Þjóðólfur - 24.08.1942, Qupperneq 3

ÞJ ÓÐÓLFUR
3
anlegt, að þet.: skyldi verða
gert.
Síðari aðgerðir.
Látum vera, að gengislækkun-
in væri framkvæmd í byrjun
apríl 1939, en ófriðurinn brauzt
út tæpum fimm mánuðum síð-
ar. Þá var ekki lengur vafi. Þá
var verðlag yfirleitt ekki hækk
að svo mikið eftir gengislækk-
unina að ekki hefði verið sjálf-
sagt að taka til athugunar
strax að hækka gengið aftur
og búa sig þannig undir óveðr-
ið, sem hlaut að snerta okkur
á þann hátt, að allt verðlag
hækkaði.
Þar sem gengið var lögákveð-
ið, varð nú ríkisstjórnin eða
Alþingi að ráða breytingum á
því.
Nú hefði mátt búast við, að
ráðherra Alþýðuflokksins hefði
rumskað og jafnvel ráðherra
hinna óánægðu innan Sjálfstæð-
isflokksins. En ekkert heyrð-
ist frá þessum herrum um geng-
ishækkun. Þá hefði einnig mátt
búast við því að hagfræðingur
Alþýðuflokksins, sem svo mjög
lét til sín heyra við síðustu
kosningar, hefði séð og bent á
möguleikana. En ekkert gerðist.
Það var ekki fyrr en allt var
komið 1 öngþveiti, sem þessir
menn létu til sín heyra.
Síðar komu ýmis tækifæri, t.
d. sumarið 1940. Um það hefur
áður verið ritað hér í blaðinu
og vil ég eigi fara frekara út
í það.
Þar sem gengi íslenzkrar
krónu var ákveðið með lögum
4. apríl 1939 og með lögum nr.
50, 18. september 1939 og síðari
uppprentun á þeim ákvæðum,
er hér að leita t. d. 1. nr. 51, 12.
febr. 1940, þá varð genginu ekki
breytt nema með lögum. Frá 4.
apríl 1939 er Alþingi því eini
aðilinn, er breytt getur gengi
íslenzkrar krónu.
Er þetta æskilegt? Hefur Al-
þingi haldið svo á gengismálinu
sem skyldi, þann tíma, er geng-
ið hefur verið lögákveðið? Hafa
hinir pólitisku ráðherrar gætt
hagsmuna alþjóðar um þessi
mál? Almenningur hefur gott
af að svara þessum spurningum
sjálfur. Við getum verið ásáttir
um eitt og það er það, að við
höfum lifað við pólitiskt gengi
síðan 4. ápríl 1939.
Það má slá því föstu, að vér
höfum enga stofnun, sem fari
með gengismál vor af-þekkingu
og óhlutdrægni, fjárhagslega og
pólitiskt.
Áhrif
gengislækkunarinnar.
1. Á afkomu útgerðarinnar. Á
það var bent í fyrri grein, að
gengislækkun mundi verða lít-
il hjálp fyrir rekstursafkomu
útgerðarinnar eins og þá stóðu
sakir. Þetta byggðist á því, að
• sala á fiski var þá svo treg og
verð svo lágt, að afgangur varð
oftast lítill eða enginn. Sala
botnvörpuskipanna eftir eina
veiðiferð var þá venjulega frá
£ 800—1000. Frá þessu dróst
tollur og innkaup til næstu
veiðiferðar, svo sem kol, veiðar-
færi, vistir o. fl. Var þá oftast
orðið svo lítið eftir, að gengis-
munur á þeim eftirstöðvum
nam sára litlu. Þetta
gerbreyttist, þegar ófriðurinn
skall á. Þá varð meiri eftirspurn
eftir fiski og verð hækkaði ört.
íslenzk útgerð þarfnast vissu-
lenga engra ívilnana undir slík-
um kringumstæðum til þess að
bera sig og gefa mikinn arð.
Einmitt þegar sölurnar fóru að
verða háar og ágóðinn mikill,
þá hækkaði gengislækkunin
hann enn meira, eins og sjá má
af því, að fengjust yfirfærð eft-
ir eina veiðiferð um £ 4000, þá
fékk útgerðarfyrirtækið um kr.
16.000.00, meira vegna gengis-
lækkunarinnar en ellá og feng-
ist £ 8000 yfirfærð, þá um kr.
32.000. — Þessi afstaða gaf
fljótt útgerðinni óeðlilega skjót-
an gróða og varð þess brátt vart
í viðskiptalífinu, að fólk fékk
mikla peninga milli handa og
sást lítt fyrir um innkaup sín.
Enginn má skilja þetta svo,
að ég unnið ekki útgerð vorri
1 alls góðs. Það er vel farið, að
I hún hefur grætt og eflst, en
nú er tekið að nálgast þau tak-
mörk í þessu þjóðfélagi, að út-
gerðarmenn munu einnig verða
að fara að spyrja sjálfa sig:
Hvað gagnar það þótt ég eigi
milljón króna, ef kaupmáttur
þeirrar milljónar verður eng-
inn? Þetta hafa einnig aðrir
þj óðf élagsþegnar gott af að
hugleiða. Væri ekki betra að
taka höndum saman og jafnvel
að fórna töluvert miklu til þess
að stemma stigu fyrir þeirri
eyðileggingu, sem nú virðist
stefna að.
2. Áhrifin á dýrtíðina. — Á
það var bent í fyrri grein
minni, að gengislækkun hlyti
að hafa í för með sér verðhækk-
un á erlendum varningi, sem
svaraði gengislækkuninni. Þá
var átt við hrein innkaup.
Hækkun vöruverðsins verður
miklu meiri til neytenda. Þetta
stafar af því, að tollur er lagð-
ur á hækkunina og síðan
bætist við álagning heild-
sala og smásala. Tökum
dæmi: Vara, sem kostaði kr.
1000,00 fyrir gengislækkunina
kostar kr. 1250,00 eftir hana.
Ef nú leggst á hana 20% tollur,
20% álagning heildsala og 30%
álagning smásala, þá hefði út-
söluverð hennar fyrir gengis-
lækkunina orðið kr. 1872,00, en
eftir hana kr. 2.340,00. Hækk-
unin verður því ekki kr. 250,00,
heldur kr. 468,00.
Þegar á það er litið, hve mik-
ið vér lifum á innfluttum varn-
ingi, þá er Ijóst, að slík hækk-
un erlends varnings hlaut að
hafa í för með sér allsherjar
hækkun á verðlagi og það aft-
ur leiða af sér hækkun kaup-
gjalds.
Það gerðist nokkurnveginn
samtímis, að hækkun verðlags,
sem orsakaðist af gengislækk-
uninni, fór fyrir alvöru að gera
vart við sig og aukin peninga-
velta varð meðal almennings,
og þetta hvorttveggja varð
byrjun dýrtíðarinnar.
Það er sannfæring mín, að
hefði gengið aftur verið hækk-
að á árinu 1939 eða fyrri hluta
árs 1940 jafnframt því sem eðli-
legar skorður hefðu verið reist-
ar gegn verðbólgu, þá hefði
mátt halda dýrtíðinni innan
þolanlegra takmarka.
Ástandið nú.
I útvarpsræðu fyrir síðustu
kosningar, sem prentuð er í
Morgunblaðinu 3. júlí s.l., skýrði
Ólafur Thors forsætisráðherra,
frá því, að innieignir banka og
ríkis erlendis hefðu numið um
200 milljónum króna á síðast-
liðnu hausti, þegar þingmenn
Alþýðuflokksins báru fram til-
lögu um 20% gengishækkun.
Hann spurði hvar bankar og
ríki hefðu átt að taka þær 40
milljónir króna, sem gengis-
tapið mundi baka þeim. Þetta
er alvarlegt mál. Ekkert lýsir
betur en þetta, að byrjað er of
seint á þessu máli, því að þess-
ar stóru innstæður hefðu ekki
verið orðnar til, ef nægilega
snemma hefði verið hafizt
handa. í þessu sambandi má
einnig spyrja: Hafa bankarnir
gætt skyldu sinnar gagnvart
ríki og einstaklingum um tak-
mörkun á yfirfærslum? Það er
sem sé augljóst mál, að þegar
þeir hafa keypt erlendar inn-
stæður, þá bera þeir, og þar
með ríkið, ábyrgð á þeim sem
sinni eign og verða að taka á
sig töp, sem kynnu að koma
fram við breytt gengi. Það þýð-
ir ekki að loka augunum fyrir
því, að hér er stórt vandamál
á ferðinni og þau eru mörg önn-
ur í þessu sambandi. Má þar
til nefna hið háa kaupgjald og
verðlag. Það er nú orðið ótrú-
lega erfitt að hækka gengið, en
þó er ekki útilokað að unnt
væri að finna leiðir til þess.
Nú er kapphlaupið í kaup-
gjaldi og verðlagi orðið svo gíf-
urlegt, að peningar vorir eru
orðnir ótrúlega lítils virði.
Harðast kemur þetta niður á
þeim, sem þurfa að lifa á spari-
fé í hvaða mynd sem er. — Það
er hart til þess að vita, að
fólk, sem með elju og dugnaði
hefur sparað saman fé í mörg
ár til þess að lifa fyrir, þegar
aldurinn færist yfir það, skuli
nú vera orðið öreigar, eða hljóta
að verða það með þessu áfram-
1 haldi, sem verið hefur.
Hvað er hægt að gera?
Eg tel — þótt nú sé í óefni
komið — að reynandi væri að
skipa nefnd færustu hagfræð-
inga og fjármálamanna vorra,
og ætti hún að rannsaka, hvort
enn væri unnt að hækka geng-
ið og tel ég að það yrði að ger-
ast með fórnum frá þeim, er
notið hafa góðs af gengislækk-
uninni og stríðsgróðanum. Að
óreyndu vil ég ekki trúa því,
að þeir aðilar fengjust ekki til
samstarfs um þetta mál, því að
með því geta þeir haldið uppi
verðmæti þeirra peninga, sem
þeir eiga eftir, þegar þeir hafa
fært sínar fórnir. Með þessu
hjálpuðu þeir til að festa verð-
mæti peninganna — ekki ein-
göngu sinna heldur og allrar
þjóðarinnar. — Jafnframt yrði
að gera ráðstafanir til lækkun-
ar vöruverðs og kaupgjalds í
samræmi við gengishækkun, ef
að henni yrði horfið og strangt
eftirlit haft með öllu verðlagi.
Annars ætti nefndin að gera
t
Y
Y
|
I
í
f
i
I
t
X
I
l
í
x
x
I
:
x
1
2
k
!
t
x
X
:
i
i
x
v
Y
I
I
f
%
!
f
i
f
f
A
Hafið þér reynt
hinar nýju
Shell-bilaoliur
Ef ekki, þá reynið
þær strax í dag.
1
'i
i
í
Y
❖
I
*
❖
I
f
Í
S
4
❖
k
Y
?
?
?
Y
i
BEZTAR - DRÝGZTAR
Shell smurf er vel smurt
JOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
Tílkynníng
frá bífreíðastöðvunum í Reykjavík
Vegna hins tilfinnanlega bifreiðaskorts er öllum bifreiða-
stöðvum í Reykjavík, frá og með deginum í dag, lokað kl. 9
að kvöldi um óákveðinn tíma.
19. ágúst 1942.
Bifreíðasiöðvarnar í Reykjavík
ooooooooooooooooooooooooooooooooooo^
hverskonar tillögur, sem henni
þættu æskilegar til úrbóta.
Ef þjóðfélagsþegnarnir gætu
nú fengizt til þess að líta á sig
sem eina heild, þar sem einlægt
samstarf væri nauðsynlegt, þá
mundi hverjum verða ljúfara
að leggja sitt af mörkum til
þess að lagfæra þá endalausu
dýrtíðarvitleysu, sem vér nú
erum komnir út í. Gefið ykkur
tíma til að hugsa málið. Hvað
er að gerast? Ríkið græðir pen-
inga, útgerðin og verzlanirnar
græða peninga, hinar vinnandi
stéttir græða peninga, allt virð-
ist vaða í og snúast um peninga:
Hvað eru svo þessir peningar?
Jú, það eru pappírssneplar, sér-
stakar ávísanir, sem ríkið gefur
■út á sjálft sig. Það vitlausa
launa- og verðkapphlaup, sem
nú hefur staðið um skeið, er
raunverulega að gera verðmæti
þessara ávísana að engu. Hvar
er þá allur gróðinn og hvar er
það, sem þið hafið verið að berj-
ast fyrir að fá? Það er orðið að
engu. Það hefur runnið eins og
sandkornin í gegnum ykkar eig-
in greipar og þið sjáið ekkert
eftir.
Athugið nú, allar stéttir þessa
lands, hvernig málefnunum
verði bezt borgið. Það verður
ekki með auknum kröfum um
kaup o. s. frv. — Reynið að fá
hina beztu menn til að finna úr-
lausnir. Finna jafnvægi í þjóð-
lífið að svo miklu leyti sem
hægt er.
Reykjavík, 18. ágúst 1942.,
Jón Ólafsson.