Þjóðólfur - 01.06.1942, Blaðsíða 3

ÞJÓÐÓLFJJR
3
Farmgioid í Bretlandssiglingnm
Eimskipafélag Islands hef-
ur sent blaðinu allítarlega
greinargerð um starfsemi sína.
Hér fer á eftir sá kafli þess-
arar greinargerðar, sem lítur
að siglingum félagsins til
Bretlands og farmgjöldum í
þeim siglingum.
Snemma á árinu 1940 tók Eim-
skipafélagið tvö hentug brezk skip
á tímaleigu til Bretlandssiglinga
og voru leiguskilmálar mjög hag-
ltvæmir til að byrja með, en leig-
an fór þó stöðugt hækkandi þang-
a.ð til brezka ríkið tók í sínar hend-
ur rekstur skipanna síðastliðið
sumar. Á árinu 1940 og fyrri
hluta árisins 1941 tók félagið
einnig nokkur önnur skip á leigu
írá Bretlandi, en hvert skip þó
aðeins fyrir eina ferð. Skip þessi
fluttu vörur frá Bretlandi til ísl.
innflytjenda en jafnframt gríðar-
mikið af vörum til setuliðsins-
E.s. Brúarfoss var allt frá
stríðsbyrjun til síðustu áramóta í
siglingum milli Islands og Brét-
lands. Vegna skipaskorts til flutn-
inga á nauðsynjavörum frá Ame-
ríku hefði ef til vill mátt segja
að meiri þörf hefði þó verið að
hafa skipið í Ameríkuferðum en
sakir ónógs frystirúms í nefndum
leiguskipum félagsins var talið
bráðnauðsynlegt að skipið héldi
áfram Bretlandssiglingum, svo að
landsmenn gætu komið frystum
fiski og frosnu kjöti á brezkan
markað. Stríðstrygging skipsins
hafði smám saman hækkað og
var hún í ágústmánuði 1940 kom-
in upp í 6%, sem svaraði til 9000
sterlingspundum eða 236 þúsund
kr. fyrir hverja ferð (miðað við
að vátryggingarupphæðin væri
150000 sterlingspund —). Auk
þess komst áhættuþóknun skips-
hafna í aprílmánuði 1941 upp í
framangreindar upphæðir. (60 k».
á dag til yfirmanna og 40 kr. á dag
til undirmanna). Þegar hér var
komið taldi félagið óhjákvæmilegt
að hækka flutningsgjöldin frá
Bretlandi um 33y3% frá því sem
þau höfðu verið um nokkurt
skeið. Þessi leið var valin vegna
þess að þá voru hætt að flytjast
matvæli frá Bretlandi og jafn-
framt flestar þær tegundir, er tal-
izt gátu nauðsynjavörur. Einnig
má geta þess„ að skipið flutti all-
mikið vörumagn fyrir setuliðið í
hverri ferð. Hinsvegar þótti ekki
fært að hækka flutningsgjald á
frystu vörunum, sem komið hefði
niður á íslenzkum framleiðendum.
Þessi flutningsgjaldahækkun hef-
ur orðið þess valdandi að félagið j
hefur nýlega (eða nálega ári eftir
að hún átti sér stað) orðið fyrir
mjög harkalegri árás í einu af
Reykjavíkurblöðunum, en einum
af borgurum þessa bæjar ásamt
húsbændum hans í Bretlandi sung-
inn lofsöngur fyrir það að hafa
ekki hækkað flutningsgjöldin. —
Sannleikurinn mun nú raunar sá,
að staðið mun hafa á brezkum
stjómarvöldum, en ekki á útgerð-
arfirmanu í London, um að hækka
flutningsgjöldin. — Eg tel rétt að
gefa mönnum kost á að kynnast
öllum málavöxtum þessu viðvíkj-
andi.
Nokkru eftir að stríðið brauEt
út, hóf firmað Culliford & Clark
Ltd. í London ka.up á ísuðum fiski
í stórum stíl hér á landi. Til
flutnings fiskjarins leigði firma
þetta aðallega pólsk skip. Framan
af munu skipin aðallega hafa flutt
til landsins kol, en um flutnings-
gjöld er mér ekki kunnugt. Munu
fiskkaupin hafa veríð svo arðvæn-
leg að þau munu hafa getað stað-
ið undir öilum kostnaði við sigl-
ingarnar, enda þótt þau hefðu
cngan farm flutt til landsins. Þeg-
ar fram liðu stundir opnuðust
EUgu firmans fyrir því að enn
arðvænlegra myndi vera að flytja
jafnframt venjulegar stykkjavör-
ur frá Bretlandi til Islands og
voru þá af umboðsmanni firmans
hér, Geir H. Zoega, gerðar her-
ferðir á aðalviðskiptavini Éim-
skipafélagsins og voru þeim (eins
og þegar hefur verið játað af um-
boðsmanninum) boðnir stóraf-
slættir frá gildandi taxta Eim-
skipafélagsins, sem var eins fyrir
alla. Æskilegt væri að menn gerðu
sér ljósa grein fyrir aðstöðumun
þessara tveggja útgerðarfélaga.
Eimskipafélag Islands hefur
hvorki fiskkaup né aðrar tekju-
lindir að ausa úr, heldur verða
vöru- og farþegaflutningar ein-
göngu að bera uppi rekstur skip-
anna. Síðan stríðið hófst, má
heita að farþegaflutningur sé úr
sögunni.
Aðaltekjur brezka félagsins
voru hinsvegar gróðinn á fisk-
kaupunum, en vöruflutningurinn
til Islands er nánast sagt auka-
atriði.
Eimskipafélagið hefur haldið
uppi Bretlandsferðum með Brúar-
fossi og öðrum vönduðum skipum,
sem einnig hafa haft nokkurt
frystirúm, en brezka firmað hef-
ur aðallega. leigt ódýr og gömul
skip án frystirúms. Þá má einnig
geta þess, að stríðsáhættuþóknun
skipshafna á slíkum skipum er að-
eins lítill hluti samskonar áhættu-
þóknunar á Brúarfoss.
Eins og áður hefur verið tekið
fram, þá var orðið mikið tap á
rekstri Brúarfoss þegar ákveðið
var í apríl 1941 að hækka flutn-
ingsgjöldin frá Bretlandi- Hvernig
átti nú að fara með þetta tap?
Leiðirnar sem nú var að velja
voru fjórar:
1. Að hækka flutningsgjöldin
frá Bretlandi.
2. Að félagið hækkaði flutnings-
gjaldið á frystu afurðumum, sem
myndi hafa íþyngt framleiðslunni.
3. Að félagið bæri sjálft tapið
þrátt fyrir að það flutti allar
nauðsynjavörur frá Ameríku með
stórtapi.
4. Að íslenzka ríkið tæki á sig
að greiða reksturstapið.
Af þessum leiðum finnst oss
fyrsta leiðin vera eðlilegust og
heppilegust,, enda var hún valin.
Áður hefur verið frá því skýrt,
ið þegar hér var komið voru ná-
ega engar svokallaðar nauðsynja-
vörur fluttar til landsins frá Bret-
landi með skipum þeim, sem fé-
iagið hafði ráð yfir. Þó mun ein-
hver sementsflutningur hafa átt
sér stað og var flutningsgjaldið
reiknað 100 shillings fyrir smá-
lest á allar hafnir úti um land.
Á sama tíma voru greiddir allt
a.ð 110 shillings frir smálest í
leiguskipum í heilum förmum, en
þó aðeins til Reykjavíkur.
Snemma á sumrinu 1941 ákvað
brezka stríðssiglingaráðuneytið í
London að taka allar siglingar til
Islands í sínar hendur og frá því
í ágústmánuði sama ár hefur það
gert það. Það taldi þó nauðsyn-
legt, að Brúarfoss yrði fyrst um
smn í ferðum, sökum skorts á
skipum með nægilegu frystirúmi.
Viðurkenndi brezka ráðuneytið að
útgerðarkostnaður á Brúarfoss
væri það hár, að í'lutningsgjöld
þau, er ráðuneytið ákvað, nægðu
ekki fyrir reksturskostnaðinum og
gekk því inn á að greiða Eim-
skipafélaginu 55 shillings hærra
ílutningsgjald á freðfiski heldur
en áður hafði verið. Með þessu
sýndi brezka stjórnin sanngimi
sína í þessu máli. Síðar fékkst
„Brúarfoss” laus til Ameríku-
siglinga fyrir mjög eindregin til-
mæli vor í því efni.
Eimskipafélagið annast nú af-
greiðslu allra skipa, sem siglinga-
ruálaráðuneyti Breta hefir í föst-
um ferðum frá Leith og Fleet-
wood.
Bréfabók Þjóðólfs
Framhald af 2. síðu.
tíðargestunum frá 1930 biðja yður að
koma á framfæri fáeinum athugasemd-
um mínum um þingvallafriðunina svo-
nefndu. Eg vona að ég verði aldrei svo
gamall eða geggjaður að ég hætti að
minnast hrifningar minnar á Þingvöllum
árið 1930. — Hátíðin var einstæður við-
burður og ógleymanlegur: Skarar af
prúðbúnu fólki flæddu þar fram og aft-
ur, stórar tjaldborgir þöktu vellina, pré-
dikunarstóll með skrýddum biskupi uppi
í bergvegg Almannagjár, stórmessa, í-
burðarmikil ræðuhöld, ávörp erlendra
fulltrúa,* söngur, kappreiðar á Hofmanna-
flöt, hestaat í Bolabás, stórveizlur, og yfir
þessu öllu öræfanóttin sumarbjört. Slíkt
gleymist ekki. Og vissulega sló hjarta
þjóðarinnar á þessum stað sumarið 1930.
En svo komu eftirköstin fyrir Þingvelli.
Eftir þetta átti þessi heilagi staður að
verða enn heilagri. Hann skyldi afgirtur
og friðaður, prýddur og passaður1 fyrir
hverskonar ósæmd og gerður að þjóðgarði.
Og lög voru sett eins og sjálfsagt var
og reglugerð samin, sem líka var sjálf-
sagt og s^ipuð nejnd, sem var sjálfsagð-
ast af öllu.
Og hvað hefur svo þingvallanefndin
afrekað á þessum tólf árunji, sem síðan
eru liðin? Þingvellir voru girtir og nokkr-
ir smábændur reknir burt úr hrauninu
með kindur sínar. Aðrar umbætur feng-
ust við undirbúning hátíðarinnar. Hús
voru færð til og vellirnir sléttaðir með
þeirri vafasömu röggsemi, að nema þar
burt alla forna götuslóða, Oxará brúuð
og vegarnefna rudd í gegnum hraunið.
En hvað hefur nefndin sjálf afrekað? Hef-
ur hún látið veita skógarkjarrinu þar
nauðsynlega umhirðu. Hefur hún lát-
ið rækta nýjan skóg? A Þingvöllum er
dálítill furuskógur, gróðursettur fyrir um
30—40 árum, löngu áður en mönnum
hugkvæmdist að heiðra Þingvöll með
pólitískri nefnd. Og hann virðist þrífast
ágætlega þrátt fyrir hlutleysi sitt í stjórn-
málum. En að tilhlutun nefndarinnar
mun ekki hafa verið gróðursettur svo
mikið sem einn kvistur. Eg hef heyrt, að
áhugasamur æskulýður undir handleiðslu
kennara hafi unnið lítilsháttar að fræsán-
ingu á síðustu árum. Valhöll hefur til
síðasta árs verið með sömu ummerkjum
og 1930 og óhæfilegur gististaður fyrir er-
lenda gesti, sem leggja leið sína þangað,
til þess að skoða þjóðgarð Islendinga og
frægasta sögustað. — Og hinn ruddi veg-
ur í gegnum hraunið er einnig með sömu
ummerkjum, illfær vegur og svo mjór,
að bílar geta ekki mæzt, án þess að eiga
það á hættu að steypast í gjárnar.
En hvað líður svo sjálfri friðuninni?
Ferfættar sauðkindur eru að vísu horfnar,
það er að segja ef girðingin er sauðheld,
sem máske væri leyfilegt að efast um. En
mannkindurnar hafa það líka til að bregöa
fyrir sig fjórum fótum. Og af þeim hefur
verið nóg í stórhópum Reykvíkinga, sem j
þangað hafa sótt, til þess að svalla, fljúg- j
ast á og jafnvel fara sér að voða í ölæði. ;
Að öllu samanlögðu virðast Þingvellir
hafa verið tryggilega friðaðir fyrir öðru j
en ósæmdinni, athafnaleysinu og hirðu- '
KjðrskrA
ti' alþlnglskosninga í Reykjavík er gildir fyrir
tímabilið 23. júnf 1942 tii 22. júní 1943 liggur
frammi almenningi til sýnis á skrifstofu bæjar-
ins, Austurstræti 16, frá 27, maí tii 13. júní
næstkomandi að báðum dögum meðtöldum, frá
klukkan 9 f.h. til 6 e.h.
Kærur yfír kjörskránni skulu komnar fil
borgarsfjóra eígi síðar cn 13« júni næst~
komandL
Borgarstíórinn í Reykjavík,
26« mai 1942
Bjarní Benedíkfssom
Ordsendíng frá ÞjóðólfL
Áskrifendur úti á landi
eru áminntir um að gera skil á áskriftar-
gjaldi fyrir fyrra helming ársins, kr. 6.00,
hið fyrsta. Þægilegast er að senda gjald-
ið í póstávísunum.
Umboðsmenn blaðsins eru einnig beðnir að
gera skil á greiðslum fyrir sama tíma-
bil hið fyrsta.
AFGREIÐSLAN, LAUFÁSVEG 4,
REYKJAVÍK.
leysinu. Með öðrum orðum: Þingvalja-
friðunin er ekki annað en stórlætismont,
hentugt til glamuryrða og ráðagerða í
blaðagreinum og á mannfundum og — til
þess að Islendingar gætu átt hávirðulega
nefnd, næstum því eins virðulega og
sjálfa krossanefndina.
En hvað hefur nefndin gert? spyr ég
enn. Jú, hún hefur gert tvennt. Hún hef-
ur úthlutað yfirstéttarfólki og peninga-
burgeisum Reykjavíkur land undir sum-
arbústaði, svo að ættjarðarást og hug-
sjónalíí mætti í framtíðinni eiga sér ör-
uggan griðastað, þar sem hjarta landsins
slær og — hún hefur búið þar í húsi.
Bærinn á Þingvöllum var endurbyggður í
nýtízkustíl 1930 og er hið eina, sem er
myndarlegt á þessum stað. Þetta hefur
nefndin vel kunnað að meta og tekið sér
þau forréttindi, að úthluta nefndarmönn-
um húsnæðinu til sumardvalar. Fer vel á
því, að jafnvirðuleg nefnd, með svo stór-
ar ráðagerðir, hafi góðan starfsfrið og
búi við öryggi, enda munu nefndarmenn
hvern dag tilbúnir að flýja þangað und-
an loftárásum, — það er að segja þeir
nefndarmanna, sem ekki eiga nægilega
öruggt skýli í sínum eigin kartöflugeymsl-
um.
Jæja, ritstjóri góður. Eg ætla nú ekki
að þreyta* yður með lengra rausi. En ef
nefndin skyldi vilja svara einhverju þess-
um spurningum, vona ég að þér ljáið
henni rúm í blaðinu.
Hátíðargestur.
Ólagið á veitinga-
húsunum
— Hafi það verið svo fyrir stríðið, að
bæjarbúar sjálfir þyrftu á veitingastofum
að halda, þá er það ekki síður nú. — En
nú virðist svo vera komið, að öll veitinga-
starfsemi snúist um það eitt, að þjóna út-
Iendingum. — Hótel Island hefur lokað
veitingasal sínum vegna skorts á starfs-
stúlkum, að sagt er. Á ýmsum öðrum
eldri stöðum er sú breyting orðin, að af-
greiðsla er þar hin hetfilegasta í alla staði,
svo að naumast er hægt að fá sig til að
koma þar inn. Um rétta afgreiðsluröð er
vart að ræða. Utlendingar sýnast ganga
íyrir og þeir lslendingar, sem reka á eftir,
en þeim, er í sætum bíða, er ekki sinnt.
— Á einum mest sótta staðnum kom það
fyrir þrisvar í röð, að ég bað um te. Eftir
langa mæðu kom svo kaffi. I tvö fyrri
skiptin sendi ég það aftur, og varð nú
að bíða lengi enn þangað til teið kom
loksins. Var það þá hálfvolgt og ótrekkt,
með teblöðin fljótandi ofan á — þægileg
hressing eftir hina Jöngu bið! — Oft verð-
ur maður að fara óafgreiddur, og þá er
ekki í annað hús að venda, ef maður hef-
ur nauman tíma.
I svo víðáttumiklum bæ eins og Reykja-
vík er nú orðin, eru veitingastofur hrein
og bein nauðsyn — ekki aðeins fyrir hina
mörgu einhleypinga, heldur einnig fyrir
þann fjölda manna, sem vinnur fjarri
heimilum sínum. — Borgarstjórnin verð-
ur nú strax að hefjast handa og hafa á-
hrif á umbætur í þessum efnum — ekki
bíða, eins og hún er vön, þangað til
óánægjan er orðin svo megn, að hún fer
að verða hrædd um að missa atkvæðin! —
Það verður að gera ráðstafanir til þess
að Hótel Island verði opnað aftur, og það
sem fyrst. Það var að mörgu leyti vinsæl-
asti veitingastaðurinn fyrir reglusemi og
afgreiðslu, en mátti þó ekki njóta jafn-
réttis við Hótel Borg.
Stjómarvöld þau, sem úthluta veitinga-
réttindum, verða nú að hefjast handa og
gæta þess, að samsvarandi skyldum sé
fullnægt. — Og skyldi það koma í ljós,
að verulegur skortur á vinnuafli hamli
framkvæmdum, þá hefur Þjóðólfur bent
á réttu aðferðina — að hefja skráningu
á starfhæfu fólki að stríðsþjóða sið, þó
að staðhættir vorir séu það sérstakir, að
réttast mundi vera að byrja á kvenfólk-
inu. C