Þjóðólfur - 24.08.1942, Síða 2

2
ÞJÓÐÖLFUR
JÓN ÓLAFSSON:
Gengismálíð og dýrtíðín
Mánudagurinn 24. ágúst 1942.
Ritstjóri: Valdimar Jóhannss&n
Ritstjórn: S^ólaVörÖustíg 3. Sími 4964
Á BAUGI
SPURNINGAR SEM
EKKI VERÐUR VIKIZT
UNDAN AÐ SVARA.
AÐ er talið ekki óvarlega á-
ætlað, að á komandi hausti
verði um eitt þúsund fjölskyld-
ur og einstaklingar vegalausir
í Reykjavík. Þó að menn setji
hljóða yfir slikum staðreynd-
um, þá fer því víðs fjarri að
unnt sé að gera sér þess nokkra
tæmandi grein, hvílíkar hörm-
ungar eru búnar hinu húsvilta
fólki. Eða hver kannar barns-
hugann? Hver skilur tilfinning-
ar móðurinnar? Og hver treyst-
ir sér til að setja sig í spor
heimilisföðurins, sem hefur
enga möguleika til að uppfylla
hinar frumstæðustu þarfir
skylduliðs síns, að veita því
húsaskjól? Er það á færi nokk-
urs annars en þess, er sjálfur
hefur í þessar raunir ratað, að
gera sér til fulls grein fyrir á-
stæðum þess fólks, sem er
dæmt til vegalausrar hrakn-
ingstilveru?
Þak yfir höfuðið er hin frum-
stæðasta lífsnauðsyn, næst
sjálfri fæöunni. Það er því
meira en lítið alvörumál, þeg-
ar þeir einstaklingar, sem ekki
eiga völ á húsaskjóli, skipta
þúsundum í ekki stærri bæ en
Reykjavík, án þess að hamfar-
ir náttúruaflanna, hernaðarað-
gerðir eða aðrir slíkir atburðir,
hafi lagt í rústir verulegan
hluta af byggingum í bænum.
Sú staðreynd veitir ekkert færi
til undanbragða. Hún knýr á
um skýringar og úrlausnarráð.
Ein spurningin fæðir aðra af
sér. Hvernig stendur á því, að
fólk er húsnæðislaust? Hvað er
hægt að gera? Hverjum ber að
leysa vanda þessa fólks? Það
verður ekki vikist undan að
svara þessum spurningum, svo
timabærar sem þær eru.
HÚSNÆÐISMÁL AL-
MENNINGS.
Meðal frumstæðra þjóða rísa
ckki vandamál í sambandi við
húsakost. Menn gera sér ó-
vandaða kofa eða hafast jafn-
vel við í tjöldum. Slík húsa-
kynni er öllum í lófa lagið að
veita sér. Það hafa allir sömu
aðstöðu og sömu möguleika til
að veita sér þak yfir höfuðið.
í borgum hinna svokölluðu
menningarþjóða er viðhorfið
gerbreytt. Við þurfum ekki að
leita út yfir takmörk hins ís-
lenzka höfuðstaðar til að ganga
úr skugga um það. Nokkrir tug-
ir manna í Reykjavík hafa að-
stöðu til að hafast við í 8—10
herbergja „luxus“byggingum,
er þeir reisa af eigin ramleik
á rúmgóðum lóðum meðfram
götum, sem lagðar eru fyrir
eyri ekkjunnar og pening hins
fátæka manns. En allur þorri
íbúanna getur ekki byggt yfir
sig sjálfur. Það er því engin
trygging fyrir því, að almenn-
ingur eigi völ á viðunandi hús-
næði, enda sjást þess nægilega
glögg merki nú, þegar þúsund-
ir af íbúum bæjarins eiga
hvergi höfði sínu að að halla
fremur en landflótta fólk. Af
þessu má það augljóst verða,
að húsnæðismálin geta ekki
verið einkamál einstakling-
anna. Þau verður að leysa með
félagslegu átaki, er miði að því
að tryggja liverjum einasta
manni boðlega vistarveru.
HVERNIG Á AÐ
BYGGJA BORGIR?
En þetta er ekki eina ástæð-
an fyrir því, að húsnæðismálin
ber að leysa með félagslegu á-
taki. Auk þess sem einstakl-
ingunum er yfirleitt um megn
að sjá sér fyrir húsakynnum
af eigin ramleik, þá má engan
veginn láta skeika að sköpuðu
um það, hvernig bæirnir byggj-
ast upp. Það er óhjákvæmileg
nauðsyn að þeir taki yfir sem
afmarkaðast svæði. Ella verður
óbærilegt að rísa undir kostn-
aði við gatna- og holræsagerð.
í Reykjavík horfir málið þann-
ig, að meðfram ýmsum helztu
umferðargötum bæjarins
standa á strjálingi einlyftir
húskofar, sem borgararnir hafa
af eigin ramleik brotizt í að
reisa yfir sig. Jafnframt þenst
bærinn út um holt og móa.
Fjármagn skortir til að færa út
gatnakerfið og halda því við í
samræmi við hinar síauknu
þarfir. En meðan þessu fer fram
er lóðarýmið inni* í bænum ná-
lega ónotað, móts við það, sem
verið gæti.
Ef bærinn væri byggður upp
á skipulegan hátt, t. d. af öfl-
ugum byggingafélögum, sem
störfuðu undir forsjá bæjaryf-
irvaldanna, mundi verða horf-
ið að því að reisa samfelldar
stórbyggingar í heilum bæjar-
hverfum. Yrðu íbúðir í slíkum
sambyggingum síðan leigðar
eða seldar einstaklingunum.
Hins vegar mundi svo þeim, er
hefðu möguleika og löngun til
að reisa yfir sig einbýlishús á
rúmgóðum lóðum, gefinn kost-
ur á því. En það er skýlaus
réttlætiskrafa, að sú mikla
gatnagerð, sem slík hverfi út-
heimta, sé algerlega borin uppi
af húseignunum. Það er sið-
leysi að skattleggja það fólk,
er af efnahagslegum ástæðum
er neytt til að hafst við í þétt-
býlinu í hjarta bæjarins, í þágu
þeirra, sem liafa möguleika til
að búa í „luxus“byggingum á
rúmgóðum lóðum. Húsakostur-
inn í bænum á að bera uppi
allan kostnað við lagningu og
viðhald gatna í réttu lilutfalli
við þörf sína til gatnanna. Það
er algerlega úrelt og óréttlátt
fonn, að taka þann kostnað með
nefskatti. Með þeirri aðferð er
sótt fé í vasa þeirra, sem ekki
eiga völ á litilmótlegasta þaki
yfir höfuðið, til að leggja götur
meðfram „villum“ efnamann-
Framhald á 4. síðu
127. tbl. Þjóðólfs birti
ég grein, er ég nefndi
„Gengismálið árið 1939“,
og er þessi grein framhald
hennar.
í þeirri grein benti ég á, að
engin fagleg óvilhöll rannsókn
hefði farið fram í gengismálinu,
áður en Alþingi ákvað gengis-
lækkun með lögum nr. 10, 4.
apríl 1939.
Fagleg óvilhöll rannsókn.
Til þess að framkvæma
slíka rannsókn hefði þurft að
skipa nefnd, samsetta af hinum
færustu hagfræðingum, sem vér
áttum völ á, og reyndum fjár-
málamönnum, sem ekki höfðu
sjálfir hagsmuna að gæta í
lausn málsins, hvorki fjárhags-
lega né pólitiskt. Slík nefnd
hefði átt að hafa það hlutverk
að rannsaka fjárhagsástandið
og allar úrlausnir, sem til mála
gátu komið og gera grein fyrir
kostum þeirra og löstum og
velja síðan þá eða þær lausnir,
sem ætla mætti að samrýmdust
bezt heill alþjóðar.
Úrlausnir eftir
sérhagsmunum.
í stað óvilhallrar rannsóknar
var málið afgreitt eftir sérhags-
munum.
Mönnum er enn í fersku
minni hinar miklu deilur í blöð
um og á Alþingi um skuldasöfn-
un h.f. Kveldúlfs, þegar talið
var að miklum hluta sparifjár
landsmanna væri stefnt í voða
með óhæfilegum útlánum til
þess félags frá Landsbanka Is-
lands. Gengislækkunin hafði í
för með sér geysimikla eigna-
aukningu fyrir h.f. Kveldúlf og
vissulega miklu meiri en fyrir
nokkurt annað einstakt félag á
fslandi. Er ekki ósennilegt að
hana hafi mátt telja í milljón-
um. Af því verður ljóst, að Ólaf-
ur Thors, núverandi forsætisráð
herra, gat ekki talizt óvilhallur
maður í dómi um þetta mál.
Það er vitað, að hann er ráð-
andi í Sálfstæðisflokknum og
má ætla að hann hafi ráðið af-
stöðu þess flokks. Þó voru ekki
fáir þingmenn Sjálfstæðisflokks
ins andvígir gengislækkun.
Hafa þeir sennilega talið sig
málsvara launþega og sparifjár
eigenda þeirra, sem í flokkn-
um voru og hart urðu úti við
gengislækkunina. En þegar
einn úr þeirra hópi fékk sæti í
„Þjóðstjórninni“, þá þagnaði
andstæðan skyndilega.
Annar hagsmunaflokkurinn
er Framsóknarflokkurinn með
Samband ísl. Samvinnfélaga.
Það félag átti miklar eignir,
fastar og lausar, vörubirgðir
o. fl. og skuldaði jafnframt
mikið. Eftir sömu reglu og áð-
ur, var eignaaukning hjá því
félagi og verður því vart unnt
að reikna forráðamenn Fram-
sóknarflokksins óvilhalla í
þessu máli.
Síðast er Alþýðuflokkurinn.
Eftir afstöðu hans í þjóðfélag-
inu, mætti búast við því, að
hann héldi uppi hagsmuna-
baráttu fyrir launamenn og
sparifjáreigendur, en hvað
skeði? Hann fórnaði hagsmun-
um þeirra fyrir ráðherrasæti
í „Þjóðstjórninni“. Það hefði
mátt búast við harðri mót-
spyrnu af hálfu foringja Al-
þýðuflokksins gegn gengislækk-
un, en hefði sá flokkur haft
ábyrgum og sjálfstætt hugsandi
mönnum á að skipa, þá hefði
átt að koma frá þeim nýti-
legar tillögur til úrlausnar
vandamálsins. Neikvæðar stefn-
ur og neikvæð andstaða gagn-
ar ekki, þegar úrlausnir þarf
að finna.
Óháður úrskurður.
Þetta gefur tilefni til að
spyrja: Hvar ættum vér að
vænta óvilhallra ráðlegginga
og dóma um fjármál vor og
gengismál?
Miðað við þær stofnanir, sem
nú eru til hér á landi ætti
svarið að vera: Frá Landsbanka
íslands. Það er þjóðbanki vor
og seðlabanki. Það væri og í
samræmi við þróun í þessum
málum meðal annarra þjóða,
að höfuðlínurnar í fjármálum
og gengismálum væru dregnar
af þeirri stofnun.
Hvernig hefur verið fyrir
þessu séð? Landsbankanum
stjórna bankastjórn og banka-
ráð.
Ef dæma ætti þá bankastjórn,
sem fór með framkvæmda-
stjórn bankans fyrir árið 1939,
eftir útlánum þeim, sem kunn
eru frá Kveldúlfsmálunum á
Alþingi, þá verður ekki annað
sagt en að verkin tali nægilega
skýrt. Meira þarf ekki um
hana að segja. Vel getur ver-
ið, að sú bankastjórn, sem nú
situr, væri vanda sínum vax-
in, en Alþingi sá fyrir því, að
taka alla ábyrgð á gengisskrán-
ingu af bankastjórninni með
áðurgreindum lögum frá 4.
apríl 1939.
Þá er bankaráðið. Lands-
bankanefnd kýs fjóra menn í
bankaráð, en ráðherra sá, er
fer með bankamál, þann
fimmta, og er hann formaður.
(Sbr. lög um Landsbanka ís-
lands nr. 10, 1928). Síðan 1938
hafa þessir menn setið í banka-
ráði Landsbankans: Jón Árna-
son, framkvæmdarstjóri Sam-
bandsins, skipaður af ráðherra;
Magnús Jónsson, guðfræðipró-
fessor, núverandi ráðherra; Ól-
afur Thors, núverandi forsætis-
ráðherra; Jónas Jónsson, skóla-
stjóri, alþingismaður, og Jón-
as Guðmundsson, fyrv, alþing-
ismaður, er mun vera umboðs-
maður Alþýðuflokksins.
Það er áberandi, að allir þess-
ir menn eru ýmist fjárhagslega
eða pólitískt, eða hvorttveggja
í senn, þannig settir, að þeir
ættu ekki að vera í bankaráð-
inu.
Það er óráðlegt að leyfa setu
í bankaráði Landsbankans
mönnum, sem stjórna fyrirtækj-
um eða hafa hagsmuna að
gæta í fyrirtækjum, sem þurfa
mjög á veltufé bankans að
halda og í öðru lagi mönn-
um, sem eru ráðamenn eða
umboðsmenn pólitískra flokka.
Þegar á reynir og úrskurða
þarf fjárhagsmál, sem bankan-
um við kemur, en kunna jafn-
framt að snerta hagsmuni þess-
ara manna eða afstöðu flokks
þeirra, þá eru þeir ekki óháð-
ir um afstöðu sína til slíkra
mála. Vér höfum á að skipa
nægilega mörgum góðum og
greindum mönnum, hagfræð-
ingum ag þaulreyndum fjár-
sýslumönnum, sem hvorki
þurfa að leita verulega til bank-
ans um útlán né binda sig
pólitískum böndum, til þess að
skipa bankaráð. í því sambandi
má t. d. nefna að forstjóri hag-
stofu íslands er reyndur hag-
fræðingur, sem nýtur almenns
trausts. Slíkur maður mundi
vera alveg óvilhallur og taka
sínar afstöður til mála eftir
því, sem þekking hans og
reynsla gæfi tilefni 'til. Enn-
fremur eigum vér menn með
sérmenntun í tryggingamálum,
sem starfa að þeim og mundu
sumir þeirra vera vel fallnir
til slíks.
Það væri æskilegt, að í fram-
tíðinni yrði vali í bankaráð
Landsbanka íslands hagað
þannig, að þar væru óvilhall-
ir menn, en ekki stærstu við-
skiptamenn bankans og pólit-
iskir forráðamenn, eða um-
boðsmenn pólitiskra flokka.
Viðhorfið út á við.
Fyrri hluta ársins 1939 leit
mjög ófriðlega út í heiminum.
Almennt mátti búast við, að
ófriður brytist út þá og þeg-
ar. Pólitiskir leiðtogar hér á
landi hafa við einstaka tæki-
færi látið í ljós, að „Þjóðstjórn-
in“ hafi meðal annars verið
sett á laggirnar vegna hins
ískyggilega ástands í heimin-
um. Þá geta þeir ekki hafa
átt við annað en ófriðarhorfurn-
ar. Þetta er mjög eftirtektar-
vert. Það er sem sé staðreynd,
að eitt hið mesta vandamál í
fjármálum, þegar ófrið ber að
höndum, er að halda uppi kaup-
mætti peninganna. Gengisfell-
ing er því eitthvert alvitlaus-
asta tiltæki, sem unnt er að
grípa til, þegar ófriður er í að-
sigi. Ef mönnunum var þetta
ljóst, þá er hreint sagt óskilj-