Þjóðólfur - 26.05.1942, Blaðsíða 1

Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
VALDIMAR JÖHANNSSON
Skri fsto'rK
Laufásv. 4. Sími 1923. Pósth. 761.
Viðtalstími ritstjórans kl. 1—2 alla
daga nema laugardaga.
Þjóðólfur kemur út á hverjum
mánudegi. Misserisverð er kr. é.00
og greiðist fyrirfram, í lausasölu
25 aura,
Víkingsprent h. f.
n- ár§- Reykjavík, þriðjudagur 26. maí 1942 15 tolublaö
Það verðnr að ieiðrétta gengið!
Setja sterlingspandið niður í 20 króuur
AÐALHÆTTA hins lýðfrjálsa þjóðskipulags nm allan
heim liggur í vanþekkingu manna á takmörkunum milli
valds og réttar”, — segir merkur höfundur. — Kjósend-
urnir virðast litla tilfinningu hafa fyrir því, hvenær þeir
sjálfir beita valdi og ráðast á rétt hver annars, og sömu-
leiðis vantar þá alía viðleitni til að verja sig gegn hinu upp-
vaxandi flokkavaldi og vara sig á því, að þeir standa nú al-
veg berskjaldaðir gagnvart rettarbrotum þess.
í(st Á BAUGI
ÓVÆNT JATNING
Tíminn gerir það uppskátt nú
fvrir nokkru, að blöð séu keypt
tit fylgis við stjórnarvöldin með
þvi að heimila þeim að flytja op-
inberar auglýsingar. I>etta er að
vísui ekkert launungamál. Það
var eitt af margvíslegum ofsókn-
arráðum formanns blaðstjórnar
Timans gegn aimennu frelsi og
mannréttíndum, að stjórnarvöldin
skyldu gerast djarftækari til fjár
úr ríkissjóðnum til flokksstarf-
semi, en áður voru dæmi. „Þjóð-''
stjórnin” sáluga fylgdi þessu
ráði með því að veita þeim blöð-
um, er hana vildu styðja, sérrétt-
indi til að flytja opinberar aug-
lýsingar. Hefur á þann hátt ver-
ið ausið fé úr ríkissjóði til einka-
þarfa „þjóðstjórnar”-flokkanna
með þeim tilburðum, að lengi mun
til vitnað og þykja óljúgfróðastur
vottur um starfshætti óþokkasæl-
ustu stjómarinnar, sem farið hef-
ur með völd á íslandi. — Hitt
er næsta óvænt, að Tíminn skulí
gera slíka játningu sem þessa,
Getur þar naumast- annað valdið
en það, að glímuskjálfti kosninga-
baráttunnar hafi rænt þá Tíma-
menn nokkm af stillingu sinni.
NÝR HELVÍTISPRÉDIKARI
Formaður menntamálaráðs hef-
ur nú nýverið lýst þeirrl skoðun .
sinni, að andstæðingar hans í
, listamannadeilunni” svonefndu
séu á leið til helvítis, enda vinni
þeir í þágu hinnar „helvízku
þróunar” í mannheimi. Með þess-
um ógeðslegu skrifum hefur „hel-
vítiskenningin” haldið innreið sína
í heim íslenzkra stjórnmála. Þyk-
ir sjálfsagt ekki liafa illa til tek-
izt um hinn nýbakaða prédikara
þessarar keuningar.
HALMSTRAH) BRESTUR
1 hiuni veiku vörn sinni í stríð-
inu við listafólk landsins hafa þeir
formaður menntamálaráðs og
fylgifiskur hans, Jón Eyþórsson,
gripið tíl örþrifaráðs, sem líkja
má við gas- eða bakterinhemað
í stórveldastríði. í heimilisblaði
formannsins hafa verið birtar ó-
geðslegar dylgjur um rekstur og
reikningshald eins vinsælasta
menningarfélag þessa lands, Tón-
listarfélagsins. Stjóm félagsins
og skólastjóri Tónlistarskólans
svöruðu þessu með því að afhenda
blaðinu reikninga félagsins til
birtingar. Neyddist blaðið til að
kingja öllum óhróðri 'sínum með
því að birta reikningana, sem
það hafði ekkert við að athuga.
— Vonandi skilur menntamálaráð
sneiðina og afhendir blöðimi bæj-
arins reikninga sína til birtingar.
MANNÚÐARLEYSI NORDALS
f meira en tvo tugi ára hefur
formaður menntamálaráðs elt
flesta athafna- og fomstumenn
þessa bæjar með rógi og lygum
lteimsálfanna á milli og jafnvel
út yfir landamæri hins sýnilega
heims. Nú hefur það orðið uppvíst
að þessl sami maður hefur greitt
Framh. á 4. síðu.
Ef blöðunum þóknast að
þegja um slík brot — og þau
þegja oft af gildum ástæðum,
jafnvel um verstu afbrot and-
stæðinga sinna — þá þegir
atkvæðalýóurinn líka eins og
steinn. Ef einhverjir einstakl-
ingar samt sem áður ætla að
láta til sín heyra, þá er bara
yppt öxlum, — þessir menn
taldir nöldrunarseggir og til-
lögur þeira dæmdar til að
þola þagnardauðann.
Gengislækkunin 1940
Eitt af þeim afbrotum, sem
telja verður til hinna alverstu.
var framið í júní 1940, þegar
gengi íslenzkrar krónu var
lækkað með stjórnarráðstöfun.
með því að hækka sterlings-
pundið um meira en 5 krónur.
Gengi st.pundsins var í júní-
byrjun lækkandi og komið
niður fyrir 21 kr. Gengi ísl. kr.
hefði aftur á mótí átt að vera
stórlega hækkandi á frjálsum
markaði. Rétt var þó eins og
á stóð, að íslenzkt og brezkt
gengi væri samræmt meö til-
liti til hinna ísletizk-
brezku viðskiptasamninga.
þar sem þá var líka von
um að fá talsvert af brezk-
um vörum með sæmilegu
veröi. En þá gat samt engin
sanngimi mælt með því, aö
við yrðum að gefa meira fyrir
sterlingspundið en 20 krónúr.
Fór líka bezt á því eins og
sakir stóðu, að króna jafngilti
shilling.
Níðzt á innstæðueigend-
um og sjóðum
1 :Þaö sem íslenzkir útflytjendur
og Bretar fengu meira en þetta
fyrir pundið, var Því sannkall-
aður ránsfengur. Og þegar of-
an á þetta bættist sú óheyrða
ráðstöfun að skylda Lands-
bankann, þ. e. að segja ísl.
inneigendur og sjóði) til að
kaupa og gefa út seðla á hinar
erlendu (og aö miklu leyti ó-
hreyfanlegu) innistæður, þá
var stórum hluta landsmanna
búin fjárhætta, sem skipti
tugum milljóna króna.
Ef gengið er nú ekki leið-*
rétt og það sem fyrst, þá verð-
ut auk þessa tap á öllum inn-
eignum, skuldabréfum, sjóðum
cg tryggingum í landinu, sem
nemur enn stærri fjárhæö en
hin fyrrnefnda fjárhætta, sem
stafar af óvissri kröfu á stríðs-
þjóð. Þaö tap, sem á stríðs-
kröfunni getur orðið, verður
endanlegt þjóðartap. En tjón-
ið, sem verður á inneignum,
skuldabréfum, innlendum sjóð
um og tryggingum vegna verð-
falls peninga, verður aftur á
móti tilfærsla innanlands, en
engu síður tilfinnanleg fyrir
þá, sem ekki geta fengiö tap
sitt jafnaö með samskonar
gróða.
Leiðrétting sjálfsögð
Krafan um leiðréttingu á
genginu kemur ekki eingöngu
frá hinum rændu einstakling-
um, hún kemur líka frá hin-
um opinberu sjóöum, sem ann-
ars gjalda.hið óskaplegasta af-
hroð. Og síðast en ekki sízt
ætti hún aö koma sterkust
frá þjóðinni í heild, ef hún
geröi sér ljós þau geysilegu
traustspjöll, sem ríkisvald
hennar líður við það að geta
ekki — eða kannske vilja ekki
— haldið uppi gjaldeyri og
lanskerfi landsins.
í þessum efnum hefur þjóð-
in sýnt hiö frámunalegasta
tómlæti og skilningsleysi, því
að hún er ekki orðin nægilega
upplýst til að vita, hvílíkt lífs-
skilyrði samvi&kusamleg gæzla
gjaldeyris og gengis er fyrir
atvinnuöryggi og viöskiptatil-
trú hennar í nútíð og fram-
tíð. — Mannslífið er nú ekki
metið meira en svo á þessum
tímum, að nær lægi að gera
það aö dauðasök en tukthús-
sök, ef vöröur um gjaldeyr-
inn er ekki dyggilega haldinn,
því að gagngeröar breytingar
valda stórkostlegu ráni á eign-
um fjölda manna og ástæðu-
lausum gjöfum til annarra,
auk hinna daglegu truflana á
verðlagi og kaupgjaldi, sem
allir þekkja.
Alltaf á heljarþröm
Menn munu nú spyrja vegna
hvers sé aðeins minnzt á geng-
islækkunina í júní 1940 en
ckki á Iækkunina í apríl 1939.
En það er vegna þess, að fyrri
lækkunin matti kallast óvið-
ráöanieg, vegna þess að land-
iö var þá raunveriulega gjald-
þrota, þótt úr rættist samt
betur en á horfðist. Slík gjald-
þrot eða greiösluþrot fyigja
lýðræöisskipuiaginu eins og
skugginn, þvi að fjármála-
stjórn þess má aldrei safna
neinum foröa til aö mæta erf-
iöum árum. Slik stjóm verð-
ur að ráðstafa öllum fjármun-
um strax, fylgi sínu til fram-
dráttar, og gæta þess að and-
stæðingarnir hafi enga erfða-
von í vænum varasjóðum eöa
óeyddu lánstrausti til aö örva
kjósendur sína með. Á hirðu-
leysi um þessa grundvallar-
regiu vors giæpsamlega stjórn-
skipuiags steypti Jón Þoriáks-
son undan ser og Sjálfstæöis-
fiokknum, svo eftirminnilega
aö á sama skerinu hefur ekki
verið strandað síöan.
Hver á sökina?
En víkjum svo aftur að slys-
inu mikia — gengisiækkun-
inni 1940, samfara kaupskyldu
Landsbankans á hinum frystu
og óvissu inneignum.
Hver olli þessu þessu til-
ræði við hið íslenzka lánskerfi
og viðskiptaöryggi?
Stjórnin segir, að þaö hafi
verið Bretar, sem settu þetta
sem skilyrði fyrir því að við-
skiptasamnmgamir tækjust.
— Eins og sakir stóðu þá
hljómaði þetta mjög trúlega,
og efast reyndar enginn um,
að þessi krafa hafi veriö fram
borin. Því að þetta er í raun-
inni gamalt herbragð, að
lækka gjaldeyri hernuminna
þjóða, er sýndi sig þó ekki að
eiga við hér. — Því þegar
máliö er athugað nú, eftir aö
vér höfum séð og reynt að-
farir Breta hér á landi, þá
sýnist það alls ekki í sam-
ræmi viö stefnu yfirstjórnar-
innar aó gera til raun til að
skaða lánskerfi vort á þennan
hátt, þar sem það hefur held-
ur enga hernaðarþýðingu —.
í fyrsta lagi hafa Bretar sýnt
að þeir hafa viljað taka tillit
til okkar eftir því sem hentug-
leikar leyfðu. Þeir hafa vilj-
að sýna, að þeir hafi aðeins
hernumið hér landsafnot.
en alls ekki þjóðina sjálfa. —
í öðru lagi hafa þeir engar
beinar herkvaðir á okkur lagt.
heldur þvert á móti alltaf far-
ið samningaleiðir, og reyndar
ekkert til sparað um neinn til-
Framh. á 4. síðu.
Leigan á Gutenberg og ,,sam-
vinnuhugsjón' Hermannsjón-
assonar,
— 1FIRLIT ÞJÓÐÓLFS---------
IÐASTA embættisverk fyrr-
verandi forsætisráðh. var að
selja prentsmiðju ríkisins, Guten-
berg, á leigu. Hefur sú ráða-
breytni vakið mikla eftirtekt og
umtal. Draga menn í efa heimild
ráðherrans til leigusalsins , en
sjálfur telur hann ekki orka tví-
mælis, að leyfileg hafi sér ver-
ið þessi ráðstöfun
Gntenberg — 0g er það ekki
nema að vonum.
Væntanlega fæst um þetta atriði
hæfur úrskurður, svo að þrætur
um það eru tilgangslausar. En
fleira er umtalsvert um þetta mál
og annað, sem fram hefur komið
í því sambandi. Það mun t. d,
ekki þykja deiluatriði, að leigu-
málinn sé með þeim ólíkindum,
þegar litio er á hagsmuni ríkis-
ins, aö þar hljóti eitthvaó annað
að liggja að baki en uppskátt er
gert. Leigusamningi þessum hef-
ur nú verið riftað, en samkvæmt
honum skyldi prentsmiðjan með
gögnum og gæðum leigð fyrir
vissan hundraðshluta af bókfærðu
virðingarverði eignanna, 5'/2% og
10% af nettóágóða (til skatts).
Gm hið bóktæroa verð eignanna,
sem eru rösk 200 þús. kr,, er
það að segja, að það nemur að-
eins broti af hinu raunverulega
verðmæti þeirra. Er því leigumál-
inn byggður á alröngum forsend-
um, enda svo hagstæður fyrir
leigutaka að meir nálgast hreina
greióasemi en venjuleg viðskipti.
Hermann Jónasson telur þetta
verk vera unnið .til framdráttar
samvinnuhugsjóninni. Það eru
mikil brjóstheilindi
Iiugsjón þess manns, sem
samvinnunnar. kallar sig sam-
vinnumann, að
halda slíku fram. Eða telur
„samvinnumaðurinn’ Hermann
Jónasson, að hugsjón samvinnu-
stefnunnar væri fullnægt með því
að starfslið Kaupfélags Eyfirð-
inga ræki þá verzlun og atvinnu,
sem nú er á vegum félagsins?
En það er alveg jafnmikil „sam-
vinna” eins ‘og hann vildi koma á
í rekstri Gutenbergs. Þegar prent
smiðjan er leigð starfsfólkinu
gerist ekki annað en það, að því
er framseldur rétturinn til að á-
batast á starfrækslunni. En það
er bara engin samvinna. Ef prent-
verk á að rekast með samvinnu-
sniði, er engin leið önnur en sú,
að þeir, sem á prentuninni þurfa
að halda, sameinist um stofnun
og rekstur prentsmiðju. Það eitt
er í samræmi við anda samvinnu-
stefnunnar. Sú leið, sem átti að
fara um rekstur Gutenbergs, er
auðvitað ekkert annað en eins-
konar hlutafélagsform. Þarf
sennilega ekki fróðari mann í
samvinnufræðum en jafnvcl Her-
mann Jónasson til að glöggva
sig á því. /