Þjóðólfur - 18.05.1942, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐ6LF.UB
Guðmundur Davíðsson:
Aburðarvinnsla jöklanna
Niðurlag.
V.
JÖÐIN hefur hingað til horft
á jokulárnar renna eftir
breiðum byggðum til sjávar, án
þess að gera sér ljóst, að þær
hafa frá alda oðli flutt með sér
daglegt brauð kynslóðanna, sem
í landinu hafa búið. Og þó að
menn bæði viti og skilji, að hér
fara framhjá bændábýlunum verð>
mæti, dýrmætari en Fróðamjöl,
hafa engir tök á eða þekkingu,
til að handsama þau, nem:a þar
sem landslagi jarða er svo hátt-
að, að vatnið flæðir yfir siægju-
land því nær sjálfkrafa og skilur
þar eftir áburðinn. Vel mætti
líkja þessu við það, ef fiskatorf-
urnar sveimuðu rétt fyrir utan
ströndina, en fólkið, sem þar
byggi, fengi ekki notið af því
annars en þess, er kynni að reka
upp á fjöruna, af því að bátar
og veiðarfæri væri ekki fyrir
hendi. Að visu hefur í seinni tíð
verið aukið mjög við ræktað land
með jökuláráburði, en það er
hverfandi lítið, sem hann er
þannig hagnýttur, samanborið við
það, sem árnar bera til sjávar.
Ekki er langt síðan menn lærðu
að nota vatnsafl til að knýja
vélar til raforkuframleiðslu. Ekki
eru heldur mörg ár síðan farið
var að rækta hitabeltisjurtir við
jarðhita inni í glerskálum hér á
landi. Má því vel gera ráð fyrir
að reki að því, fyrr eða siðar,
að áburður verði unninn úr jökul-
vatni og íslenzkum bergtegundum
með þar til gerðum tækjum.
Aldrei hefur verið mælt eða
vegið, hve mörg tonn af jökulleir
berst í ánum til sjávar á ári
hverju. Með einfaldri rannsókn
ætti að vera auðvelt að komast
fyrir það sanna í því efni. Gera
má ráð fyrir, að á einni viku, eða
jafnvel skemmri. tíma, flytji jök-
ulár landsins til sjávar áburðar-
magn, sem nægja mundi til að
bæta úr ársþörf landsmanna fyr-
ii áburð. Sagt er að Temsá flytji
á hverju ári að meðaltali 1—2
milljónir af jarðefnum út í sjó,
er hún þó ekki jökulvatn. Vatns*
magn hennar, þó mikið sé, er
varla meira en lítið brot af öllum
íslenzkum jökulániun samanlðgð-
um. í hverjum teningsmetra af
vatni í ánni Rín er 54 grömm af
leðju, í Níl 412 gr. og Indus 2500
gr. Rín flytur þá 4 miljlónir smá-
lesta af jarðefnum til sjávar, en
Indus 446 milljónir smálesta,
Þjórsá, sem er nálega þykk af
jökulleðju, flytur sennilega marg-
ar milljónir smálesta af henni í
sjó fram á hverju ári.
Gera má ráð fyrir, að jafnan
se meira af leir í jökulva.tni en
salti í sjó. Þykir þó tilvinnandi að
vinna það. Er það gert fyrir á-
hrif sólarhita eða jarðhita. Vatn-
ið er látið gufa upp og verður
þá saltið eftir. Engar vélar koma
hér til greina, nema ef hreinsa
þarf saltið eftir á. Svona aðferð
verður tæplega höfð við áburð-
arvinnslu úr jökulvatni, nema ef
hægt væri að nota jarðhita til
að breyta vatninu í gufu. Hins-
vegar mætti gera tilraun til að
ná leir úr jökulvatni með því
móti að veita því í víðar og djúp-
ar gryfjur og láta það standa þar
kyrrt, meðan leirin væri að setj-
ast á botninn. Þannig hefur nátt-
úran farið að, þegar smiðjumós-
lögin urðu til hér á landi í lok
Isaldarinnar. Þau eru ekkert arm-
að en botnfall úr uppistöðu jök-
uivatnsins.
VI.
Á það var minnzt hér að fram-
an, að líkur séu til, að allt berg
og hraugrýti á Islandi, muni vera
jafn gagnlegur áburður og leirinn.
sem jökulámar bera með sér, ef
það væri malað. Er engin ástæða
til að ætla, að berg, sem jökl-
arnir hvíla á, og þeir mala niður
með þunga sínum, sé hæfari á-
burður heldur en grjót annars-
staðar á landinu, enda benda
dæmin á það, sem áður voru til-
færð. En til áburðarframleiðslu
úr bergi þurfa sérstakar vétar,
sem mala grjót eins rækilega og
jökullinn gerir og breyta því í
hveitismátt duft.
Gera má ráð fyrir aö áburðar*
efni séu mismunandi að gæðum í
hinum ýmsu bergtegundum hér á
landi. og þá ekki síður í jökul-
leirnum, eða hæfileiki þeirra að
nema efni úr lofti og vatni. En
úr því verður ekki skorið nema
með tilraunum. Yrði þá að mala
grjótið hveitismátt. Eftir því sem
það er smágerðara lætur því bet-
ur að inna þeta hlutverk af
hendi, og skila efnunum til réttra
hlutaðeigenda — jurtanna.
Árlega eru nú borgaðar 2—3
milljónir króna fyrir erlendan á-
burð. Vel mætti hugsa sér að í
framtíðinni mætti spara sér þessi
erlendu áburðarkaup allverulega,
eða með öllu, ef tækist að breyta
íslenzka grjótinu í viðunandi á-
burð og ná einhverju af jökul-
leðjunni úr ánum upp á gras-
lendi, sem liggur hærra en svo,
að hægt sé að veita á það vatni.
vn.
Það kann að þykja fjarstæða
að gera sér vonir um að nota
megi grjótið, sem við göngum á,
fyrir áburð, alveg eins og það
væri sauðatað eða kúamykja, en
þó er það ekki meiri undur en að
vinna hann úr loftinu, sem við
öndum að okkur, elns og nU er
gert.
Aðstaða manna gagnvart hlut-
unum, skoðun á gagnsemi þeirra
og skilningur á lögum náttúrunn-
ar, breytist svo að segja. með
degi hverjum. Það, sem er álitið
einskisvirði í dag, þykir ef til
vill dýrmætt á morgun. Hlútir
og fyrirbrigði í náttúrunni, sem
menn hafa haft fyrir augum sér
frá ómunatíð og einskis metið
eða ekki gefið gaum, geta á
skömmum tíma breytzt í menn-
ingartæki, er skapa auð og vel-
sæld. Varla þarf að gera ráð fyr-
ir, að áburður, sem nú er unninn
úr löfti, verði um aldur og ævi
undirstaða grasræktarinnar. Galli
við hann er einkum sá, að hann
skilur engin efni eftir í jarðveg-
inum, eftir að jurtimar hafa not-
ið hans. Þær eta hann upp til
agna í hvert skipti, sem hann er
borinn á, svo að ekkert verður
eftir. Ö ðrti máli er að gegna með
húsdýraáburð og jökulleðju. Jarð-
veginum bætist þar alltaf eitt-
hvað af föstum efnum, hæfum til
að varðveita áburðaréfni og skila
jurtunum þeim.
I byrjun þessa erindis benti ég
á, að hafís, er berst sem rekald
með straumi og vindi upp að
ströndum landsins, skapar þaí
hagstæð skilyrði fyrir þróun
dýralífsins vegna áhrifa sinna á
hitabreytingar sjávarins. Sama
gildir um skýin, sem hrekjast um
loftið. Þau senda frá sér regn,
þyrstum jurtagróðri til svölunar
og þroska. Háfjallajökuliinn innir
af höndum í sínum verkahring
störf hliðstæð þessu, eins og þeg-
ar er drepið á. Þannig grund-
vallast jurtalíf og dýralíf á hag-
nýtingu hinna svoköluðu dauðu
efna og afla í riki náttúrunnar.
Frá Báifarafélaginu
Aðalfundur Bálfarafélags íslands ^ar
haldinn þann 18. apríl þ. á. á skrifstofu
félagsins Hafnarstræti 5. Fundarstjóri var
Agúst Jósefsson, heilbrigðisfulltrúi. —
Formaður gaf skýrslu um starf félagsins
1941, og verður hún síðar prentuð og send
félagsmönnum og dagblöðum. — Gjald-
keri, Björn Olafsson, stórkaupm., lagði
fram endurskoðaðan reikning f. 1941. —
Byggingarsjóður jókst á árinu um rúmar
50 þús. krónur og nam í árslok krónum
83.324,86. Gjaldkeri gat þess, að Bálfara-
félagið ætti á næstunni von á 70 þús. kr.
fjárstyrk úr Bæjarsjóði Reykjavíkur og
Ríkissjóði, gegn 35 þús. króna framlagi,
sem Bálfarafélagið útvegar úr annari átt.
Úr stjórninni átti að ganga dr. G. Claes-
sen. en var endurkosinn. — Formaður gat
þess, að búið væri að sækja til Viðskipta-
málaráðuneytisins um leyfi til kaups á
byggingarefni til bájstofunnar. Ef það
leyfi fæst, verður þegar í stað hafizt handa
um bygginguna á Sunnuhvolstuni. En þar
hefur Bæjarráð Reýkjavikur akveðið bal-
stofunni stað, og útvísað Bálfarafélaginu
stóra lóð til byggingarinnar.
fæðir fólkið, ef í harðbakka slaer.
Þeir, sem vilja vinna að landbúnaðarstörf-
um geta valið úr stöðum víðsvegar um land.
VERKAMENN OG KONUR!
Frestið þó ekki að ráða ykkur, því að fram-
boð er nokkuð og beztu staðirnir fara fyrst.
Komið á Ráðningaskrifstofu
landbúnaðarins
í húsi Búnaðarfélags íslands, Laekjargötu
I 4B. — Sími: 2718.
Lesið ævísögu frú Höyer „Anna Iwanowna“.—
Hún fræðir yður betur en nokkrar fréttír um það
hvernig ástandíð er þar, sem tvö stórveldi berjast
á víðum vígvöllum.
•x..x.-x~x-x-X”X~:~x~x~x-:“X-x~x-x-x-:-x-:-x~x~:~x~x-:-X“X"X~:*4
Rúllugardínustengur
eru komnar. — Margar stærðir.
^xx-x**x*x~x~xk*x*x*k~X"X*<-*k*>-k-x~>*x~»:'*x~x~x~x-x-m~»>
Björn Sigfússon, magister:
Miðstöðvar héraða
— Menntaskóli í sveit
VÖTN stefna öll til sjávar,
vegir til Reykjavíkur. í asa-
hláku í dag, sumardagmn fyrsta
1942, eru í blöðum þær fréttir
af leysingunum íslenzku, að fjölg-
að hafi s.l. ár um 2300 manns
í Reykjavík, þar sem. röskur
þriðjungur landsmanna býr, og
fólk sé þar svo miðjusækið af
skemmtanafíkn, að ríkisspítalár í
bæjarleiðar fjarska frá miðdepli
hennar séu of afskekktir til að
geta fengið starfsfólk, þótt
sjúkrahús innan Hringbrautar
skorti fátt fólk eða ekkert. Or-
sakir þessa eru að vísu marg-
breytóar og rangt hjá blöðum
almannarómi, að skemmtanafikn
sé meginatriði nema hjá iitlum
hluta manna, En því verður ekki
móti mælt, að mikill þorri Islend-
inga sækist nú eftir að fara- í
þéttbýli af fleiri ástæðum en f jár-
hagslegum, og jafnframt eru ýms-
ar sterkar líkur fyrir betri efna-
hag næstu áratugi í kaupstöðum
og þorpum, sem vel erui sett, en
í dreifðum byggðum einbýlinga.
Það tjáir ekki í leysingum að
saka snjóinn og mannfólkið um
óstöðugleika hvað þá að reyna
að frysta kyrrt á stað sinum það,
sem bráðna vill í hlákunni, —
fallvötnin og leiðir þeirra liggja
eins fyrir því. Vilji menn breyta
ptraumhraða þeirra og stefnu,
verða þeir að beita einu náttúru-
lögmáli gegn öðru. Einkunnin
„pest í mannfólkinu” er tilgangs-
lítil, þótt hún ætti sumstaðar
heima, og lyfjaspraatum við
„pestinni” fánýt móts við það að
koma upp stofni, sem við öll
sæmileg skilyrði er ónæmur fyrir
henni. Ef við höldum til gamans
hlákulíkingunni, margfaldast í
leysingjum frjógnótt hverrar ár
og lækjar. Því gera menn uppi-
stöður, áveitur, þar sem gruggið
getur s&tzt og bætir heyfeng.
Stöðuvötn fyllast þá næringu,
sem svifgróður þeirra og dýralíf
dafnar af og þar með veiðivötnin,
Frjómagnsins nýtur líka í lónum
við sjó, en í útsæ sekkur það
gagnlaust í undirdjúp. Því víðar
sem vötnin fá tóm til frjóvgunar,
því meira líf og mest í uppistöðum
og hlýjum vötnum. Til dæmis er
Mývatn og sveitin, sem það hef-
ur skapað, 200 metrum hærra
yfir sjó en uppsveitir Suðurlands,
sveitin, sem dregur farfuglana
þúsundum saman úr suðlægari
löndum á vorin og enginn maður
flyzt úr ónauðugur, — sveitin,
sem er fuglunum stórborg á
snmrin og mönnunum að minnsta
kosti þorpsígildi í góðu skauta-
færi á veturna og hefur fóstrað
á liðnum öldum farsælar marg-
býlisvenjur og samvinnu-
Þjóðarhaf Vesturheims fellur
hér að ströndum, ólikt fastar en
á dögum Ameríkuferðanna, og
Reykjavík er aðeins lítið lón í
fljótsósum í samanburði við það.
Á flóðtímum eins og nú verða
erlendu áhrifin mikil í því lóni,
seltan mest um stórstraumsflæðar
og óvíst, nema það væri ver farið
án þessarar alþjóðlegu seltu, Jafn-
vel tærasta bergvatn íslenzkt get-
ur án seltu fúlnað í afrennslislit-
um forarlónum, uns salta brimið
brýzt þangað fossandi á nýjan-
leik með heilnæmi sitt, nauðsyn-
legt, en því miður óþjóðlegt heil-
næmi.
Bjargráð þjóðar í leysingu
hljóta að verða uppistöður og hin
csöltu vötn. með heimelsku lífi,
þótt í sambandi sé \*ið alþjóðlegan