Þjóðólfur - 24.08.1942, Side 1

Útgefnndi: MUNINN h f
Afgreiðsla og auglýsingar:
Laufásvegi 4, sími 29Z3.
Þjóðólfur kemur lit á hverjum
mánudegi og aukablöð eftir þörf-
um. Verð kr. 6.00 á misseri. I
lausasölu 25 aurar. Áskriftargjöid
greiðist fyrirfram.
Víkingsprent h. f.
Churchill í Moskvu
Það var gert heyrum kunnugt
í síðustu viku, að forsætisráð-
herra Breta, Winston Churchill,
hefði dvalizt í Moskvu til við-
ræðna við Stalin. Ræddu þeir
styrj aldarmálin í viðurvist helztu
sérfræðinga sinn og ráðunauta,
eftir. því sem fréttamiðstöðvar
Bandamanna láta uppskátt.
Herma þær frá fullu samkomu-
lagi og gagnkvæmum skilningi
milli þessara leiðtoga, en þó er
tekið fram í fréttum, að í Moskvu
gæti ekki mikillar hrifningar yf-
ir þessum fundi.
Tilefni fundarins
Menn leiða ýmsar getur að til-
efni Moskvafarar Churchills.
Hann ræðst til ferðarinnar þeg-
ar mjög óvænlega horfir um
vörn Rússa. Þeir eru yfirleitt á
undanhaldi fyrir hinni þýzku
sókn og tilkynna hvarvetna
versnandi aðstöðu sína í vörn
þeirra staða, sem átökin á Aust-
urvígstöðvunum snúast nú um.
Hefur Churchill verið farinn að
óttast, að rússnesku herforingj-
arnir semdu frið fremur en að
etja lengur kappi við ofureflið?
Eða hefur hann tekið sig upp til
að afsaka athafnaleysi Banda-
manna og biðjast undan þeim
skyldum að stofna til nýrra víg-
^stöðva á meginlandi Evrópu?
Ekkert verður um þetta fullyrt,
en það er engum vafa undirorp-
ið, að í Rússlandi mun ekki leng-
ur þykja ýkjamikið koma til
bandalagsins við brezka heims-
veldið. Er því ekki ósennilegt, að
Churchill hafi ýmsar skýringar
þurft að gefa Stalin.
Strandhögg — innrásartilraun?
Að nýloknum viðræðunum í
Moskvu réðst allmikið lið til
landgöngu á Ermarsundsströnd
Frakklands. í liði þessu voru
einkum kanadiskar hersveitir,
amerískar strandhöggssveitir og
stríðandi Frakkar. Hafðist liðið
við á ströndinni einn dag og kom
til harðvítugra átaka við þýzka
strandvarnarliðið á landi og í
lofti. Segja Bretar frá verulegu
tjón, er þeir hafi beðið, en ár-
angurinn af landgöngunni virð-
ist hafa verið fremur lítill. —
Bretar skýra frá því, að hér hafi
aðeins verið um strandhögg að
að ræða en ekki tilraun til land-
setningar á liði í stórum stíl.
Þjóðverjar halda því hinsvegar
fram, að verið hafi um innrásar-
tilraun að ræða. Um raungildi
þessara fullyrðinga verður vitan-
lega ekkert sagt. En það vekur
athygli, að landganga þessi fer
fram að nýafstöðnum viðræðun-
um í Moskvu, þar sem vafalaust
hefur verið sorfið til stáls við
Churchill að freista innrásar, og
landgönguliðið beitti fyrir sig
skriðdrekum. Bendir það til
þess, að fyrirhugaðar hafi verið
stórfelldari sóknaraðgerðir en
þær, að vinna í skyndi það
skemmdarstarf, er auðið yrði, og
hverfa síðan á brott, eins og
verið hefur í hinum fyrri strand-
höggsleiðangrum Breta. Það
vekur, og athygli, að til lítils
Framh. á 4. síðu
II. árg. Mánudagurinn 24. ágúst 1942. 30. tölublað.
ÞYRIR nokkrum vikum síðan var nýfermd ungl-
ingstelpa hér í bænum uppvís að peninga-
þjófnaði. Hún hafði tekið nokkur þúsund krónur með
ófrjálsri hendi úr fjárhirzlu veitingahússins, þar sem
hún annaðist ýmsa snúninga.
Fréttum dagblaðanna af þessum atburði fylgdu þær skýr-
ingar, að hinn ógæfusami unglingur „væri í ástandinu", eins
og það var orðað. Þegar sekt telpunnar sannaðist, hafði hún
eytt peningunum og nokkrum hluta þeirra í félagi við eldri
„vinstúlku“, sem mun ekki vera nein sérstök fyrirmynd fyrir
nýfermdan ungling.
Þessi ógæfusama unglings-
stúlka virðist ekki hafa verið
fyrirfram dæmd til hrösunar og
auðnuleysis, eins og nokkur á-
stæða er til að telja um sum-
ar kynsystur hennar á unglings-
aldri, er lifa siðspilltu lífi hér
í bænum. Faðir hennar var vel
metinn borgari. Hún er mynd-
arleg í sjón og kemur vel fyr-
ir. Húsbændum hennar líkaði
vel til hennar. Hún sýndi ríka
sektartilfinningu þegar afbrot
hennar varð opinbert. En ógæf-
unni virðist með nokkrum
hætti hafa verið sagt til veg-
ar inn í líf unglingsins, sem
var að ganga út í lífið við hlið
hinna fullorðnu.
Vegalaus æska
Æskulýður höfuðstaðarins er
að vissu leyti vegalaust fólk.
Hann á völ á mikili og yfir-
leitt vel borgaðri atvinnu.
Hann hefur peninga milli
handanna í alveg óvenjulegum
mæli. En hann skortir alla
möguleika til að njóta skemmt-
ana og hollrar dægradvalar í
frístundum sínum. Nokkur
hluti æskunnar í bænum er
meira að segja heimilislaus
vegna húsnæðiseklunnar.
Það ber enginn brigður á
þörf heilbrgðrar æsku til að
njóta skemmtana og félagslífs
Það er ennfremur á allra vit-
orði, að eigi æskan ekki völ
á hollum skemmtunum og góð-
um félagsskap jafnaldra sinna,
þá liggja spor hennar með litl-
um undantekningum um hrap-
andi hengiflug til að bæta úr
ófullnægri félagsþörf og
skemmtanaþrá. Sumir komast
leiðar sinnar úr ógöngunum, án
þess að bíða alvarlegan hnekki.
Aðrir falla fyrir björg á ref-
ilstigum lífsins og lifa síðan
við örkuml og æfilanga ógæfu.
* * *
AÐ ernaum-
ast hægt
að nefna
framar hin svokölluðu siðferð-
isvandamál“, svo hvimleitt sem
slíkt er orðið. Þó líður svoeng
in vika til enda, að þau séu ekki
einhversstaðar gerð að urhtals-
efni, — en yfirleitt án þess að
komið sé nálægt kjarna máls-
ins. Mönnum miklast í augum
— og það að vonum — hinar
ömurlegu skuggahliðar í líferni
æskunnar, sem ekki verður
komizt hjá að veita athygli.
En það virðist æðimörgum sjást
yfir, hvernig ógæfunni er sagt
til vegar inn í líf æskulýðsins.
Allt frá því að íslendingar
komust í þá einkennilegu að-
stöðu, að búa í vinsamlegu ná-
býli við erlent herlið, sem e. t.
v. er fjölmennara en öll ís-
lenzka þjóðin, hefur ekkert lát
orðið á umræðum um þá „ó-
venjulegu þrekraun“, sem
þjóðerninu væri búin. En það
hefur ekki verið stigið eitt ein-
asta skref í jákvæða átt í þess-
um málum. Forráðamenn þjóð-
arinnar hafa horft á það sljóf-
um augum, þótt samkomustað-
irnir væru teknir af íslenzkri
æsku. Það hefur yfirleitt ekki
þótt umtalsvert, þó að æskan
eigi ekki völ á skemmtunum
og félagslífi við sitt hæfi. Hvert
einasta áfellisorð, sem mælt er
í garð æskunnar, kvenna og
karla, er raunverulega aðeins
hljómandi málmur og hvell-
ar.di bjaiia — innantóm orð,
sem er.ginn þungi getur fylgt,
af því að þjóðfélagið gætir ekki
skyldu sinnar við æskulýðinn.
Hverju var hægt
að bjarga?
Þess er ekki að dyljast, að
þjóðin hlaut að bíða mikið af-
hroð í slíku nábýli við útlend-
inga og nú á sér stað. Afdala-
mennskan er ótvíræður þáttur
í skapgerð þjóðarinnarinnar.
Hóflaust útlendingadekur er
landlsegur sjúkdómur á ís-
landi. Hingað til lands hefur
ekki komið svo útlendur dans-
spilari, að hann væri ekki
heimsfrægur listamaður í aug-
um íslendinga. Þess var því
aldrei að vænta, að þjóðin héldi
sjálfvirðingu sinni óskertri í
slíkri raun og nú hefur borið að
höndum hennar. Það er skapa-
dómur íslendinga, sem ekki
hefur enn verið hrundið, að
nokkur hluti þjóðarinnar varpi
sér að fótum hvers einasta er-
lends misindismanns, er hér
kynni að bera að garði. Fyrir
því hefði engan veginn orðið
hjá því komizt, að talsverður
hluti æskunnar hefði sýnt al-
geran skort á þjóðarvitund í
návist erlends herliðs frá fram-
andi þjóðlöndum.
EN það mátti
draga úr
hættunni.
Það mátti efla viðnáms-
þrek hinna veiklyndu.
Þjóðfélaginu bar skylda
til að virða viðleitni þeirra,
sem ekki óskuðu eftir að
umgangast útlendingana
umfram það, sem ótvíræð
nauðsyn knúði til. Þó að
hér hafi raunverulega ver-
ið stjórnlaust land um
margra ára skeið og synd-
ir valdhafanna séu kann-
ske fleiri en stjörnur him-
Framh. á 4. síðu
ALÞINGI hefur setið á rökstól-
unum síðan í byrjun mánað-
arins. Afgreiðslu kjördæmamáls-
ins er enn ekki lokið. „Kosninga-
málunum”, þ. e. ýmsum yfirborðs-
tillögum, er, vænlegar þykja til
kjörfylgis, hefur verið hrúgað inn
í þimgið. Á lýðveldisstjórnarskrána
er ekki lengur minnzt, enda mun
ríkisstjórnin vera fallin frá því
fljótræði sínu að „hespa henni af”
undir núverandi kringumstæðum.
Á hin aðkallandi vandamál þjóð-
félagsins er heldur ekld minnzt.
Útvarpsumræður fóru fram í
síðustu viku. Að formi til skyldu
þær vera þriðja umræða um kjör-
dæmamálið, en snerust annars að
harla litlu ieyti um það mál. Meg- I
inþorra ræðutímans var varið |
til brigzla og óhróðurs um and- I
stæðingana. Raimhæf úrlausnar-
ráð í vandamálunum bar lítt á
góma. Þjóðin þarf ekki að fara í
grafgötur um það, eftir að hafa
veitt athygli vinnubrögðum „leið-
toga” sinna nú upp á síðkastið,
hversu málum hennar muni vera
borgið í höndum slíkra manna.
Landið er raunverulega stjóm-
laust. Hin þýðingarmestu mál
rekur á reiðanum. Vörutrnar fást
ekki losaðar úr millilandaskipun-
um, sem liggja við hafnarbakk-
ana, þó að al'fur heimurinn stynji
undan skipaskorti. Verðbólgan
vex hörðum skrefum og er síðasta
hækkun vísitölunnar meiri en
nokkru sinni fyrr á einuím mán-
N ý b ó fe
Halldór Jónasson frá
Eiðum: . „Þjóðríkið“.
ARGIR munu hafa beðið
bæklings þessa með eftir-
væntingu, og nú er hann
komínn. Höfundurinn, Halldór
Jónasson, er maöur víðskyggn
og djúpskyggn, og hafa kenn-
ingar hans um þjóðfélagsmál
vakið verðskuldaða athygii
margra hugsandi manna. í
bæklingi þeim, er hér um ræð
ir, segir höfundurinn sögu
lýðræðisþróunarinnar — eða
réttara sagt — sögu þeirra
samfélagshátta, er gengið
hafa undir nafninu „lýðræði“.
Hann skýrir þau rök, sem að
þvi hníga, að orðið hefir úr
þessu sá óskapnaður, sem
flestir komast ekki hjá að sjá
— og hneykslast á að mihnsta
kosti í fylgsnum hjartans —
en fæstir hafa séð nein ráð til
að sigrast á. Höfundurinn
leitast enn fremur við að sýna
fram á, að það, sem hann
kallar „þjóðræði“, sé eina leið-
in út úr ógöngunum, og að
Framh. á 4. síðu.
uði. Verðgildi peninganna minnk-
ar að sama skapi.
Foringjar Framsóknarflokksins
hafa valið sér það einkennilega
hlutverk að telja sig hina einu
söimu bjargvætti þjóðarinnar á
tímum háskans og neyðarinnar.
Þeir láta sér sjást yfír, að undir
þeirra stjórn fór skriðan af stað.
Öll þjóðin veit, að hún uppsker
nú ávextina af gagnslausri og
skammsýnni stjómarstefnu í upp-
hafi stríðsins. Röng gengisskrán-
ing og algert hirðuleysi um öfl-
ugar ráðstafanir gegn verðbólg-
umii þegar í byrjun stríðsins eru
höfuðorsakir dýrtíðarinnar, eins
og bent ;er á í hinni rökstuddu og
hóflega rituðu grein, er Jón ölafs
son birtir á öðruim stað hér í blað
inu. Helztu leiðtogar Framsókn-
arflokksins reyna jafnvel ekki að
neita þessu. I grein, er Jón Áma-
son framkvæmdarstjóri ritaði, ný-
lega í Tímann, lýsir hann því,
hversu dýrtíðarráðstafanir „þjóð-
stjómarinnar” hafi verið hald-
lausar og vanhugsaðar..
Það þarf mikla giftu, ef þjóð-
in á ekki að bíða alvarlegt skip-
brot áður en varir. „Leiiðtogar”
hennar hafa engu gleymt og ekk
ert lært. Tilburðir þeirra nú, þeg
ar vandi þjóðarinnar vex með
hverjum degi, eru með þeim hætti
að endanlega hefur fengizt úr því
skorið, hversu lítils er af þeim
að vænta,.
Stjórnmálaástandið:
Þinghald - titvarpsumræður