Þjóðólfur - 10.08.1942, Blaðsíða 2

2
Þ J ÓÐÓL F U R
Mánudagurinn 10. ágúst 1942.
Ritstjóri: Valdimar Jóhannsson
Ritstjórn: Sf^ólavörÓustíg 3. Stmi 4964
Okur samkvæmt sérleyfi.
Siðleysi hinna gerspilltu stjórn-
hátta virðast engin takmörk sett.
Spillingin tekur á sig ótrúlegustu
myndir. Siðgæði stigamennskunnar
skipar í hvívetna öndvegi. At-
hæfi, sem varðar við lög
og er svívirðilegt í . almenn-
ingsáliti, geta orðið löghelgaðir at-
vinnuhættir sérstakra forréttinda-
stétta, sem valdhafarnir skapa.
Þannig er OKUR í ýmsum
myndum sérréttindi ýmissa gæð-
inga valdaklíkunnar og ástundað
samkvæmt sérleyfi. Þess er ekki
langt að minnast, að okur á innflutn-
ingsleyfum var alþekkt fyrirbrigði.
Leyfin voru notuð til að launa póli-
tíska verðleika. Menn þurftu ekki að
fást við verzlunarstörf til að verða
þeirra aðnjótandi. Ef þeir voru vald-
höfunum gagnlegir á einhverja lund
gátu þeir meðtekið sín laun í inn-
flutningsleyfum, sem síðan voru seld
með okurverði. Sumir menn höfðu
lífsuppeldi sitt af því að okra á slík-
um leyfum.
Nú hefur risið upp ný tegund okr-
ara í skjóli hinna spilltu og siðlausu
valdaklíku, sem virðist eiga þá eina
hugsjón að ræna þjóðarheildina og
efla sjálfa sig sem rækilegast að auði
og völdum. Þessir nýju okrarar eru
bílaokraramir. Ríkið hefur bílaverzl-
unina í sínum höndum. Sú aðstaða
er notuð þannig, að leyfi til að kaupa
bíl telst til hinna helztu pólitísku
náðargjafa, enda alls ekki veitt öðr-
um en pólitískum gæðingum og bur-
geisum. Jafnframt hefur okur á bíl-
um færzt í algleyming. Það er sama,
hvort um er að ræða nýja eða not-
aða bíla. Þeir seljast með geypiverði
vegna hinnar miklu bifreiðaeklu. Hin
nýja forréttindastétt, sem fær keypta
bílana, er til landsins flytjast, auðg-
ast. Innflutningsleyfi fyrir bíl þýðir
a. m. k. tíu þúsund króna gjöf til
viðkomanda. Sumir fá marga bíla.
Bílar þessir eru yfirleitt seldir hæst-
bjóðendum, en stundum eru þeir
„gerðir út“ á bílstöðvum og færa þá
forréttindastéttinni stöðugan og var-
anlegan gróða.
Atvinnubílstjórum
vísað á dyr.
Atvinnubílstjórar fá yfirleitt ■ alls
ekki bíla frá einkasölunni. Þeir
verða að skipta við „millimennina“
sem ástunda okur með sérleyfi vald-
hafanna. Sumir gæðingar fá flutta
inn allt upp í tug bifreiða á ári til
að hagnast á. Aðrir verða að láta
sér „nægja“ að fá endurnýjaða lux-
usbíla sína á eins árs fresti. Þeir
selja þá „gamla“ bílinn, jafnan fyrir
hærra verð en sá nýi kostar. Ef at-
vinnubílstjórar leitast við að fá leyfi
til að kaupa bíl hjá einkasölunni,
mæta þeir sjaldnast öðru en ókurt-
eisi og svikum. Stundum eru þeim
gefin hátíðleg loforð um bíl. En þeg-
ar til efndanna kemur, er sjaldnast
staðið við neitt. Bílstjórarnir eru
sagðir fara með lygi. Ef þeir halda
á máli sínu verða málalokin ósjald-
an þau, að þeim er vísað á dyr.
Jakob Möller ræður öllu um bíla-
úthlutunina nú. Ef bílstjórarnir leita
til hans er vanaviðkvæðið að þeir
eru beðnir að koma til viðtals við
ráðherrann á tilteknum degi síðar. En
þá bregzt það naumast, að ráðherr-
ann er fjarverandi, sagður hafa
skroppið úr bænum. Hins vegar kann
svo til að bera, að bílstjórarnir mæti
honum á götunni. En hann er bara
ekki til viðtals fyrir þá.
Eru mennimir svona
vondir?
ÖUum heiðarlegum mönnum hrýs
hugur við öðru eins hyldýpi spilling-
ar og siðleysis og á sér stað á fjöl-
mörgum sviðum hinnar opinberu
starfrækslu. Menn fyllast andstyggð
á ákveðnum persónum, sem fremst
standa. Flestir eru undrandi yfir því,
að mennirnir skuli geta verið svona
vondir. En sannleikurinn mun vera
sá, að allflestir þeirra manna, sem
misnota völd sín á hinn herfilegasta
hátt, eru ekki verr gerðir í eðli sínu
en fólk er flest. Aðstæðurnar knýja
þá raunverulega til hinna ófrægileg-
ustu verka.
Stigamennska nútímans.
Lítum á aðstæður þessara manna:
Völd sín hafa þeir ekki þegið frá
þjóðarheildinni. Vissar klíkur hafa
lyft þeim upp í valdasætin. Þeir fara
með stjórn í umboði sérhagsmuna
en í andstöðu við þjóðarheildina.
Valdaaðstaða sérhagsmunaflokka
hlýtur að verða studd margvíslegri
rangsleitni í garð þjóðfélagsheildar-
innar. Sérhagsmunimir þrengja á
og krefjasi „réttar“ síns. Völdin eru
eru sigurlaun. Þess er krafizt, að
þeim sé til hins ýtrasta beitt í þágu
sigurvegaranna. Liðsmennirnir kref j-
ast síns hluta af herfanginu. ÖUu
verður að skipta upp. Sjóðina á að
þurausa. Tryggir fylgjendur eiga að
fá „sérleyfi" til að auðgast á kostnað
heildarinnar. Þannig öðlast menn
rétt til að okra á bílum og innflutn-
ingsleyfum.
Þetta er stigamennska nútímans.
Það er úrelt form ránsskapar að
liggja fyrir friðsömum mönnum á
vegum úti og ræna þá sjóði sínum.
Nú efla menn óaldarflokka með
stærra markmið í huga. „Verkefnið“
er að ná valdi á sameiginlegum sjóði
borgaranna, öðlast „réttinn“ til að
seilast niður í vasa skattborgaranna
og sækja þangað herkostnað sinn,
ná valdi yfir löggjafarstarfi, réttar-
fari og öllum almennum málum.
Þeir, sem berjast til valda undir
þessum skilyrðum, verða því að
sjálfsögðu að laga sig eftir aðstæð-
unum. Lögmál stigamennskunnar eru
þeirra lög, annars er ekki kostur.
Hvernig er þess að vænta, að mann-
kostir, sem þessum mönnum eru á-
skapaðir, fái notið sín?
Úrlausnarefni
framtíðarinnar.
'Ofbeldisríki einkahyggjunnar er
úrelt stjórnarform. Þjóðfélögunum
verður líkt farið og ormsmognum
timburbyggingum, sem eru glæstar
hið’ ytra og reisulegar álitum. En
aflviðirnir eru tærðir og húsið getur
fallið með skyndilegum og óvæntum
hætti, þegar minnst vonum varir.
Þannig hafa heil heimsveldi hrunið
Gudm. Davídsson:
un sætti. Hann áleit, að það væri
stórgróði fyrir þjóðina, ef þessi
byggingaraðferð yrði almennt tek-
in upp. Kostnaðurinn við að steypa
hvern teningsmetra af mold segir
hann, að aðeins hafi orðið kr. 1,40.
Ef tekinn er til samanburðar ein-
faldur veggur úr brenndum tígul-
steini, þar sem 100 steinar fari í
hvern teningsmetra, þá kosti þeir
7 kr. Múrari, sem hleður þeim í
vegginn og leggur til kalk, tekur
6 kr. á teningsmetra fyrir sína
vinnu. Þetta gerir til samans 13 kr.
Vinnulaun fyrir að steypa tenings-
metra af mold voru, eins og áður
er sagt, kr. 1,40 þó að veggurinn
væri hafður 45 cm. þykkur. Bréf-
ritarinn segir, að það megi bæta við
þá upphæð 10—30 aura kostnaði,
á hvern moldsteypu teningsmetra, ef
menn vilji hafa fyrir því að slétta
veggina að utan og mála þá, en
það sé ekki nauðsynlegt. Efni í
moldsteypuna var auðvitað ekki
reiknað til verðs.
Á Englandi var reiknaður út
kostnaður við að koma upp mold-
steypuveggjum í húsi nokkru.
Reyndist hann 400 kr. Ef jafn stórir
veggir hefðu verið gerðir úr tígul-
steini, áætlaði byggingameistari
nokkur, að þeir hefðu kostað 4000
kr. Eins og kunnugt er, veltur á
ýmsu með kostnað við húsabygging-
ar. Fer það eftir verðlagi á efni og
vinnu á hverjum tíma, en hlutföll-
in ættu þó jafnan að vera svipuð.
*
Fyrir þá, sem vildu reyna að
byggja hús úr moldsteypu og ekki
eru fyrirfram ákveðnir að leggja
árar í bát við fyrstu mistök, sem
kunna að eiga sér stað, skal drepa
hér á hið allra helzta, sem kemur
þar til greina. Það er að vísu ekki
auðvelt fyrir þann, sem aldrei hefur
séð moldsteypuaðferð, að gefa á-
byggilegar reglur eða lýsingu á
verkinu, þó að farið sé eftir glögg-
um ritum um það efni, því að jafn-
an er sjón sögu ríkari.
Ef jarðvegur er mjög blautur, þar
sem á að reisa moldsteypuhús, verð-
þr að þurrka hann mjög vel og
gera skurði eða holræsi kringum
grunninn og frá honum, ef með
þarf. Um undirstöðu undir veggina
skal búið eins vel og verða má,
eða ekki lakar en undir steinsteypu.
Sumir steypa undirstöðuna úr sem-
enti, til öryggis, og þá 1 fet upp fyrir
Framhald á 4. síðu.
til grunna í einni svipan eins og
spilaborg, sem verður fyrir lítilshátt-
ar andvara. Hið mikla úrlausnarefni
komandi tíma í stjórnskipulegum
efnum er að finna það stjórnarform,
er hæfi siðmenntuðum og frjálshuga
þjóðum. Stigamennska og borgara-
styrjaldir verða að hverfa. Hernað-
arlcgt einræði er ekki lausnin. Þær
meginkröfur, sem fullnægja ber með
stjórnarformi framtíðarinnar eru
þessar:
Reisa verður réttarríki heildar-
innar, þar sem sérhagsmunum er
skorinn ákveðinn stakkur, málefnum
borgaranna stýrt með hagsmuni
heildarinnar fyrir augum og í sam-
ræmi við vilja meginþorra þjóðar-
innar. — Almenningur í landinu
verður áður en varir að gera gild-
andi þann vilja sinn, að horfið sé að
því af fullkominni alvöru og óeig-
ingirni að hefjast handa um úrlausn
þessa brýnasta vandamáls, sem vér
íslendingar eigum sameiginlegt með
fjölda annarra þjóða.
Yfírlýsíng
Magnús Ólafsson bifreiða-
stjóri, Skólavörðustíg 17 A, bið-
ur þess getið, að hann telji sig
ekki lengur til Sjálfstæðis-
flokksins. Orsakirnar sén and-
úð á störfum og framkomu for-
sætisráðherra, fjármálaráðherra
og borgarstjóra. Kveðst Magnús
síðar gera grein fyrir afstöðu
sinni opinberlega.
mmnnnnnnmm
Allar stœrðir.
„Málarinn“
Fi’amhald
INN meðal hinna fyrstu, sem
b.yggði íbúðarhús úr mold-
steypu í Svíþjóð var hljóðfæraleik-
ari nokkur, P. Gieselson að nafni.
Hann lét moka moldinni í vegg-
steypumótin, eins og hún kom fyr-
ir úr grunninum, þar sem hann gróf
fyrir kjallaranum. Húsagerð þessi
var ný og óþekkt með öllu þarna
í byggðarlaginu. Nágrannarnir héldu
I líka, að maðurinn væri ekki með
réttu ráði að taka upp á annari
eins heimsku og þéssari. Því var
spáð, að eftir fyrstu regnskúr úr
lofti, yrðu veggirnir orðnir að einni
moldarhrúgu. Það kom hellirigning
áður en húsið komst undir þak, en
veggirnir stóðu óskemmdir að öllu
leyti. Þegar húsið var fullgert, skoð-
aði maður það úr konunglega land-
búnaðarráðuneytinu. Hann lauk lofs
orði á bygginguna. í bréfi, sem hús-
eigandinn skrifaði í febrúar 1921,
segist hann hafa búið í húsinu tvo
mánuði. Hafi frostið á þeim tíma
] orðið mest 25 stig, og í lengri tíma
hafi það verið 12—15 stig, en það
I votti hvergi fyrir áhrifum þess á
veggjunum. Hitinn í herbergjunum
sé jafn og þægilegur og eldiviðar-
eyðslan minni til að hita þau en í
fyrri bústað sínum. Hann segir
einnig í bréfinu, að hvergi votti fyr-
ir raka, ekki einu sinni bak við
húsgögnin. Að innan séu veggirnir
málaðir. í einu orði sagt, þá sé
húsið það bezta sem á verði kosið.
*
Það mundi þykja lítill ávinning-
ur að byggja hús úr moldsteypu,
ef þau reyndust dýrari en úr öðru
efni, svo sem timbri eða steini. En
reynslan hefur sannað, að þau hafa
orðið meira en helmingi ódýrari,
jafnvel í löndum, þar sem timbur,
sement og annað byggingarefni er
miklu ódýrara en þekkist hér á
landi, eins og á sér stað í Noregi
og Svíþjóð. Hér skal því skýra frá
efni úr öðru bréfi, sem fjallar um
þetta atriði, frá bónda nokkrum á
Skáni.
Hann lét reisa þrjú stór mold-
steypuhús á jörð sinni og reiknaði
út kostnaðinn við að koma þeim
upp og þótti hann svo lítill, að undr-
DAGBÓK |
!__________ REYKVÍKINGS
C YRIR nokkrum dögum síðan
* gekk ég um hin fornu og virðu-
legu húsakynni Menntaskólans hér í
Reykjavík. Þar hefur erlendur her
haft aðsetur sitt allt frá því, er Bret-
ar gerðu ihnrás í landið fyrir meira
en tveim árum síðan. En yfirstjórn
hins brezka herafla á íslandi vissi,
ekki önnur ráð vænlegri í baráttu
sinni fyrir framtíð mannkynsins en
að taka á hús á menntastofnunum
hinnar fátæku íslenzku þjóðar. —
Eg gekk sem sagt um Menntaskólann
og virti fyrir mér viðskilnaðinn.
Byggingin er allilla leikin, svo sem
vonlegt er, dúkar eru víða mjög
sjitnir, veggir „skáldaðir“ og allt
húsið mjög skitið og rykugt. Milli-
veggir hafa verið settir í sumar
kennslustofur og látnir óhreyfðir.
Ýms önnur vegsummerki eru 'þar
eftir hertökuna. Veggtöflurnar bera
enn áletranir, sem gefa til kynna
takmarkaða virðingu fyrir yfirmönn-
unum í hernum.
¥ ¥
Eftir að hafa gengið stofu úr stofu
kom ég loks inn í hátíðasal skólans.
Honum hefur hlotnast sá vegsauki
að vera gerður að „bar“ fyrir stríðs-
menn hinna vanmegnu og smáu í
heiminum. — Hugurinn hvarflaði
aftur til þeirra tíma, þegar Jón Sig-
urðsson gerði „garðinn frægan“. Það
var einmitt í þessari byggingu, í þess-
um sal, sem hann tók af skarið gegn
erlendri ásælni með hinum eftir-
Menntaskólinn skoðaður. Virðing-
arvotturinn, sem hátíðasalnum var
sýndur, staðnum, þar sem Jón Sig-
urðsson mælti hin alkunnu orð: „Vér
mótmælum allir!“ — Öngþveitið í
málefnum höfuðstaðarins. Húsið á
horni Skólavörðustígs og Laugaveg-
ar. Brennslustöð fyrir sorpið eða
klakstöðvar fyrir rottur.
minnilegu orðum: „Vér mótmælum
allir!“
Hs
Hverjir skyldu hafa mótmælt þeg-
ar menntastofnanir okkar voru gerð-
ar að herstöðvum? Hverjir mót-
mæltu þegar flugvöllur. var gerður
inni í sjálfri höfuðborginni og her-
mannaskálar reistir undir húsveggj-
um borgaranna, hvar sem óbyggð-
an blett var að finna? Hverjir mót-
mæla því, að hernaðarflugvélar,
hlaðnar sprengjum, séu á sveimi
milli reykháfanna á húsum borgar-
anna nótt og dag? Hefur þess raun-
verulega orðið vart, að forvígismenn
þjóðarinnar væru gæddir einurð og
þreki Jóns Sigurðssonar og fylgis-
manna hans, sem sögðu einum rómi
„vér mótmælum allir!“, þegar átti að
bera fyrir borð rétt fslendinga? —
Það munu líklega fleiri efast um það
en ég, að svo sé. Skipti íslenzkra
stjórnarvalda við innrásarherinn hef-
ur víst með fáum undantekningum
borið vitni um fátt annað en dug-
leysi og undirlægjuhátt.
* * *
AÐ er álitið að Reykjavík muni
vera einhver óskipulegasti og
sóðalegasti bær í heimi. Þó hefur
bærinn öll skilyrði til að vera einhver
fegursta og heilnæmasta borg í víðri
veröld. En framfaramálum Reykja-
víkur er ekki sinnt. Borgarstjóran-
um okkar finnst hann víst ekkert
hafa að gera í embætti sínu. Hann
vildi komast á þing, sjálfsagt til að
fá einhver verkefni að glíma við.
Hann mundi víst ekki eftir því, þeg-
ar leið að þingkosningunum, að fyr-
ir bæjarstjórnarkosningarnar í vetur
voru kosninga-„agentar“ Sjálfstæð-
isflokksins látnir hvísla því í eyru
okkar kjósendanna, að við mættum
til með að gefa Sjálfstæðisflokknum
meirihlutaðstöðu í bæjarstjórninni,
af því að nú ætlaði Bjarni Ben. að
gefa sig einvörðungu að bæjarmál-
unum og sinna hinum vanræktu mál-
efnum höfuðstaðarins af alhuga. —
Sjálfstæðisflokkurinn fékk þessa að-
stöðu og Bjarni var gerður að borg-
arstjóra. En hvað skeður? Eftir
nokkra mánuði sér hann bara ekk-
ert verkefni fyrir sig í embætti sínu
og vill endilega komast á þing til að
fá eitthvað að gera.
* * *
Skipulagsmál bæjarins bíða rót-
tækra aðgerða. Reykjavík er orðin
óskipulegt dreifbýli út um holt og
móa í stað þess að vera skipulegt
þéttbýli á takmörkuðu svæði. Sum-
um af hinum elztu byggingum í bæn-
um þarf að rýma frá hinni ört vax-
andi umferð. Aðrar ber að rífa til að
reisa í stað þeirra stórar sambygg-
ingar meðfram helztu umferðagötun-
um. En ekkert er gert. Það er hresst
upp á gömlu kofana þar sem þeir
standa og í því formi, sem þeir eru,
hvað sem kröfum tímans líður. Um
þessar mundir fer fram aðgerð á hús-
inu á horni Skólavörðustígs og
Laugavegur, enda þótt það loki
Skólavörðustígnum að talsverðu leyti
og standi þvert í götu fyrir umferð-
inni á einum helztu gatnamótum
bæjarins. Þetta hús hefði átt að
vera horfið brott fyrir löngu síðan,
en nú er verið að endurbæta það,
vafalaust með samþykki bæjaryfir-
valdanna!
* * *
Framfaramál bæjarins eru yfir-
leitt ofurseld sama svefni og and-
varaleysi og skipulagsmálin. Sorp-
hreinsunin er t. d. í hinum argasta
ólestri og engan veginn samboðin
nútíma menningarborg. í fyrsta lagi
er sorp frá íbúðarhúsum bæjarins
hreinsað alltof sjaldan. í öðru lagi
eru aðferðirnar við sorphreinsunina
algerlega úreltar. Sorpinu er ekið í
geysistóra hauga vestanvert við bæ-
inn. Þar er því hrúgað saman líf-
rænum og ólífrænum efnum. Matar-
úrgangur og önnur lífræn efni draga
rotturnar að sorphaugunum, sem
orðnir eru stórfelldar klakstöðvar
fyrir þessi sníkjudýr og sóttbera.
Að sjálfsögðu ber að brenna öll líf-
ræn efni, sem í sorpinu eru. Hin
nauðsynlegasta endurbót á sorp-
hreinsunarmálinu er því sú, að koma
upp brennslustöð fyrir sorpið.
Þjóðleg list.
* * *
Góð list er alltaf þjóðleg. Þjóðleg
list er alltaf léleg (Harald Giering).
ARGUS.