Þjóðólfur - 14.09.1942, Blaðsíða 3

ÞJÖÐÖLFUR
3
það, hvað þeir greiða í leigu á
hverjum tima. En hitt sjá allir,
að eí' ég eða aðrir þurfa að greiða
fjóríalda húsaleigu við það, sem
var fyrir stríð, þé er það frekar
lítill greiði við mig, að gjalda mér
kaup, sem miðað er við aðeins
í\°fo iiúsaleiguhækkuu,
HÚSIN NÍÐAST NIÐUR
En þetta er samt ekki alvarieg-
asta hJjðin á þessu máli, þótt ljót
sé. Hin hliðin, sem snýr að við-
haldi húsanna og snertir bæði
leigutaka og leigusala, er sennilega
mun varhugaverðari, Hún er sú,
að leigusalinn hefur engin ráð á
því lengur að halda við húseign
sinni, svo að nokkuð viðhald sé,
Leigutakinn verður því að búa
við mun verra viðhald en ella
mundi eða kosta það sjálfur. Og
eigi það ástand að haldast ollui
lengur, verður það til þess, að
meginþorri allra leiguhúsa í bæn-
um verða að stríðinu loknu verð-
larnsir garmar, sem þarf stórfé til
að breyta á ný í viðunandi manna-
bústaði, Eru þetta þó gjaldstofnar
helztu fyrirtækja bæjarins, svo
sem vatnsveitu, rafveitu, gatna-
gerðar o. fl., að ógleymdri hinni
fyrirhuguðu hitaveitu. Það værl
því mikið skiljanlegri hugsunar-
háttur að nota þetta einstaka og
sjálfsagða tækifæri till þess, að
húseigendur gætu gert húsin vist-
legri og álitlegri utan og innan,
með þvi að leyfa þeim ríflega
hækkun á allri húsaleigu. Húsa-
leigunefnd ætti aftmr að hafa það
starf að skylda menn til að halda
húsunum við, bæði utan og Inn-
an, og auka þannig á verðgildi
þeirra sem gjaldstofna bæjarsjóðs
og skapa vistlegri og hollari íbúðir
fyrir þá, er í þeim búa,
RÉTTUR SMÆLINGJANS
Það er merkil|egt, að samfara
húsnæðisekiunni í bænum, þegar
hundruð eða jafnvel þúsundir
manna verða að flækjast um hús-
næðislausir, auk allra þeirra, er
búa. í allskonar húsnæði, er vart
væru talin sæmilegt geymslupláss,
hvað þá mannabústaðir á venju-
legum tímum — þá sksuJi húsa-
leigu haldið það niðri, ef farið
væri eftir logunum, að það væri
stór hvöt fyrir þá, er annars hafa
ráð á leiguhúsnæði, að leggja sem
mest af því undir sjálfa síg. En
leigan nemur það litlu meira en
slitið, sem af henni leiðir, að það
er vandséð, hvort það borgar sig
í mörgum tilfellum, að selja hús-
næði á leigu, enda mörg dæmi
þess, að litlar fjölskyldur, 3—5
manneskjur, búi í stórum húsum
með 10—15 herbergjum. Það hafa
þó ekki enn sézt neinar auglýsing-
ar frá húsaleiguinefnd, eða þeim,
sem skapa henni verksvið, er
banni þetta, enda mundi þá höggv-
ið til hinna hærri staða, ef það
yrði gert. En valdhöfunum virð-
ist ekki vera ólíkt farið um það,
hvaða flokki, sem þeir svo til-
heyra, að vera fúsari til að
ganga á rétt smælingjans eða
meðalmannsins en skera fyrir ræt-
ur þeirra meina, er eiga upptök
sín á ,,hærri stöðum”. Vita þó
allir, að þar eru þau meinin, sem
þjóðhættulegri eru,
HVERJIR HAGNAST
Á HUSALEIGULÖGGJÖFINNI
Mér virðist því alveg augljóst,
að það eina, er húsaleigulögin
gera til gagns, sé það að halda
niðri kaupvísitölu í landinu til á-
góða fyrir framleiðendur. Væri
ekkert um það að segja, ef fram-
leiðendur væru á sama tíma eini
leigusali húsnæðisins, en það mun
vera langt frá að svo sé. Hljóta
því allir að geta skilið, hvílík fjar-
stæða það er, að halda niðri húsa-
leigu til þess eins, að gróði fram-
leiðenda geti orðið öriítið meiri
á kostnað húseigenda, eða þó öllu
fremur á kostnað húseignanna í
landinu. Eða hvað mundu skipa-
og jarðeigendur landsins álíta um
slíka lækkun á leigu efttr sín verð
mæti ? Mig undrar því, að til skuli
vera það treggáfaðir menn á
þingi og í stjórn, að þeir skuli
ekki hafa séð, hversu svívirðilegt
ranglæti er verið að fremja með
]>essum lögum í garð þeirra manna
Framhald á 4. síðu.
ráðs, er hann sendi blöðunum x
Reykjavík og birt var í Þjóðvilj-
anum 28. f. m,, lætur útvarps-
stjóri m. a. svo ummælt: „Ástæða
mín fyrir neituninni er sú, að
bókin ber það ekki með sér, hver
er útgefandi hennar. Eigi heldur
ber hún það með sér hver hefur
snúið henni á íslenzku. Um þetta
gilda engar reglur, og mætti því
e. t. v. líta svo á, að þessi neit-
un mín orkaðí tvímælis. ... Nú
upp á síðkastið hefur farið mjög
í vöxt viðleitni manna að hag-
nýta sér hugaræsingar almenn-
ings og peningaveltu til þess að
koma út áróðursbókum, mjög mis-
jöfnum að gæðum og frágangi,
og er fyrirsjáanlegt, að slíkt muni
fara í vöxt”.
Eins og bert verður af ununæl-
um útvarpsstjóra, styðst auglýa-
ingabann hans á bókinni „Hlekkj-
uð þjóð” ekki við nein fyrirmæli
í lögum og reglum útvarpsins um
birtingu auglýsinga, enda eru
hlustendur öðru vanir en því, að
útvarpið veigri sér við að þráaug-
lýsa ómerkilegustu bækumar, er
fyrirfundizt hafa á íslenzkum
bókamarkaði. Hitt væri ekki illa
til fallið, að útvarpið, sem á að
vera menningarstofnun, reisti
nokkrar skorður við því, að á
vegum þess væri ekki haldið uppi
þrálátum áróðri fyrir hrakbók-
menntum. En tillögur útvarps-
stjóra virðast ekki ná þeim til-
gangi. Nöfn útgefanda eða þýð-
anda er engin trygging fyrir því,
að bækurnar séu ,,auglýsingahæf-
ar” í útvarpi. Jafnvel nðfn for-
málaritara eru ekki einhlít. Virð-
ist mönnum t. d. að bækur á borð
við „Eg var þema Hitlers” kom-
izt nokkuð áleiðis úr tölu sorp-
skrifa, þótt nafn Víkingsútgáf-
unnar standi á þeim? Mundi
„Hlekkjuð þjóð” hafa verið nokk-
uð „auglýsingahæfari” í Ríkisút-
varpinu, þótt ísafoldarprentsmiðja
hefði verið skráður útgefandi eða
Jóhannes Birkiland yfirlýstur þýð-
andi? Hin einfeldnislega bók „Und
ir ráðstjóm”, sem á sína vísu er
sennilega viðlíka raunhæf heimild
*
um þjóðfélagsástandið í Sovétríkj-
unum og „Hlekkjuð þjóð”, er
meira a ðsegja jafnt i tölu ,,áróð-
ursbóka”, þótt stórvel gefinn pró-
fessor í bóókmenntasögru rití for-
mála fyrir henni á grundvelli þess,
að Bretar séu ,,ekki lygin þjóð”.
Fyrrí greín af fveímur:
Vioureigaia við prentfrelsið
MÉR fúmst ailtajf verða
erliðara að skrifa sagn-
fræði. Mér er líkt farið og
manni, sem liefur æft sig i
fiðluspili og er sagt, þegar
hann er. hálffimmtugur, að
hafa ofan af fyrir sér sem
píanósnillingur, af því aö
„þaö sé líka músík”. Eg lærði
iræöi mín með vissum forða
af orðum og orðatiltækjum,
en verö nú að iðka þau meö:
allt öðrum orðaforöa. Mér
lærðist að líta á alla atburði
í ljósi sérstaks íyrirkomulags:
sem ríki, undir stjórn keisara,
konunga, erkihertoga eða for-
seta, með aðstoö þinga og
stjórnarráöa. Ennfremur var
hinn góði guó 1 æsku múmi
ennþá viöurkexmdur eins og
sjálfsagður yfirboðari allra.
Hann var vera, sem sýna
varð mestu virðingu og und-
irgefni.
Þá kom styi'jöldin.
Gamla fyrirkomulagmu var
algerlega kolivarpað. Keisur-
um og konungum var sópað
bm*t. I stað ábyrgra ráðherra
komu ábyrgöarlausar, leyni-
legar nefndir. Og í vissum
hlutum heims var himninum
bókstaflega iokaö eftir skipun
frá stjómarvöldunum og
dauður maöur, sem hafði
skrifaö um þjóðhagsfræöi, var
útnefndur til eftirkomanda og
arftakra allra fornra spá-
manna.
Auövitað stenzt þetta allt
ekki tímans tönn. En marg-
ar aldir munu þó líða áóur
en sár menningarinnar gróa,
og þá verð tg dauður.
Eg ætla samt aö gera eins
vel og ég get, þótt þa'ð sé eng-
an veginn auövelt.
Kafli úr hiirní heims-
frægru bók hollenska
rithöfundarins
van Loon,
TOLERANCE.
Bók þessi kemur út á vegum
Víkingsútgáfunnar á kom-
andi vetri. Prófessor Niels
Dungal þýðir bókina og ritar
formála.
ritskoðun, er beitt var gegn
öllum blööum, sem fluttu mál
socialismans. En áriö 1918 var
skipt um hlutverk. Og hvað
skeöi? Afnámu hinar sigur-
sælu hetjur frelsisins ritskoð-
unina á blööunum? Engan
veginn. Þeir gerðu upptæk öll
blöö og tímarit, er töluðu ekki
nógu vel um hina nýju vald-
hafa. Þeir sendu marga ó-
gæfusama rithöfunda til Sí-
beríu eöa Arkangelsk (munur-
inn er ekki mikill), og reynd-
ust yfirleitt miklu minna um-
burðalyndir en hinir alræmdu
embættismenn og lögreglu-
njósnarar keisarans.
Eg ólst upp i frjálslyndu
þjóöfélagi, þar sem af öllu
hjarta var trúað á orö Mil-
tons, aö „hugsana- mál- og
samvizkufrelsi sé æösta form
frelsisins”.
Svo kom styi-jöidin og ég
lifði þann dag, þúgar Fjall-
ræðan var yfh'lýst áð vera
Þjóðverjasinnað „plagg”, sem
ekki ætti aö vera í fórum al-
mennings. Og fyrir aö gefa
slíkt rit út ætti áð láta útgef-
anda og prentara sæta sekt-
um og fangelsi.
Meö tilliti til alls þessa
mætti með fullum rétti halda
því fram, að' skynsamlegra
væri aö hætta við allar sögu-
rannsóknir, en skrifa í staðinn
um núverandi ástand.
En þaö væri aö viöurkemia
opinberlega ósigur sinn. Og
þess vegna mun ég halda á-
fram vinnu minni og reyna
aö minnast þess, aö 1 vel
stjórnuðu ríki hefur hver
borgari rétt til aö segja, hugsa
og rita allt, sem hann álítur
satt, aö því tilskildu, aö hann
skeröi ekki með því velferð
meðborgara sinna, brjóti ekki
almenna km-teisi þjóðfélags-
ins eöa boöörö yfirvaldanna.
Með þessu er ég auðvitaö
skráður sem andstæöingur
hvers konar opinberrar rit-
skoðunar. Að svo miklu leyti,
sem ég fæ séð, eiga yfirvöldin
aö hafa vakandi auga með
vissum tímaritum og hlöðum,
sem gera sér þáö að atvinnu
aö græða á klámi. En aö
ööru leyti vildi ég láta hvem
og einn prenta það, sem hon-
um þóknast.
Þetta segi ég ekki sem siða-
bótamaöur eöa hugsjónamað'
ur, heldur áöeins sem hag-
sýnn máöur, sem er mótfall-
inn sóun á kröftum og þekk-
ir til sögu síöustu fimm ald-
anna. En hún sýnir greini-
lega, aö hvenær, sem lagðar
hafa veriö hömlur á prent,
eöa málfrelsi, og því hefur
verið' framfylgt með valdi,
hefur þáð' aldrei komiö aö
minnsta gagni.
AÐ er meðheimsk-
una eins og
sprengiefni. Hún
er áðeins hættuleg, ef hún
er lokuö inni í litlu, loftþéttu
Framh. á 4. síöu
LÍTUM t. d. á
land eins og
Rússland. Þeg
ar ég fyrir tveim áratugum
dvaldi um skeið í þessu heil-
aga landi, var fyllilega fjór'ði
hluti allra útlendra blaða, er
náðist til þar, yfirsmuröur
með þeirri svörtu leðju, sem á
fagmálinu var kölluö „kavíar”.
Þ:ssu var smurt yfir þær
greinar, sem gætin stjóm ósk-
aði að dylja fyrir sínum elsk-
uðu þegnum.
Aðrir hlutar hins menntaöa
heims litu á þessa ritskoöun
sem óþolandi leifar frá tímum
andlegs myrkurs. Og þeir, sem
komu úr frjálslyndari löndum,
geymdu eintök af skopblööum
þjóöar sinnar, hæfilega yfir-
smuröum með „kavíar” til a'ö
sýna landsmönnum sínum,
hve þessir víðfrægu Rússar
væru í raun og veru langt á
eftir tímanum.
Þá kom stjórnarbyltingin
mikla í Rússlandi.
Undangengin sjötíu og
fimm ár höfðu rússnesku
st.jómby]tingarmenn.irnir stöö-
ugt kvartáð undan því, að
þeir væru ofsóttir, og nytu
einskis frelsis. Til sönnunar
því bentu þeir á þá ströngu
Rðsknr
nngllngnr
getur fengid afrínnu nú þegar á afgreíðslu
Pjódólfs, Laufásvegí 4.
Leðurverzlun Jóns Brynjólfssonar Hanzkaskinn, Töskuskinn, Fóðurskinn, Skósmíðavörur Gúmmílím. Sólaleður, Söðlaleöur,

Reykjavík — Sími 3037 Aktýgjaleður,
Símnefni „Leather”. \ KrómleÖur, Vatnsleður, SauÖskinn, Bókaskinn
Gúmmíraspar, Gúmmíslöngur, notaðar.
— Vörur sendair um land allt gegn postkröíu —.