Þjóðólfur - 15.06.1942, Blaðsíða 4

Mánudagurinn 15. jání.
Kosningaspjall
1.
Ú er kosningaspjallið í bæn-
um og hvarvetna í landinu
komið í algleyming. M;enn stanza
á götuhornum eða sitja yfir
kaffibollum og bera saman skoð-
anir sínar og ágizkanir, setja
upp dæmi, leggja við og draga
frá, herma frá því, hvað þessi
eða hinn hafi sagt um líkurnar
fyrir því, hvernig fara mUni hér
eða þar o. s. frv. Þetta styrjald-
arskraf er tiltölulega góðlátlegt
og þægileg tilbreytni frá því
venjulega styrjaldarskrafi, sem
menn eru búnir að halda uppi
síðan 1. sept. 1939.
2.
Eg var nú ekki svo heppinn að
komast neinstaðar í framboð og
verða þannig einn þeirra manna,
sem mikið er talað um í landinu
um þessar mundír. Mér er svo
farið að ég get ekki fylgt alfarið
að málum neinuim þessara flokka,
sem stóðu að þjóðstjórnini sálugu
og eru svo drambsamir, að
þeir þykjast einir eiga tilveru-
rétt í landinu. Allt annað fólk
sé í raun og veru utangarðs í
þjóðfélaginu. — Og ekki geðjast
mér að starfsaðferðum komm-
únista, enda þótt ég álíti þá enga
föðurlandssvikara. Þeir virðast
enn hanga í gömlum heimsbylt-
ingarkenningum, sem eru orðnar
úre'l'tar í sjálfu Rússlandi. Eg
hata allar byltingarhugmyndir og
tel þær ósamboðnar og ósam-
rýmanlegar íslenzkri félags-
hyggju. — Og þar sem ég er
nú slíkur utangarðsmaður hjá
öllum hinum eldri. flokkum lang-
fjörður safnsins, ætluSu stifts-
yfirvöldin aS svpita þaS þeim
eina styrk, sem hiS opinbera
hafSi látiS í té, en þaS var ó-
keypis húsnæSi uppi á kirkju-
lofti! Þó varS þessum endemum
afstýrt fyrir tilverknaS góSra
manna, svo safniS fékk enn aS
hýrast á kirkjuloftinu um langa
hríS,
V.
Þegar saga íslenzkrar leiklistar
verSur rituS, mun nafn SigurSar
málara skipa þar heiSurssess
meSal frumherjanna. Áhugi
hans á þeim efnum er beinlínis
til kominn vegna baráttunnar
fyrir bættum smekk og auknum
listþroska. Hann sá, aS eins og
högum var háttaS, gat fátt orkaS
meira í því efni, en góSir leikir,
vandaSir búningar og fögur leik-
tjöld. ÓtrauSur tók hann aS sér
forustuna, og varS lífiS og sálin í
leikstarfsemi Reykvíkinga, allt
til dauSadags. í fyrstu voru aSal-
lega leikin erlend leikrit, en þaS
fullnægSi ekki svo þjóSræknum
manni, sem SigurSur var. Hann
sneri sér því til skáldanna, vina
sinna, og eggjaSi þau lögeggjan.
Fyrir forgöngu SigurSar tóku
ar mig til að leita til Þjóðólfs,
sem er einskonar frumherji í
landinu, og biðja hann fyrir
þetta spjall mitt um kosningam-
ar, því að gaman hef ég af að
leggja orð í belg, þc«tt eg sé
kannske ekki mikill spámaður
fremur en svo margir aðrir, sem
ræða um kosningarnar.
3.
Mér þótti ávarp ykkar Þjóð-
\-eldismanna talsvert nýnæmi
eins og mér hefur reyndar þótt
blað ykkar vera að ýmsu leyti
allt frá því að það hóf göngu
sína.. Mér virðist að í blaði ykk-
ar kenni nýrrar viðleitni að veita
fólkinu nýja útsýn og stærri
stefnumið en því veitist kostur
á í öðrum blöðum. Eg fyrir mitt
leyti er orðinn ákaflega þreyttur
á þessum sömu greinum um
sama efni dag eftir dag og ár
eftir ár. Eg held að ritstjórar
þessara blaða. hljóti að vera
orðnir vankaðir af því að pára
alltaf ofan í sömu pennadrætt-
ina. — Eg hef enga tilhneigingu
að lasta mennina; þeim er vork-
unn. Þeir eru bundnir hver við
sinn pólitíska tjóðurhæl og snúa
band sitt utan um hælinn fastar
og fastar, unz þeir að lokum
standa sjálfir fastir.
4.
Það er sannarlega eftirtektar-
vert hvað hin þröngu og harð-
vítugu flokkssjónarmið gera þá
menn, sem alltaf eru að rita fyr-
ir fólkið, þröngsýna og óhug-
kvæma. Við búum í iítt numdu
landi við gallaða stjórnskipun
ungir menn aS semja leikrit í
þjóðlegum stíl, og nægir að minn
á þá Matthías Jochumsson,
Krisján Jónsson og Indriða Ein-
arsson. Merkasti ávöxtur þessar-
ar hreyfingar varð Skuggasveinn.
Sést það glögglega á ummælum
blaða frá þeim tíma, er hann
hefur mjög vandað til búninga
var fyrst sýndur, að SigurSur
og leiktjalda. Eru og til um það
ýmsar frásagnir merkra manna,
aS hvorttveggja hafi verið snilld-
arfallegt.
Þau þrjú viðfangsefni, sem
nefnd hafa verið hér að framan,
kvenbúningurinn, forngripasafn-
ið og sjónleikirnir, tóku upp
mestan starfstíma SigurSar. En
þó fékkst hann við mörg mál
önnur, er öll miðuSu aS sama
marki, aukinni fegurS, ríkati
þjóðerniskennd. Hann semur
stórhuga og glæsilega áætlun um
framtíSarskipulag Reykjavíkur,
einkum svæðið kringum tjörn-
ina, en tjörnina vildi hann láta
grafa upp með vélum og gera að
traustri og vandaSri höfn. Þá var
honum og ljós nauðsyn þess, að
vatn yrði leitt um bæinn. Vildi
hann þá til fegurðarauka láta
setja upp gosbrunna á ýmsum
i’ppeldismál okkar í stökustu
niðumíðslu þrátt fyrir alla skóla
og verkamál okkar óleyst og í
megnasta öngþveiti o. s. frv.
Samt sem áður láta stjórnmála-
foringjarnir og blaðamennimir
sér nægja það, að togast á eins
og þursar um stjórnarvöld og
dægurmál. Hvergi fæst nein út-
sýn, ekkert langmið, alls ekkert
sameiginlegt takmark. — Út yfir
tekur þó, síðan kosningarnax
komu á dagskrá og er blöðunum
þar nokkur vorkunn með því að
þær snúast nær eingöngu um
það, hvort takast megi að koma
fram breytingu, sem miðar í rétt-
lætisátt, eða hvort takast kunni
að stöðva slíka eðlilega þróun
máianna.
5.
Eátlegt þótti mér að sjá það
í Morgunblaðinu nýlega, að listi
ykkar Þjóðveldismanna er eign-
aður Jónasi Þorbergssyni, sem
hvergi er nefndur á listanum.
Er ritstjórum Morgunblaðsins orð
ið svo hlýtt til þessa manns, að
þeir vilji sæma hann með þeirri
tilgátu, að hann standi fyrir
landsmálaflokki ? Eftir því sem
listinn er skipaður þykir mér sem
aðrir menn séu þar líklegri tll
forustu og þá fyrst og fremst
efsti maður listans. Mér er tjáð,
að J. Þ. hafi ástundað stakasta
hlutleysi í mörg ár sem yfirmað-
ur fréttaþjónustu Ríkisútvarps-
ins með þeim árangri, að allir
flokkar geti treyst því fyllilega
að\ hlut þeirra verði þar ekki
hallað og að þeir sltji þar allir
við sama rétt. Eg hef meira að
segja einhversstaðar séð því
hal’dið fram, að fréttasnið út-
varpsins hafi orkað siðbætandi á
fréttaflutning í landinu og þar
stöðum, en víÖsvegar um bæinn
átti að planta trjám og blómum.
Bera allar þessar áætlanir vott
um næma smekkvísi og frábær-
an stórhug, sem sjaldgæfur var í
þá daga.
En Sigurður átti ekki eftir að
sjá fleiri drauma sína rætast.
Fyrr en varir er hann horfinn af
sjónarsviÖinu, aðeins fertugur að
aldri.
SigurSur málari er á ýmsan
hátt merkilegur boðberi nýs tíma.
Hann er einn af hinum djörfu
frumherjum, sem vöktu þjóðina
af margra alda svefni, og glæddu
ást hennar á eigin verðmætum.
Hann ver lífi sínu til að efla ís-
lenzkan smekk, íslenzkt fegurð-
arskyn. Hann er fyrsti gagn-
menntaði málarinn, sem lætur
ísland njóta starfskrafta sinna.
Einhver kann að segja, að eftir
hann liggi fá listaverk. Satt er
þaS. En ef til vill hefur það
reynzt íslenzkri menningu meiri
stoð en margan grunar, hve
fyrsti málarinn starfaði á breið-
um, heilbrigSum og þjóSlegum
grundvelli.
Gils Gu&mundsson.
á meðal Mbl.*) Hins minnist ég
reyndar, að J. Þ. tók á sínum
tíma þátt í óvægilegum deilum
vii Mbl., enda bar tónninn í blað-
inu reyndar ekki vott um velvild
heldur fremur hitt, að ritstjórana
tæki í gömul kaun. Gestur.
*) Þetta mun hafa komið einna
gleggst fram í afmælisgrein um
útvarpið eftir Jón Eyþórsson,
form. útvarpsráðs, sem birtist í
Tímanum 19. des. 1940. Ritstj.
Vaxfarkröfur aeskunnar
Framhald af 2. síðu.
lega staðreynd veldur því,
máske öllu öðru fremur, að
ungir hugsjónamenn láta lítið
á sér bera, meðan ellin í þjóð-
lífinu veður uppi með vax-
andi drambi og ofríki. Þess-
háttar elliþróun, sem vamar
unggróðrinum vaxtarrýmis og
lífslofts, er mesti þjóðarhásk-
inn. — Gróskan í hugum
ungra manna, hugsjónalíf
þeirra og áhugi fyrir umbót-
um er leyndardómur þjóð-
vaxtarins og sannra framfara.
— Jafnvægið milli framgirni
ungra manna og reynsluhygg-
inda hinna eldri, gagnkvæm
góðfýsi og skilningur er hin
gullna regla í lífi og starfi
hverrar vaxandi þjóðar.
IV.
Kynslóðir mannanna hlíta
vaxtarlögmáli skóganna, þar
sem unggróðurinn rís í skjóli
fullvaxinna trjáa. Og niður
tímans er söngur þessara ei-
lifu skóga vorljúfur eða haust-
rænn, allt eftir því hvort meira
gætir þess, að hann leiki 1
limi hins unga gróðurs eða
gnauði á bolum feyskinna
trjáa. Af röddum bess söngs
má ráöa, hvort vora tekur eða
haustar að í ríki þeirra skóga.
X.
Efsf á baugi
Framhald af 1. síðu.
einstaklinganna, Það er leitast
við að skapa nákvæmlega sama
viðhorf allra manna til allra
iiluta. Flokksklíkurnar hér stefna
að sama marki. Fylgismenn eins
ílokks verða að játa og hafna í
blindni. Persónuleig afstaða til
einstakra mála er skoðuð sem
flokkssvik. Foringjaklíkur flokk-
anna líta á fylgismennina sem sína
eign. Þær vilja segja fyrir um
skoðanir manna á einstökum mái-
um. Einræðið villir ekki á sér
heimildir. Þetta er andi þess. Gegn
honum rísa menn með ólík trú-
arbrögð, ólíkt hugarfar og ólík-
ar skoðanir um ýmsa hluti. Eitt
er mikilsverðara en flest annað
og öllum sameiginlegt. Það er
„Áreiðanlega enginn“
„Málgagn heimskunnar” hefur
ályktað sem svo, að ef almenningi
sé talin trú um að Jónas Þor-
bergsson og Þjóðveldismenn séu
eitt og hið sama, muni „áreiðan-
lega enginn” kjósa lista Þjóð-
veldismanna. Þetta er hálmstráið,
sem ræðarar hins sökkvandi
flokksskips grípa í. En Jónas
Þorbergsson er svo ekki einu sinni
í framboði hjá þessum mönnum,
svo að hálmstráið er aðeins
blekking hinna einföldu. Þeir
halda að eftir ofsóknir sínar á
hendur útvarpsstjóra, sé það nóg
að nefna nafn hans í sambandi
við eitthvert málefni til þess, aó
það missi fylgi. Það er „áreiðan-
lega enginn” nemá þessir hinir
drukknandi ræðarar flokkagaleið-
anna, sem taka upp áróður byggð-
an á jafnótraustum grundvelli.
N. N.
Skattheimta og fjárstjórn
Framh. af 1. síðu.
stigamennskunnar. RíkissjóÖur-
inn er skoSaður sem herfang.
Réttindi og eignir borgaranna eru
á valdi ofríkismanna, sem hirða
um það eitt, hvað líklegast sé að
skorða þá sem bezt í valdasæt-
unum. Gætileg fjárstjórn ríkisins,
hóf í skattheimtu og álögum og
fjárhagslegt öryggi þjóÖfélags-
þegnanna er óhugsandi undir
skipulagi ofbeldisríkisins. Þess-
um markmiðum verður því að-
eins náð, að valdi flokkshags-
muna séu settar skorður af rétt-
látum, hæfum úrskurði þess að-
ila, er gætir hagsmuna þjóðar-
heildarinnar. ÞjóSveldismenr
skera upp herör í því skyni, að
hafizt verði handa um óhlut-
dræga, alhliÖa rannsókn á því,
hvernig þessu verði bezt fyrir
komið og réttur heildarinnar
tryggður.
ástin á persónufrelsinu, viljinn til
að vemda friðhelgi hinna persónu
legu skoðana einstaklinganna.
Það er um marga hluti „sundur-
leit hjörð”, sem stendur samein-
uð í þessum efnum.
Svanakalii
fæsf i flesfum
vcrziunum
Arður til hluthafa
Á aðalfundi félagsins þ. 6. þ. m. var samþykkt
að greiða 4% — fjóra af hundraði — í arð
til hluthafa fyrir árið 1941.
Arðmiðar verða innleystir á aðalskrifstofu fé-
lagsins í Reykjavík, og á afgreiðslu félagsins
út um land.
H.F. EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS.