Þjóðólfur - 27.07.1942, Síða 3

ÞJ ÓÐÓLFUR
3

AsalelgnlSggJðfin
UM síðustu helgi birtist í einu af dagblöðum baejarins bréf
frá konu opinbers starfsmanns. í bréfinu er komizt að
orði m. a. á þessa Ieið: „... húsnaeðið er svo dýrt, að fátækt
fólk getur ekki tekið það. Það er spurt: Hvað viltu borga háa
leigu og hvað viltu borga til að fá að sitja fyrir, því nógir
eru um boðið, sem geta borgað m ú t u f é til að sitja fyrir.
Herbergi, sem áður kostuðu 30—50 kr. á mánuði eru nú
120—250 á mánuði og eftir því eru íbúðir, þó í gömlum
húsum sé, sem eru búin að borga sig fyrir tugum ára. —
Svo eru ótal dæmi, þar sem einhleypt fólk, sem kaupir mat
sinn á matsölum, tekur íbúðir. Ætti það að vera óleyfilegt
nú sem stendur. Hver á borga hinn gífurlega mismun á húsa-
Ieigu hjá þeim, sem verða að skipta um íbúðir, eða mútufé
til að komast inn? Ekki er það tekið í vora hárréttu vísi-
tölu ... Þeir, sem hafa peinga, geta vanalega holað sér inn,
en þeir fátæku geta vanalega hýrzt á götunni. Þetta er
hrópandi ranglæti“.
Það er þarflaust að fjölyrða um þessi ummæli. Mönnum
er fullkunnugt, að þessi lýsing bréfritarans er að öllu leyti
sannleikanum samkvæm. Það er fullkomlega Ijóst, að húsa-
Ieigulöggjöfin á óskilið mál með öðrum aðgerðum valdhaf-
anna í húsnæðismálunum um það, að hafa reynzt máttlaust
kák. Og húsaleigulögirt hafa ekki aðeins reynzt gagnslaus
fyrir leigjendur, heldur hafa þau í ýmsum atriðum beinlínis
orðið þeim til tjóns. Er löggjöf þessi rædd í ítarlegri og rök-
studdri grein, er blaðinu hefur borizt og hér fer á eftir.
pT YRSTU ákvæði húsa-
* leigulaganna voru sett
með gengislögunum 1939,
þegar bjarga þurfti útgerð-
inni frá hruni. — Hún var
reist við á kostnað annarra
atvinnustétta í landinu, þar
á meðal húseigenda. Síðar
var kvöðinni létt af öllum,
nema sparifjár-, verðbréfa-
og húseigendum. Þar með
var órétturinn framinn. Og
hann hefur síðan verið
aukinn með nýjum aðgerð-
um þess opinbera.
Leigutekjum húseigenda er
haldið niðri með lögum, svo að
þær nema nú naumast meira en
helmingi þess, er þær að réttu
lagi ættu að gera, og ekki nema
hluta þess, sem þær væru, ef
eðlilegir viðskiptahættir réðu,
líkt og á fjölmörgum öðrum
sviðum viðskipta- og atvinnu-
lífs í landinu. En auk þess hef-
ur umráða- og ráðstöfunarrétt-
ur á húseignum svo að segja-
alveg verið tekinn af eigend-
unum.
Réttindarán, sem illa sam-
rýmist stjórnarskránni.
Þetta réttindarán hefur verið
framkvæmt án þess að nokkr-
ar bætur kæmu á móti og án
þess að mönnum væri ljóst, að
nokkur almennings- eða þjóðar-
þörf réttlætti það. — Menn sjá
ekki, hvernig slík löggjöf fær
samrýmzt ákvæðum stjórnar-
skrár ríkisins um friðhelgi eign
arréttarins. Og menn spyrja,
hvort löggjafar- og ríkisvaldi sé
orðið svo uppsigað við þessi
grundvallarlög þjóðarinnar, að
það geti aldrei séð þau í friði,
og geri sér leik að því að brjóta
anda þeirra og bókstaf, þegar
færi gefst. Menn spyrja: Eru ó-
vinir stjórnarskrárinnar orðnir
í meirihluta á Alþingi? Menn
muna eftir frestun alþingiskosn
inga á síðastliðnu sumri og fleiri
aðgerðum þingsins, sem mjög
hæpnar hafa verið gagnvart
stjórnskipulögum landsins. Og
menn spyrja enn: Er hér að
sannas't hið fornkveðna, að vond
samvizka skapi smám saman
fjandskap og hatur í garð þess,
sem misgert er við. Hafa hinar
mörgu misgerðir þingsins í garð
stjórnarskrárinnar gert meiri
hluta þingmanna að haturs-
mönnum hennar? Þetta eru al-
varlegar spurningar, — en tíma-
bærar.
Kapphlaup um hylli leigj-
endanna — en hverjum til
góðs?
Allir vita, að húsaleigulögin
voru sett og er haldið í gildi
vegna kapphlaups stjórnmála-
flokkanna um atkvæði leigj-
enda í Reykjavík, og að það var
Alþýðuflokkurinn, sem hafði
forgöngu um þetta og ætlaði að
vinna á því atkvæði. Því var
haldið á loft, að með lögunum
væri verið að tryggja leigjend-
um ódýrt og nægilegt húsnæði.
— En allt hefur þetta reynzt
skrum og blekkingar, og haft
öfug áhrif við það, sem lofað
var, líkt og svo margt annað,
er komið hefur úr þeim herbúð-
um. Húsaleigulögin bættu ekki,
og gátu ekki bætt, hag leigj-
enda, og því síður gátu þau auk
ið húsnæðið í bænum. — Skulu
nú færð rök að þessu: Leigjend-
ur eru langflestir kaup- eða
launatakar og hafa allir, síðan
stríðið skall á, haft yfirfljótan-
lega atvinnu. Það er og ákveðið
með lögum, að kaup þeirra eða
laun skuli hækka eftir verð-
lagsvísitölu lífsnauðsynja, og
þar með að sjálfsögðu reikn-
uð húsaleiga. Þó húsnæði hefði
verið leyft að hækka á borð við
aðrar nauðsynjar, hefði það eng-
in áhrif haft á afkomu leigj-
enda, því að launa- og kaup-
tekjur þeirra hefðu auðvitað
hækkað að sama skaþi. Hækkun
húsaleigu hefði því alls ekki
komið niður á leigjendum.
En þá spyrja menn: Hverjir
eru það þá, sem græða á tekju-
skerðingu húseigenda? Jú, það
liggur í augum uppi. Það eru
kaup- og launagreiðendur, og
þá fyrst og fremst útgerðin, sem
nú rakar saman milljónum, og
þó einkum heimsvöldin tvö,
Bretland og Bandaríkin.
Hafa húsaleigulögin náð
þeim tilgangi að draga úr
húsnæðisskortinum?
En hver eru svo áhrif húsa-
leigulaganna á húsnæðisskort-
inn? Hafa lögin í því efni náð
þeim tilgangi, sem lofað var?
Þessum spurningum er auðvelt
að svara.
Hús verða ekki byggð, nema
von sé um nægilegar tekjur af
þeim til þess að standa undir
byggingarkostnaði og rekstri. —
Lækki tekjurnar, dregur það ó-
hjákvæmilega úr byggingar-
möguleikum, og það því meir,
sem lækkunin er meiri. Lög-
gjafinn hefur sennilega lækkað
sanngjarnar tekjur af íbúðar-
húsum um helming. Með þessari
óhóflegu lækkun er vitanlega
alveg fyrir það byggt, að ný-
byggingar rísi upp á eðlilegum
og fjárhagslega heilbrigðum
grundvelli, þar sem engin von er
um, að þær geti svarað kostnaði.
Og ekki bætir það úr, að um-
ráðarétturinn hefur líka verið
tekinn af eigendum. Þau tiltölu-
lega fáu hús, sem nú er verið að
reisa í Reykjavík fyrir óhóflegt
verð, eru ljós vitni þess öng-
þveitis, er húsaleigulögin hafa
skapað. Þau áttu sinn þátt í að
taka fyrir nýbyggingar í byrjun
stríðsins, meðan enn var hægt að
byggja við viðunanlegu verði.
Þetta leiddi af sér húsnæðis-
neyð, er stöðugt fer vaxandi og
nú er orðin það mikil, að hægð-
arleikur er að selja húsaskjól
fyrir verð sambærilegt við það,
er gerðist á hallærisárum: Að fá
meðaljörð fyrir eitt sauðarkrof.
Húsaleigulögin áttu sinn þátt
í að hindra, að byggt væri á rétt-
um tíma. En ekki nóg með það.
Þau komu í veg fyrir þá aukn-
ingu húsnæðis, sem án þeirra
hefði komið af sjálfu sér. Hús-
næðiseklan á ekki hvað sízt ræt-
ur sínar að rekja til þess, að um
leið og húsaleigan var felld jafn
stórkostlega og raun varð á, og
umráðaréttur tekinn af húseig-
endum, þá voru þeir sviptir allri
hvöt og öllum möguleikum til
að leigja allt það húsnæði, er
þeir gætu við sig losað og til
þess að auka leiguhúsnæði sitt
sem mest með ýmiskonar breyt-
ingum. Ef húseigendur hefðu
fengið að njóta góðærisins og
hinnar miklu peningaveltu í
landinu, líkt og aðrir landsins
þegnar, og hagnazt á að leigja
húsnæði, þegar greiðslugeta
leigjenda gat verið margföld við
það, sem áður var, hefði líklega
enginn maður nú verið með öllu
húsnæðislaus í Reykjavík. Mun-
urinn er sá, að þá hefði hver ein-
asti húseigandi hér 1 bænum
leitað allra ráða, til þess að geta
leigt sem allra mest út. Þeir
hefðu breytt stórum íbúðum í
smærri, umbyggt góða kjallara
til íbúða, byggt við hús sín, þar
sem það var tiltækilegt og
breytt lítt notuðum rishæðum í
fullkomnar íbúðarhæðir. Allar
hendur hefðu lagzt á eitt um að
fullnægja eftirspurninni, og
húsnæðið hefði aukizt og batn-
að. Þetta hefði gerzt á líkan hátt
því, er svo að segja hver einasta
ósjófær fleyta var tekin til við-
gerðar og notkunar, og sumar
endurbyggðar og stækkaðar,
jafnskjótt, sem von varð hagn-
aðar. Sama átti sér stað um alls
konar bílaræfla, sem áður var
búið að leggja niður. Þeir voru
teknir til viðgerðar, nýjar vélar
fengnar í þá og þannig aukin
bifreiðaeign landsmanna. Þetta
gerðist vegna þess að löggjafan-
um láðist að svipta eigendur
skipa og bifreiða tekjum og um-
ráðarétti þessara eigna.
Hinar raunverulegu afleið-
ingar húsaleigulögjafar-
innar.
Sú húsnæðisaukning, sem
fengizt hefði með ofannefndum
breytingum þeirra húsa, sem til
voru, hefði og vitanlega orðið
margfalt ódýrari og kostar
miklu minni innflutning bygg-
ingarefnis en nýbyggingar. í
stað alls þessa hefur hver hús-
eigandi reynt, og reynir enn, að
draga sem mest af því húsnæði,
sem hann telst eigandi að, úr
leigunotkun, vegna hinna lög-
skipuðu leiguókjara. Hann eyk-
ur sitt eigið húsnæði og sinna
með öllum brögðum og lætur
húsnæði jafnvel fremur standa
autt, en að leigja það með þeim
ókjörum, er lögin fyrirskipa.
Óhjákvæmilega hefur allt
þetta sínar afleiðingar: Lög-
hlýðnir húseigendur halda á-
fram að tapa stórfé og jafnvel
húsum sínum. Aðrir semja sér
sjálfir lög, með samkomulagi
við leigjendur. Og til mun það
og vera, að notuð sé húsnæðis-
neyðin, til þess að setja leigu ó-
þarflega hátt upp, þrátt fyrir
lög og stjórnarvöld. Húsin
verða, fyrir tilverknað laganna,
óhæf til annars en brasks og
lögbrota og lenda í höndum
braskara og lögbrjóta, sem
liggja með of mikið af arðlaus-
um peningum. Og þegar svo er
kömið, munu ekki aðrir fá íbúð-
ir en þeir, sem efni hafa á að
greiða leigur, er svari til hinu
stórhækkaða kaupverði. Hinir
efnaminni verða svo á götunni,
eða í bröggum bæjarins.
Hér hafa verið færð rök að
því, að leigjendur húsa eða íbúða
hagnast hagnast ekki einn eyri
á því, að tekjum af húseignum
er með lögum haldið langt und-
ir því, sem er sanngjarnt og
eðlilegt. Þá hefur og verið sýnt
fram á, að þeir sem rjómann
fleyta af þessum ráðstöfunum,
eru kaupgreiðendur og þá að
mestu leyti Bretland og Banda-
ríkin. Ennfremur hefur verið
sýnt fram á, að húsaleigulögin
hafa stórlega aukið húsnæðis-
skortinn í Reykjavík, ef þau þá
ekki hafa skapað hann að öllu
leyti, og að þau hafa, þar að
auki, valdið stórkostlegri spill-
ingu og öngþveiti í meðferð
leiguhúsnæðis.’, Eftir er að at-
huga, hver áhrif lögin hafa haft
á ástand húsnæðisins, utan sem
innan, íbúðarhæfni þess og við-
hald, og þá fyrst að því leyti,
sem að leigjendum snýr.
Réttur leigjenda raunveru-
lega skertur.
Leigjandi getur krafizt þess,
samkvæmt lögum, að húsnæði
hans sé haldið í sæmilega íbúð-
arhæfu ástandi. í fljótu bragði
virðist svo sem húsaleigulögin
hafi í engu breytt eða rýrt þenna
rétt leigjenda. En við nánari at-
hugun kemur nokkuð annað í
ljós. Þegar dæma skal um lög-
legt ástand eða íbúðarhæfni
leiguhúsnæðis kemur fyrst og
fremst til álita, hve há leiga er
greidd fyrir það. Því hærri eða
ríflegri leiga, sem greidd er, því
ríkari kröfur á leigjandi til stöð-
ugs og góðs viðhalds og endur-
bóta á húsnæðinu, og því auð-
veldara og sjálfsagðara er fyrir
húseiganda að verða við slíkum
kröfum. Eftir því sem leigan er
lægri því lægri kröfur getur
leigjandi gert, og því minni eru
möguleikar leigusala að láta í
té sómasamlegt og íbúðarhæft
húsnæði. Með almennri lækkun
húsaleigu og minnkaðri við-
haldsgetu húseigenda hljóta
kröfur leigjenda um viðhald og
íbúðarhæfni húsnæðis að lækka
að sama skapi. Löggjafinn hefur
með húsaleigulögunum tekið
samningsréttinn í þessu efni
jafnt af báðum aðilum. Hann
hefur lækkað leiguna um ca.
helming og slegið því föstu um
leið, að kröfur leigjenda um við-
unandi húsnæði skuli lækka
hlutfallslega. Og þetta hefur
sannazt í reyndinni. Húsnæði
leigjenda í bænum hefur stór-
versnað frá því sem áður var, og
án þess að þeir eða húseigendur
fái að gert. Og leigjendur hafa
þolað þetta og þola, flestir mögl-
unarlaust, af því þeir finna og
vita, að það er ekki sök leigu-
salanna, heldur löggjafans. Þeir
vita, að húseigendur mundu
ekki vanrækja svo stórlega við-
hald húsa sinna, utan og innan,
sjálfum sér til ómetanlegs tjóns,
ef ekki væru þeir tilneyddir með
lögum. Ef efni leyfa kosta marg-
ir leigjendur sjálfir ýmsar við-
gerðir og endurbætur íbúða
sinna. En það er raunveruleg
leiguhækkun og af henni fá þeir
enga verðlagsuppbót, fremur en
ef þeir semdu um beina leigu-
hækkun bak við lögin og fram-
kvæmdavald þeirra.
Niðurlagsorð.
Þá er eftir að minnast á það,
hversu ánægjuleg viðskipti hús-
eigenda og leigjenda hafa orðið
fyrir aðgerðir þessarar löggjaf-
ar. Löggjafinn hefur komið því
svo fyrir að báðir aðilar una eðli
lega svo illa hag sínum, sem orð-
ið getur og gefa, í fávizku sinni,
hvor öðrum sök á vandræðun-
um. Sambúðin er hin versta og
viðskiptin öll ill. Og ekki batn-
ar ástandið, eftir að aðilar hafa
leitt saman hesta sína uppi í
tukthúsinu, og þeir þar að af-
loknu rifrildi og ærumeiðingum,
verið dæmdir til að halda áfram
sambúðinni, þótt hún sé þá orð-
in verri, en þegar verst lætur í
hjónabandi.
Þetta eru þá afleiðingar húsa-
leigulöggjafarinnar og fram-
kvæmdar hennar að því er snert
ir þá, er sérstaklega eiga við
hana að búa. Hún gerir húseig-
endur að snauðum mönnum og
neyðir marga þeirra til að selja
hús sín út úr vandræðum 1 hend-
ur hinna og þessara spekúlanta.
Hún gerir marga leigjendur hús-
vilta eins og að framan eru leidd
rök að. Hún veldur því, að mik-
ill hluti íbúðarhúsnæðis bæjar-
Framhald á 4. síðu.