Þjóðólfur - 26.05.1942, Blaðsíða 2

ÞJÖÐÖLF.UB
„Nú er það svart, maður“
Bréfritari nokkur áréttar ummœli blaðsins um Magnús Andrés-
son útgerðarmann, — Annar álítur, að áhœttuþóknunin sé ekk'
sanngjörn. Það eigi aðeins að greiða fyrir þau slys, sem Oerða. —
Helgi HjörOar soarar ámœli út af afgreiðsluháttum Utoarpsráðs,
----—-----------BRÉFABÓK ÞJÓÐÓLFS----------------------
I.
F einhverjir kjósendur lands-
ins hafa veriö þeirrar
skoðunar, aö í raun og veru
væri allt í lagi um stjórnmála-
ástandiö í landinu, þá hefur
þeim sannarlega veizt kostur
á að leiðrétta hugmyndir sín-
ar við útvarpsumræður þær,
sem fram fóru þrjú kvöld í
síðastliðinni viku.
„Nú er það svart, maður”
nefnist vel heppnuð „revya”,
sem leikin er í höfuðstaðnum
um þessar mundir. Leikurinn
fær nafn sitt af því, að ein
höfuðpersónan lætur með
þessum orðum í ljós álit sitt
ó ástandi sínu og annara og
með vaxandi áherzlu, eftir því
sem útlitið sortnar. Nú er þaö
reyndar svo, að útlitið í þess-
um gamanleik verður aldrei
nándamærri eins svart, eins
og það var í „revyu” þeirri,
sem oddvitar stjórnmálaflokk-
anna léku fyrir landslýðnum
í útvarpið. Það var vissulega
eins svartogdjarfasti reyfara-
höfimdur myndi framast kjósa
í leik eöa sögu, sem ætlazt
væri til að færi verulega illa.
Hinir þrír höfuðflokkar
þingsins, sem stóöu að „þjóö-
stjórninni” svonefndu og titl-
uðu sig meö virðingarheitinu
„hinir ábyrgu”, hafa nú stað-
ið á öndinni um þriggja ára
skeið. Þeim mim því hafa ver-
ið orðið sárlega brátt að blása
úr nösum og komast í hárið
hver á öðrum. Enda brast nú
á slíkt ofviöri fúkyrða, stór-
skamma og siðleysisbrigsla, að
naumast er eftir hafandi á
prenti. — Gafst nú þjóðinni
á að hlýða og meta, eftir því
sem hver hefur dómgreind til
og skaplyndi, hvers virði muni
vera ábyrgð slíkra forustu-
manna á málum þjóðarinnar,
lífskjörum hennar og famaöi.
Hvar sem yfir er horft í
þjóðlöndum umheimsins um
þessar mundir, er það hvar-
vetna einkennandi um ástand
hinna stríðandi þjóöa og
þeirra, sem spyma gegn kúg-
un, hversu vel þær standa
saman og em einhuga rnn, að
bjarga málstað sínum, lífi
sínu, frelsi og mannréttindum
á þessum tímum hinna mestu
háskasemda, sem sagan þekk-
ir. — Hvergi í víðri veröld mun
þekkjast ástand neitt svipað
því, sem nú gerist hér á landi
um ósamlyndi og stórdeilur
flokka. Þjóðimar em staddar
í vaxandi heimsstyrjöld. Ekki
er einungis famaöi og tilvist
einstakra þjóða stofnað í voða
heldur og í raun réttri málstað
frelsisins, réttlætisins og öllu,
sem áuxmizt hefur um mann-
lega siðmenningu. Enn hefir
okkur íslendingum verið aö
mestu hh'ft við skelfingum
styrjaldarinnar, sem þjaka
fiestum öðmm þjóöum. Stríö-
iö hefur, enn sem komið er,
orðið okkur féþúfa. Enda höf-
um við hugsað um það eitt að
hrifsa og krafsa eftir beztu
föngum. Og foringjar flokk-
anna, sem hafa stært sig af
ábyrgð sinni, skeyta nú hvorki
um skömm né heiður, heill né
háskasemdir í ákafa sínum að
hnekkja hverjir öðmm, til þess
sjálfir, hver um sig, aö auka
og treysta aðstööu síns flokks
til þess að krafsa og láta
greipar sópa um eigur þjóðar-
innar og öölast styrkari að-
stöðu til valda.
„Nú er það svart, maður”
má því vissulega verða orötak
víðar en á leiksviðinu í Iðnó.
Þaö er jafn handvíst eins og
nótt fylgir degi og afleiöingar
orsökum, að slíkt gáleysi og
ábyrgðarleysi mun fyrr eöa
síðar kalla grimmlíegar hefnd-
yfir þjóðina.
II.
Þegar nú svo er ástatt, sem
að framan er rakið, mun það
veröa hverjum hugsandi
manni ærin ráðgáta, hvort
svo er í raun og veru háttaö,
að forustumenn þessir fyrir
landsmálaflokkunum muni
vera einhver lakari tegund af
mönnum en gerist með öðrum
þjóðum eða lakari en aðrir
íslendingar upp og ofan. Vit-
anlega munu þeir sæta mis-
jöfnum dómum nú þegar og
verða að lokum dæmdir af
þjóðinni hver eftir sínum verð-
leikum um vitsmuni og dreng-
skap. — Hér skal ekkert lagt
út í sundurdrátt; enginn flokk
ur sérstaklega ásakaður og
því síður afsakaður. En eins
og margsinnis hefur verið rak-
ið hér í blaðinu, liggja orsak-
ir stjórnarfarslegra meinsemda
okkar í sjálfu stjórnskipulag-
inu, sem er allt frá grunni
byggt upp af sundrung og
flokksræöi. — Stjórnarskipun-
in sjálf og þjóömálaskipun
okkar öll er vettvangur ráns-
Niðurlag.
Verkaskipting atvinnustétta og
þar með aukin tækni verður að
gefa héraðamenningunni annan
svip og betri afkomu en sveita-
menningin hefur enn haft af að
státa. Það verður ekki hindrað.
Um næstu aidamót verður það
barnsminning ðldunganna ein,
sem segir:
Löngum var ég læknir minn,
lögfræðingur, prestur,
smiður, kóngur, kennarinn,
kerra, plógur, hestur.
Kunnáttumenn taka störfin hver
i sinni grein. Til sumra þarf há-
skólamenntun (fleiri háskóla-
deilda en nú), en íil mjög margra
yrði menntaskólanám æskilegt
eða nauðsynlegt. Ekki þarf þess
náms aðeins fyrir heilsuvernd,
kennslu, sýslustjóni og prestskap,
heldur vísindalega gróðurhúsarækt
við jarðyl, stórfelldar gróðurtil-
raunir svo sem skógrækt nýrra
trjátegunda og eflaust fleiri
tæknistörf en okkur dreymir um.
Iðnstétt og menntastétt verða
skapgtr. ójafnaðar og valdbeit-
ingar.
Ástand þetta í stjórnskipun
og atvinnumálum er vitanlega
ekkert nýtt eða sérstakt fyrir
okkur íslendinga. Við erum að-
eins í sumum efnum enn
skemmra á veg komnir en sum
ar aðrar þjóðir. En þar sem
svona háttar til, á þjóðin þess
lítinn kost að ráða vali for-
ustumanna sinna. í ríki of-
beldisins ryöjast til rúms þeir
menn, sem hafa mestar mætur
á völdum og duglegastir eru
til áróðurs og pólitískra her-
bragða.
En fyrir rætur allra þessara
meinsemda verður ekki tek-
ið nema þjóðin öðlist skilning
á nauðsyn þess, að ofbeldisrík-
ið líði undir lok og á rústum
þess veröi stofnað réttarríki.
Höfuðskilyrðið fyrir slíkri
lausn er breytt skipvrn kosn-
inga, þar sem flokksræðinu
geti orðið hnekkt og kjósend-
um landsins velttur kostur
þess að fela umboð sitt mönn-
um fremur en ílokkum;
drengjum góóum fremur en
valdasjúkum áróðursmönnum.
Því frá heimadyrum sérhvers
óspillts þjóöfélagsþegns liggur
vegurinn frá ofbeldisríki til
réttarríkis. X.
Náttúrufræðingurinn er nýlega
kominn út. Jóhannes Áskelsson
liefur nú tekið við ritstjóminni
í þefta hefti hefur Árni Frið-
riksson skrifað mjög skemmtilega
og fróðlega grein um lifnaðar-
hætti og þroskasögu álsins. Jón
Steffensen ritar um lokaða kirtla
og hið áhrifaríka starf þeirra
fyrir líkama mannsins. Ingólfur
Davíðsson á í heftinu fróðlega
grein um gróður í Seyðisfirði.
Fylgir henni gróðurskrá.
samrunnari og við svipaðri kjör
en hingað til hafa verið. Dreif-
býlið þarfnast. stéttanna beggja
samfara nýjum jarðræktarháttum.
þarfnast miðstöðva, er veita þeim
álíka margt í menningu og fram-
leiðslu og t.d. Akureyri veitir Eyja
firði eða fleira. En bæði Akureyri
og sveitaþorp á borð við Borgarnes
eða Hveragerði og Selfoss njóta
í staðinn framleiðslu og menning-
ar sveitanna í kring á ótal vegu.
Bylting tækni og verkaskiptingar
þýðir, að í þessum gagnkvæmu
skiptum miðstöðva og dreifbýlis,
þar sem í engu hlutverki má
skorta hæfa menn, liggur
framtíð íslenzkra héraða. Drjúgur
hluti þeirra manna á að fá und-
irbúning sinn á menntaskóla í
sveit. Og dregur það sízt úr
mikilvægi bændaskóla, húsmæðra-
skóla og annarra menntastofnana
héraðanna, heldur er nauðsynleg-
ur liður í því skólakerfi. Þegar
fjárhagsafkoma og fjölbreytt
starfsvið héraðsbyggða laða og
Þessu skal á loft haldið
Einn þeirra manna, sem hefur mi\la
þekkingu °g langa rcynslu um ver\un
og sölu islenz\rar síldar, hefur sent
blaSinu eftirfarandi bréf t tilefni af viS-
tali þess viS Magnús Andrésson útgerS-
armann.
Hr. ritstjóri!
Eg vil hérmeð tjá mínar beztu þakkir
fyrir heiðrað blað yðar, sem gjóstar frjáls-
lega um sorphauga þá, sem blöð og þjóð-
málaskúmar þingflokkanna reyna að róta
yfir siöferðis- og skynsemisneista þá, er
ennþá lifa með þjóðinni. Það er huggun
að vita, að ennþá á ísl. andi vakandi sam-
vizku og starfandi penna, sem þorir, að
hirta valdhafana fyrir ósómann.
AS blað yðar ekki er einungis hirti-
vöndur, en kann að meta það, er betur
má fara um manndóm og framtak manna,
þótt ekki tilheyri neinu „pójitísku" hól-
félagi, sýnir greinin Framta\smenn II, í
10. tbl. þ. 20. þ. m. um Magnús Andrés-
son útgerÖarmann. Vil ég sérstaklega
þakka yður fyrir þá grein, þar eð ég
þekki mætavel baráttu og afrek þessa
manns gegnum löng kynni og viðskipti.
Finnst mér, að það eitt megi að grein yð-
ar finna að óþarflega lítið sé gert úr af-
köstum mannsins. Skil ég þa5 hinsvegar
vel, þar sem sögumaður yðar er Magnús
sjálfur, en ég þekki, hve hlédrægur hann
er.
Eg er ekki í neinum vafa um, að Magn-
ús er einn hinn gagnmerkasti athafna- í
maður íslenzkur, af yngri mönnum og
miðaldra. Þrek hans og seigja, að ná settu
marki, hefur verið með afbrigðum og
væri þó synd að segja, að landar hans
hafi hjálpað honum, meðan örðugastur
var hjallinn.
Merkasta átak Magnúsar, frá þjóð-
hagslegu sjónarmiði, er vafalaust frura-
kvæði hans að, „matjeverkun" Islandssíld-
ar. Þar er hann efalaust brautrybjandinn,
því eldri tilraunir um léttverkaða síld
voru alvörulaust \áf, enda aldrei um eig-
inlega „matjeverkun", að ræða heldur
tilraunir, með ýmiskonar verksmiðjusíld.
sem vantaði alla nákvæmni um „skozk-
binda. menntaðri og mannaðri
hluta fólksins til að sitja þar, er
„flóttinn úr sveitunum” orðinn
þjóðsaga.
Verzlunarstaðimir, sem ég
nefndi nú þrjá af, smn í hverjum
landsfjórðungi, hveraþorp, —
fossaþorp, ef til vili, jafnvel
námuþorp — geta orðið héraða-
miðstöðvar ekki síður en staðir,
sem lifa af sjávarafla, og þróun-
in eftir stríðið getur orðið afar-
skjót. Þá. vantar okkur menn,
vantar menntun á fjölmörgum
sviðum. Vilji einhver taka fram
í fyrir mér og kalla menntaþarfir
héraðanna hugaróra, alla aðra
hluti þurfi þau fyrr, —- skal
minna hann á það, hinn varkára
mann, að honum reynast fram-
farimar hættulegastar, hreinn og
beinn ófögnuður, ef hann harð-
neitar að sjá þær, fyrr en þær
steypast yfir hann. Og það er
sérstakt ábyrgðarleysi, sem mik-
ið illt hlýzt af, að neita mennta-
þörfunum, samtímis því sem
þorra íslenzkra unglinga hungrai’
og þyrstir eftir því að menntast,
— hver í sinni grein.
Eg hef reynt að sýna, að fjölg-
un menntamanna ætti ekki aö
vekja mönnum ótta, miklu frem-
ur vonir. Ekki er heldur tímabært
að vorkenna menntamönnurn að
un“, salt, Hokkun og „pökkun". Það er
fyrst Magnús, sem með alvöru og festu
hóf „matjeverkun" hér á landi. Hann
rannsakaði ýtarlega kröfur markaðsland-
anna. Aðferðir við verkunina og aðra til-
högun í Skotlandi, kynnti hann sér ná-
kvæmlega með eigin augum. Fékk hann
síðar hingaÖ ágæta verkunar-,,fagmenn“
skozka og setti verkunina hér heima f
fast kerfi, sem notað er enn í dag. Þetta
átak verður vart metið að verðleikum. Þó
má á það benda, að þessi verkunaraðferð
var orðin ein hin drýgsta fyrir stríðið.
Varan búin að vinna sig upp í markaös-
löndunum, frá því að vera eftirlíking og
til að vera orðin sjálfstæð vörutegund
(vörumerki) með sívaxandi eftirspurn og
vaxandi söluskilyrði.
Vera má að ísútflutningur „Faxasíld-
ar“, sem Magnús byrjaði rétt fyrir stríðA
reynist á sinn hátt eins merk atvinna, er
frá líður og næg reynsla fæSt.
Það er þarft verk að rifja upp störf at-
hafnamarina. Það örvar æskumenn til
nytjastarfa. Athafnamennirnir eru og
verða ætíð máttarviðir þjóðfélagsins. Með-
an dáðríkir athafnamenn lifa og starfa.
er engín ástæða til að æðrast um fram*
tíð þjóðarinnar.
27. apríl 1942.
„7&24".
Áhœttuþóknunin
Eitt af því, sem eykur dýrtiðina og
vandræði siglinganna og skapar misrétti,
1 er hin óhæfilega háa áhættuþóknun
þeirra, er atvinnu hafa af siglingum.
Auðvitað eru siglingar og sjósókn á-
hættusöm, en sízt hættumeiri fyrir oss en
annarra þjóða menn, sem nú, flestir hverj-
ir, fá litla eða enga áhættuþóknun. Stríðs-
þjóðir greiða ekki neina slíka þóknun, og
nú erum vér íslendingar raunverulega
líka orðnir stríðsþjóð. Hættan steðjar og
að oss, cinnig á þurru landi, og sá tími
getur komið fyrirvaralaust, að sá þykist
mun tryggari um líf sitt, sem á sjónum
er.
Ahætta sjómanna á Islandi hefur alltaf
verið mikil. Nú hefur hún að vísu vaxið
vera „ofmargir • í stóðumar”,
nema bölþróun auðvalds og
kreppna eigi eftir að stóraukaat,
— þeir stöðulausu mega vel una
erfiðisvinnu, ef hún fæst sæmileg.
Þeir mega síður verða skulda-
fyrirtæki, en samt er lækning til
við slíkum stéttarsjúkdómum, á-
stæðulaust að örvænta. í há-
skólaþætti útvarps í gærkvöld
skýrði norðlenzkur fomfræðistúd-
ent ungur stéttareðli háskóla-
nema hérlendis með því af aug-
Ijósum metnaði, að þeir sæju sér
með sumarvinnu og erfiði fyrir
námskostnaði (gleymdi undan-
tekningum) í stað þess að stunda
aðeins sumarsólina mátulega til
að verða „fallega brúnir” og láta
erfiðisvinnuleysið og fjarlægð frá
verkamönnum verða til að ala upp
í sér tepruskap og uppskafnings-
hroka. En þannig nota flestir er-
lendir stúdentar sumarleyfið, liin
fina verðandi embættisstétt í Evr-
ópulöndum vestan Karpatafjalla.
Stéttareðli Hólasveina og Skál-
holts á liðnum öldum hefði mátt
lýsa sömu orðum og þessi stúd-
ent hafði um félaga sína. í gær
og ég hefði getað haft í sðmd
spoium fyrir síðustu kreppu. ÞeS3
vegna eru Islendingar án fastraf
stéttagreiningar enn. Og þess
vegna ætti nýjum og nýjuru
menntumönnum okkar að vaxa
Björn Sigfusson, magister;
Miðstöðvar héraða
— Menntaskóli í sveit