenær var þetta?
— Þaö var 1927. í Flekke-
fjord í Noregi keypti ég nokk-
ur hundruö hálftunnur og fór
meö til íslands. Eg settist aö
á Siglufirði og lét fara að salta
í tunnurnar. Sýnishorn af síld-
inni sendi ég til Hamborgar
þegar í staö og fékk skeyti um
hæl, þar sem mér var tjáð, aö
síldin líkaöi ágætlega. Um
haustiö, þegar síldveiðar voru
úti', vildu kaupendurnir í Ham-
borg ólmir fá meira af hinni
matjesverkuöu síld.
— Þá hefur brautin veriö
í-udd?
— Já. 1928 seldi ég fyrir-
fram til Hamborgar 1500 tunn-
ur af þessari síld. Síldina
keypti ég af einkasölunni og
lét verka hana í Hrísey. Eftir
aö einkasölunni lauk byrjaöi
ég aftur af fullum krafti.
Næstu tvö árin saltaöi ég 20—
30 þúsund tunnur á ári og
seldi til Þýzkalands og Pól-
lands.
— Reyndist yður ekki örö-
ugt aö koma á fót svona um-
fangsmiklum rekstri?
— Til þess þurfti mikiö
fjármagn. Danskur stórkaup-
maöur, Oskar Wesche, lagöi
fram fé til starfrækslunnar.
Framtíðarhorfur
— Hvaö álítió þér um fram-
tíö síldarsölunnar til megin-
landsins?
— Eg geri ráö fyrir, aö eft-
ii' stríðið veröi mikill markaö-
ur í Miö-Evrópu og Þýzka-
landi fyrir svona verkaöa síld
og -sennilega einnig í Rúss-
p SEKÍEL gerSist farmaHur, sigldi ausi-
ur um Island og kannaSi nýja stigu.
I þeirri jerh bar margt til tfóinda. Hann
i sá Vestmannaeyjár rísa úr haji á jyrsta
degi; það var ömurlegur dagur og grár,
suÖaustan garri og talsVerhur sjór. Vér
lágum undir Heimak\ettiy á vík., sem vér
því miÓur ekfci kunnum aÓ nejna, en jyr-
ir botni víkurinnar, t lítilli dalkpos, var
kaupsta&urinn, jiskiþorp með nokkurum
hundruðum íbúa. Víð lágum úti á vik~
inni og biðum afgreiðslu og nöturlegir
májar lögðu leið sína út að skipmu frá
Heimakjetti, eins og í forvitnisskyni- Og
samt var eins og þessum fuglum stceði á
sama um allt milli himins og jarðar; í
vítaverðu kceruleysi létu þeir storminn
feykja sér til og jrá, þögulir og fáskiptnir,
þöndum vœngjum.
Um nóttina lágum við um fe/rrf úti af
Portlandi. Það Var stormur alla þá nótt.
og skipið valt eins og tvinnakefli. Þá
nótt gjörðust margir sjóveikir•
X
Og svo var ferðinni haldið áfram. Við
lögðum Suðurlandsundirlendið að baki
okkar og komum til Hornáfjarðar á öðr-
um degi. Þar var nú dauflegt um að lit-
ast, ójá. Það k°m að visu til mála, að þar
yrði haldinn dansleikur i tilefni af skips-
komunni, en honum var aflýst, er það
fréttist í land, að nokkrir farþeganna
hefðu lagzt í hettusótt.
Unga fólkið hafði Verið farið að hlakka
til að lyfta sér upp um kv°Idið, en varð
nú fyrir sárum vonbrigðum; það er svo
undarlegt með þetta ungviði, það er eins
og ekki þurfi nema eitt dragspilsgargan
til þess að gera það œrt af gleði, — og
að sama skapi virðist þurfa litið til að
draga úr þvt /yar^tnn. Og tilfellið Var, að
eftir þessa misheppnuðu upplyftingu,
keyrði hrœðslan við tundurduflin um
þverbak• Eg þekkti mann, sem drakk
sig dauðann á hverju kvöldi til þcss að
firra sig hugsuninni um dauðann.
X
Aftur á móti fékk unga fólkið nokkura
bót rauna sinna á Eskifirði — mig minnir
að þá hafi siglt verið í þrjá daga — þar
Var haldinn dansleikur að kv°Idi hins
þriðja dags. Eða hver var að hvisla því
að mér áðan, að sjálft skolcihús þorpsins
hefði verið lánað til skemmtunarinnar?
En nú brá svo undarlega við, að sára-
fáir farþeganna sóttu dansleikinn, og
Esekiel, sem í leiðindum sinum og ein-
stœðingsskaP• lötraði inn í samkomuhús-
ið — aðgöngumiði — tvœr krónur — tokk
— varð þess áskynja, að þar var harla
fámennt.
Það var rúmgóður salur, bekkjum rað-
að með veggjum, leiksvið fyrir gafli og
uppi á því stóð rauðbústinn náungi, steig
fram á fótinn og þandi dragspilið, sem
landi, ef sá markaöur gæti
cpnazt, því að áöur fyrr
keyptu Rússar feikna mikið
af síld frá Stóra-Bretlandi,
Hollandi og Noregi. Þangað
seldist allt, bæöi dýr síld og
eins hin lélegri. Það væri
æskilegt aö viöskiptin kæmust
aftur í þaö horf, að hægt yröi
að verzla viö Rússland.
— Hvaöa afskipti hafið þér
haft af hinni svokölluöu
„Faxasíldu?
— I síldarleysinu 1935 geröi
ég samning um síldarsöltun
viö Harald Böövarsson og
fleiri á Akranesl. Sendi ég
Kötlu meö tunnufarm í byrj-
un ágúst um sumariö. Var
tunnunum skipaö upp á Akra-
nesi, og nokkru hjá Óskari
Halldórssyni í Keflavík. Þeg-
ar ekki varö frekar vart
viö síld fyrir Noröurlandi
hófst söltun viö Faxa-
flóa í stórum stíl, bæði af
hálfu innlendra manna og
Var geysistórt verkfceri og skrautlegt. Það
Var auðséð, að hér hafði einhvern tíma
verið haldin mikil hátíð, því að niður úr
lofti salarins héngu tvetlur af mygluðu
pappírsskrauti, flúraðar lengjur, fléttaðar
og undnar hver um aðra á hinn furðu-
legasta hátt. Það Var nú það. En Esekiel,
sem, samkvœmt sinni mikilvœgu köllun í
mannlífinu, iðkar ekki dansíþróttina (og
hefur aldrci gert), tók sér stöðu fyrir enda
6alarins og athugaði samkunduna sínum
skygguu augum.
Stúlkurnar sátu hreyfingarlausar á
bekkjunum, með hendur í s/^auft, feimn-
isroða t vöngum og þorðu auðsjáanlega
ekki a sér að bcera. En piltarnir tvístigu
frammi á ganginum með hendurnar ó-
þarflega djúpt niðri í buxnavösunum og
spýttu fyrirlitlega um tönn, ef einhver
stúlknanna gerðist svo djörf að gefa þeim
auga. Það skyldu engir halda, að þeir
vœru ekki menn með mönnum.
Það Var sannur þorpsdansleikur, frum-
legur og spaugilegur í senn, þessar eilífu
augnagotur, hnippingar og fliss t strákun-
um, einstaka sinnum bölv og ragn, þegar
korlmannsheiðurinn var t veði, — og þessi
Ufvana bið ungu stúlkuanna eftir piltin-
um, sem ef til vill myndi k°ma °S vitja
þeirra t fyllingu timans; og þessi dular-
fulli og seiðandi söngur í hjartanu: —
Skyldi það verða hann? — skyldi það
kctnnski ekki verða hann?
Þannig slá hjörtu unga fólksms úti á
landsbyggðinni t takt við hið leyndar-
dómsfulla og órœða lögmál allífsins, engu
síður en hjörtu unga fólksins hér í Reykjci-
vík’
X
En það bar til á dansleiknum á Eski-
firði forðum, að fjórir enskir sjóliðar sátu
þar úti i horni og skemmtu sér við að ^asfa
ímynduðum hringjum á milli sín (guð
má vita hverskonar hringjum). Þeir otuðu
fram fingri, einn og einn í einu, sneru
hann bjálfalega í ótal hringi, otuðu hon-
um síðan fram með snöggri hreyfingu til
hliðar, eins og þeir vœru að ^asfa fram
af honum einhverjum hringlaga hlut til
nœsta manns: Sá rétti fram fingur og
kastaði til hins þriðja, og þannig k°H af
kolli. I heilan klukkutima stanzaði Esekíel
á dansleiknum, og allan þann tíma sátu
sjóliðarnir kyrrir úti í horninu og héldu
áfram hinni fáránlegu skemmtun sinni.
Maður nokkur spurði:
— Hverrar þjóðar eru þessir menn?
— Það eru nú Englendingar, svöruð-
um vér.
— Eru þeir yfirleitt svona bjálfalegir?
spurði maðurinn.
— Ekh kurinum vér glögg skil á því,
svöruðum vér.
Þá sagði maðurinn:
— Eg hef einu sinní séð vitfirrtan
mann moka sandi í botnlausan poka >' i
hvert sinn er hann œtlaði að lyfta pok-
anum á bak sér, rann sandurinn úr hon-
um; þannig hélt hann áfram að moka
allan daginn. Honum skildist aldrei, að
pokiun var botnlaus. Það var vitfirrtur
maður.
Daginn eftir var ferðinni haldið áfram.
ESEKÍEL.
erlendra. Gæöi síldarinnar
voru mjög misjöfn en margt
af henni reyndist mjög vel.
— ísaöa Faxasíld sendi ég á
Þýzkalandsmai^að sumariö
1939. Hún reyndist mjög vel
og líkaöi prýöilega. Geri ég
ráð fyrir, aö fyrir slíka síld
veröi talsverður markaöur í
framtíöinni.
Magnús Andrésson er
kvæntur danskri konu, Elsu,
fædd Jensen, og eiga pau hjón
einn son. MagnUs gorir ráö
fyrir, aó nú sé hann alfluttur
til fööurlandsins. En þó sé
ekki aö vita, nema hann eigi
eftir aö bregöa sér út 1 heim*
inn a ný, þegar samgongur
komizt í eölilegt horf, ef hann
áliti sig geta gert meira gagn
með því en aö sinna atvinnu-
rekstri sínum hér á landi.