Þjóðólfur - 03.08.1942, Blaðsíða 3

ÞJÓÐÓLFUR
3
Gengismálið árið 1939

Víð höfum metíð í sölu á þvottaduftí
það er vegna þess að yður líhar
Típ Top þvottadufí
TUkynnlng
Að gefnu tilefni viljum vér benda heiðr-
uðum viðskiptavinum vorum á, að það
er aðeins til að eyða tíma þeirra og
starfsmanna vorra að tala um flutn-
ing á einkabifreiðum frá Ameríku í
náinni framtíð.
Reykjavík, 28. júlí, 1942.
H.f. Eimskipafélag íslands
SNEMMA á árinu 1939 var
töluvert rætt um lækkun
á gengi íslenzkrar krónu manna
á meðal, án þess að málið væri
rætt frá faglegu sjónarmiði í
blöðum eða á öðrum opinberum
vettvangi. Eftir að Landsfundur
útgerðarmanna hafði krafizt 30
% gengislækkunar, leit út fyrir
að horfið yrði að gengislækkun.
Eg var einn þeirra manna,
sem álitu gengislækkun hið
mesta glapræði og tók ég mig
því til og skrifaði í skyndi grein
um málið þann 16. marz 1939 og
fór þess á leit, að hún yrði birt
í einu dagblaði bæjarins. Eftir
að ritstjórinn hafði litið yfir
greinina, sagði hann: „Við vilj-
um ekki hefja umræður um
þetta mál í blöðunum, en ég get
fullvissað yður um, að það nær
ekki fram að ganga“. — Dag-
blöðin og vikubiöðin voru þá
flokksbundin eins og nú og það
má fullyrða, að þau hafi ekki
flutt neitt um þær mundir um
þetta mál frá faglegu sjónar-
miði. Hér var þó um að ræða
miklu veigameira mál en marg-
ur virðist hafa gert sér í hugar-
lund þá og jafnvel síðar.
Þótt áðumefnd grein væri
skrifuð í mesta flýti og vafa-
I J M fátt er nú meira talað
^ en gengislækkun og
þjóðstjórn hér um þessar
mundir, sem hjálp út úr
þeim erfiðleikum, er steðja
að oss og þá sérstaklega til
hagsbóta fyrir útgerðina.
Landsfundur útgerðarmanna
hefur nýlega samþykkt að beita
sér fyrir gengislækkun, er nem-
ur um 30%.
Lítið hefur sézt í dagblöðun-
um um álit manna á því, hver
áhrif gengislækkun, og þá sér-
staklega svo mikil gengislækk-
un eins og hér er um að ræða,
mundi hafa.
Ýmis af þessum áhrifum virð-
ast augljós og má þar til nefna:
1. Sparifé, innstæður I bönkum
og peningar falla í verði á-
líka og gengislækkuninni
nemur.
2. Erlendar skuldir hækka sem
svarar gengislækkuninni.
3. Erlendur vamingur hækkar
í verði á sama hátt, að öðr-
um ástæðum óbreyttum.
4. Iðnaðarvörur, sem til er not-
að erlent hráefni, hækka í
verði.
5. Kaupgjald mun hækka.
6. Innlendar vörar hækka i
verði, bæði til sölu á innlend-
um og erlendum markaði, að
öðrum ástæðum óbreyttum.
7. Eignir í landinu, fastar og
lausar, að undanskildum
þeim, er nefndar em undir
tölulið 1. og fjárkröfum á
hendin* þriðja manni hækka
í verði. Þó getur svo farið,
að eignir þær, sem hækka
laust megi ýmislegt að henni
finna, þá þykir mér rétt að Iáta
hana birtast hér í heild eins og
hún var, því að reynslan hefur
sýnt, að rétt var spáð um afleið-
ingarnar og að öðm leyti mun
það nú vera Ijóst, að betra hefði
verið að velja önnur úrræði en
einmitt gengislækkun, t. d. ein-
hver þau úrræði, sem ég benti
á í greininni.
Forráðamenn Alþýðuflokks-
ins, Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðisflokksins sameinuð-
ust um gengislækkun og sam-
þykktu lög nr. 10, 4. apríl 1939
um gengisskráningu og ráðstaf-
anir í því sambandi, sem lækk-
uðu gengi íslenzkrar krónu í
kringum 25%. Þjóðstjórnin var
mynduð um þetta mál.
Flokksblöðin vom ánægð og
sammála. Þeir, sem höfðu aðrar
skoðanir, létu ekki til sín heyra.
Síðan var sofið í ró, þar til gerð-
ardómslögin frægu sprengdu
þjóðstjómina.
Það er augljóst mál, að geng-
ismálið og meðferð þess hafði
hinar afdrifaríkustu afleiðingar
á dýrtíðina. Ég mun birta um
þetta mál aðra grein, sem ég
nefni GENGISMÁLIÐ OG DÝR
TÍÐIN, hér í blaðinu. J. Ó.
ættu í verði eftir almennum
reglum, myndu ekki gera það
af þeim ástæðum, að þær
gætu ekki gefið nægilegan
arð.
8. Fjárkröfur manna á meðal,
svo sem lán til lengri eða
skemmri tíma, hvort þau era
veðtryggð eða óveðtryggð,
rýma í verði að sama skapi
sem kaupgeta krónunnar
skerðist við gengislækkun-
ina.
9. Gífurlegar eignatruflanir
myndu einnig verða afleið-
ingin.
10. Viðskiptin við útlönd myndu
sennilega bíða alvarlegan
hnekki.
Þegar bornir eru saman lið-
irnir 1., 7. og 8., þá verður aug-
ljóst, að afleiðing gengislækkun-
arinnar yrði gríðarleg handa-
hófs eignatruflun í landinu. —
Nokkur dæmi sýna þetta: Tveir
menn, A og B, hafa starfað
mörg ár, t. d. að sjómennsku, og
sparað saman, segjum kr. 20.000
hvor þeirra. A hefur lagt sitt fé
á sparisjóð, en B í húseign. Við
gengislækkunina mundi fé A
rýrna, sennilega eitthvað nálægt
gengislækuninni, en húseign B
mundi ekki einungis standa 1
stað, heldur hækka á líkan hátt
í verði. Tökum annað dæmi: A
hefur lánað B kr. 10.000 á 1.
veðrétt í húsi hans. Húsið hækk-
ar í verði, en A fær endur-
greiðslu láns síns í lækkuðum
krónum. Hér kemur fram órétt-
læti á því ástandi, sem er, að
eign er tekin af einum manni og
flutt yfir til annars.
Hækkun erlendra skulda kem-
ur mest fram á ríkinu — bönk-
unum og bæjarfélögum, sem
hafa tekið erlent lán.
Ef krónulækkunin yrið jafn
mikil og Landssamband útgerð-
armanna hefur gerzt talsmaður
fyrir, þá yrði hér um að ræða
gífurlega upphæð, sem ekki
væri unnt að greiða öðruvísi en
með hækkuðum sköttum og for-
vöxtum bankanna. — Það yrðu
auknar byrðar á þjóðinni í fram
tíðinni.
* * *
Það hefur verið rætt um að
kaupgjald skyldi standa í stað,
þrátt fyrir gengislækkunina og
bent á tvær leiðir. — í fyrsta
lagi: Að lögfesta það kaupgjald,
sem nú er. í öðru lagi: Að fá
samning um það milli stjórn-
málaflokkanna. Fyrra atriðið er
óvinsælt, og ekkert hægt upp
úr því að leggja, þar sem ríkis-
valdið er veikt. Um síðara atrið-
ið er það að segja, að þótt svo
færi — sem mikill vafi er á —
að unnt væri að ná samkomu-
lagi milli flokkanna, þá eru þeir
flokkar, sem mest á veltur í
þessu efni í svo veikri aðstöðu,
að sem stendur verður ekki
leggjandi upp úr varanleik þess
samkomulags, er vandamálin
sameinuðu einstaklingana í
hagsmunabaráttu. — Þetta gild-
ir auðvitað því meir sem geng-
ishækkunin er meiri.
Gengislækkun hefur auðvitað
truflun í för með sér gagnvart
viðskiptunum við útlönd og því
meiri sem gengislækkunin er,
því meiri truflunum má búast
við. — Það, sem mestu veldur
hér um, eru þær mörgu og stóru
f járfúlgur, sem útlendingar eiga
hér í landinu og ekki hafa feng-
izt yfirfæraðar árum saman. —
í flestum tilfellum mun hafa
staðið á því, að bankarnir hefðu
nægilegt erlent fé til yfirfærsl-
unnar, jafnvel þótt gjaldeyris-
leyfi væru fyrir höndum.
Hvernig munu hinir erlendu
lánardrotnnar snúast við skerð-
ingu þeirra innstæðna?
í öðru lagi: Hvernig áhrif mun
gengislækkun og þá sérstaklega
svo gífurleg gengislækkun, sem
talað hefur verið um, hafa á
lánstraust vort út á við?
* * *
Það er augljóst, að gengis-
lækkunin hefur í för með sér
hækkað verð á öllum innflutt-
um varningi til útgerðarinnar í
samræmi við gengislækkunina.
Þegar þar við bætist, að kaup-
gjaldið hækkar, þá er enn ekki
upplýst, hver hagsbót gengis-
lækkunin verður fyrir útgerð-
ina.
Það er sennilegast, að gengis-
lækkunin mundi að mjög óveru-
legu leyti bæta rekstursafkomu
útgerðarinnar, en hinsvegar
hafa í för með sér feikna órétt-
læti inn á við og ófyrirséðar af-
leiðinagar út á við.
Að þessum staðreyndum at-
huguðum er það augljóst, að í
fullri alvöru verður að svipast
um eftir öðrum leiðum.
Þar gæti komið til athugunar:
1. Að leggja auka-eignaskatt á
alla skuldlausa eign í land-
inu í eitt skipti eða um á-
kveðinn tíma og skyldi
þeirri upphæð varið til við-
reisnar útgerðinni. — Sú að-
ferð hefur þann kost, að
koma jafnt niður á ein-
staklingunum í hlutfalli við
eignir þeirra og er þá kom-
ist hjá handahófs tilflutn-
ingi eigna, sem gengislækk-
unin hefur í för með sér.
2. Lán til útgerðarinnar séu
jafnframt veitt með sérlega
lágum vöxtum, t. d. 4—4%
% p. a.
3. Rannsakað sé, hverskonar
útgerð og útgerðartæki séu
þess verð að þau séu styrkt.
Sú útgerð eða útgerðartæki,
sem ekki hafa borið sig og
ekki eru líkur til að beri
sig, skulu engan styrk fá.
4. Strangt eftirlit sé með því,
að þeir, sem styrk og lán fá
til útgerðar, fari vel með
það fé, sem þeir hafa feng-
ið. Ennfremur að þeir fari
vel með veiðarfæri og allt,
sem til útgerðarinnar heyr-
ir, Ieggi ekki of mikið í á-
hættu, en stundi útgerðina
með reglusemi, áhuga og
dugnaði, ella séu ráðin taf-
arlaust af þeim tekin.
5. Sett sé hámarksverð á allar
vörur til útgerðarinnar, svo
að útgerðarmenn fái þær
með sem allra lægstu verði
og jafnvel sé fylgst með því
að innkaup séu sem hagan-
legust.
6. Leitast sé við að skapa út-
gerðinni hin ódýrastu hafn-
arskilyrði og viðleguskilyrði
þar sem um slíkt er að
ræða.
7. Öll vinna á landi og sjó sé
skipulögð svo ódýrt og svo
haganlega fyrir útgerðina,
sem frekast er unnt.
8. Hrein hlutakjör séu viðhöfð
Framhald á 4. síðu
Gengislækkun
Þjóðstjórn