Þjóðólfur - 18.09.1942, Blaðsíða 3

Þ JÓÐÓLFUR
3
Síðari hlufí af grefn van Loons
Viðnreipin við prentíreisið
ÞESSI góða gifta var úr
sögunni, þegar heimur-
inn komst undir vald kirkj-
unnar. Mörkin milli góðs og
ills, milli rétts og rangs, voru
endanlega dregin ekki mjög
mörgum árum eftir dauða
Jesú. Á seinni helming fyrstu
aldarinnar bjó Páll póstuli í
grennd við Efesos i Litlu Asíu,
á stað, sem frægur var fyrir
vemargripi sína og landslags-
fegurö. Hann gekk í kring og
prédikaði og rak út djöfla með
svo miklum árangri, að hann
sannfærði marga menn um,
að þeir hefðu farið villir veg-
ar, meðan þeir lifðu í heiðn-
um dómi. Til að votta iðrun
sína söfnuðust þeir allir sam-
an einn dag með allar fjölkyng
isbækur sínar og brenndu
þannig þrjátíu þúsund króna
verðmæti með öllum þeirra
særingaforskriftum og galdra-
stöfum, eins og menn geta les-
ið í nítjánda kaflanum í Post-
ulanna gerningum.
En þetta gerðu skarar iðr-
andi syndara af frjálsum vilja,
og það stendur hvergi, að Páll
postuli hafi bannað öðrum Ef-
esos-búum að lesa eða eiga
svipaðar bækur .
Næstu tvö hundruð árin var
mjög lítið um ritskoðun. En
það voru líka mjög fáar bæk-
ur til.
En eftir þingið í Vicea (325)
þegar kristna kirkjan fékk við
urkennda stöðu sína innan
keisaradæmisins, varð ritskoð-
im á öllu, sem skrifað var,
hluti af daglegum skyldum
prestanna Nokkrar bækur vorú
algerlega bannaðar. Aðrarvoru
yfirlýstar „hættulegar" og til-
kynnt, að menn læsu þær á
eigin áhættu. Loks komust rit
höfundarnir að þeirri niður-
stöðu, að hyggilegra væri að
tryggja sér samþykki kirkju-
vaídsins, áðrrr en þeir gæfu
bækur sínar út, og sendu þær
því venjulega til biskupsins til
að fá leyfi hans til útgáfurm-
ar.
En þrátt fyrir þetta gat rit-
höfundurinn ekki alltaf verið
viss um, að verk hans fengi
að halda tilverurétti sínum.
Bók, sem einn páfi hafði tal-
ið hættulausa, varð ef til vill
talin villutrúarverk og óhæf
af eftirkomanda hans.
Yfirleitt bjargaði þó þessi
aðferð rithöfrmdunum frá að
brenna ásamt pergamenti
sínu. Og þetta fyrirkomulag
blessaðist furðanlega, meðan
bækur voru afritaðar með
höndunum og það tók fimm
ár að gefa út upplag af bók í
þrem bindum.
EN allt þetta
breyttist auð-
vitað með
hinni frægu uppfinningu Jó-
hanns Gutenberg. — Eftir
miðja 15. öld gat duglegur
bókaútgefandi gefið út allt að
fjómm eða fimm hundruð ein
tökum af bók á tæpum þrem
t* Kt
vikum. Og á tímabilinu frá
1453 til 1500 fengu menn í
Vestur- og Suður-Evrópu ekki
minna en fjörutíu þúsund
mismunandi útgáfur af bók-
um, sem til þess tíma höfðu
aðéins verið fáanlegar í beztu
‘bókasöfnum.
Kirkjan hafði mjög illan bif
ur á þessari óvæntu fjölgun
aðgengilegra bóka. Það var
nógu erfitt að ná í einn ein-
asta villutrúarmann með eitt
einasta heimatilbúið eintak
af guðspjöllunum. En hvemig
átti að snúast gegn tuttugu
milljónum villutrúarmanna
með tuttugu milljón eintök af
prentuðum bókum? Þær ögr-
uðu öllu kirkjuvaldinu og það
var talið nauðsynlegt að stofna
sárstakan dómstól, sem skyldi
veita viðtökum öllum bókum
og úrskurða strax í byrjun,
hverjar mætti gefa út og hverj
ar ekki.
Af þeim listum yfir „for-
boðnar bækur“, sem hvað eft-
ir annað voru gefnir út af
þeirri nefnd óx smám saman
fram hinn frægi svarti listi
(,,index“),- sem átti eftir að
verða næstum því eins illræm-
ur og rannsóknarréttturinn.
En það væri ekki réttmætt
að gefa mönnum þá hugmynd
að eftirlitið með prentuninni
hafi einkennt kaþólsku kirkj-
una sérstaklega. Mörg ríki
urðu hrædd við bókaflóðið,
sem virtist hóta friðslitum
innan landamæra þeirra, og
höfðu því neytt útgefendurna
til að leggja verk sín undir rit
skoðun ríkisins og bannað að
láta prenta allt, sem ekki bar
hinn opinbera stimpil þessarar
ritskoðunar.
En hvergi utan Rómaborg-
ar hefur þessari aðferð verið
beitt og framfylgt allt til vorra
daga. Og jafnvel þar hefur
mikið verið dregið úr henni
síðan á miðri sextándu öld.
Það varð að rýmka hana.
Prentaramir unnu með svo
miklum hraða, að meira að
segja sú kardínálasamkunda,
sem iðnust var, hin svokallaða
index-nefnd, sem átti að hafa
eftirlit með öllum prentuðum
verkum, varð brátt mörg ár á
eftir tímanum. Að ekki sé nú
minnzt á allt það flóð, sem
vall út yfir öll lönd í blöðum,
tímaritum og pésum, og eng-
in nefnd í heimi, hversu dug-
leg, sem hún hefði verið, hefði
nokkum tíma getað vænzt að
lesa eða kynna sér og raða á
skemmri tíma en þúsxmd ár-
um.
N sjaldan hafa
menn fengið
fullgildri sönn
un fyrir því, hve voðalega
þessi tegrmd umburðarleysis
hefnir sín á þeim valdhöfum,
sem reyna til að beita því við
þegna sína.
Rómverski rithöfimdurinn
Tacitus hafði þegar á fyrstu
öld andmælt ofsóknum á
rithöfunda vegna þeirrar
,,heimsku að beina athyglinni
að bókum, sem annars mundu
ekki vekja neina athygli“,
Svarti listinn sannaði þessi
orð. Varla höfðu siðáskiptin
komizt á, fyrr en listinn yfir
bannaðar bækur var orðinn
einskonar handbók fyrir þá,
sem vildu kynna sér nánar
þessa tegund bókmennta. Og
enn meir. Á seytjándu öld
gerðu duglegir bókaútgefend-
ur í Þýzkalandi og Hollandi
út sérstaka fréttamenn í
Rómaborg, sem var falið að
reyna að ná í eintök af index
purgatorius. Jafnskjótt og
þeir höfðu nþð í þau, afhentu
þeir þau sérstökum hraðboð-
um, sem skunduðu með þau
yfir Alpana og út Rínarhér-
uðin til að koma upplýsing-
nnnm sem allra fyrst í hend-
ur vinnuveitenda sinna. Svo
voru þýzku og hollenzku
prentsmiðjumar settar í gang
og sendu sem fyrst þær gátu
út sérstök upplög, er voru seld
með miklum ágóða og smygl-
að inn á bannsvæðin af heil-
um her af bóksölum.
En fjöldi þeirra eintaka, sem
unnt var að koma yfir landa-
mærin var auðvitað lítill, og í
löndum eins og ítalíu, Spáni og
Portúgal, þar sem index-fyrir-
komulag ríkti til skamms
tíma, varð árangurinn af þess-
um hömlum eftirtektarverður.
Ef þessar þjóðir urðu nú
smám saman aftur úr á fram-
farabrautinni, þá var ekki erf-
itt að finna ástæðuna. Stúd-
entarnir við háskólana voru
ekki aðeins sviptir flestum er-
lendum kennslubókum, held-
ur vom þeir einnig neyddir til
að nota mjög lélegar innlend-
ar bækur.
Verst var þó það, að index-
fyrirkomulagið fældi fólk frá
að gefa sig alvarlega að vís-
indum og bókmenntum. Því
enginn með fullu viti er fús
til að skrifa bók, ef hann á á
hættu að sjá hana leiðrétta í
mola af óhæfum ritskoðunar-
manni eöa afskræmda og ó-
þekkjanlega eftir feporhunda
rannsóknarréttarins.
Menn fóm heldur á veiðar
eða drápu tímann með því að
spila dóminó í vínstofunum.
Eða maður fann upp á því
í örvæntingu um sjálfan sig
og tallt mannkynnið, að setj-
ast niður og skrifaði söguna
um Don Quixote.
NaMII 1
12 manna með 60 diskum 170
krónur. — Kaffistell 12 manna
kr. 77,50. — Matskeiðar og
gaflar 1,50. Teskeiðar 1,00 kr.
— Nýkomið.
K. Einarsson 6 Bjðrnsson
Bankastræti 11.
jansosasBsannEoa
Dómncfnd i verðlagsmálum
hefur ákveðið eftirfarandi hámarksverð:
í heildsölu í smásölu
Molasykur pr. 100 kg. kr. 130.50 pr. kg. kr. 1.70
Strásykur — 113.40 — 1.47
Hveiti — 66.80 — 0.87
Rúgmjöl — 63.35 — 0.82
Hrísgrjón — 175.45 — 2.28
Haframjöl — 89.85 — 1.17
Hrísmjöl — 132.40 — 1.72
Sagó — 159.50 — 2.07
Kartöflumjöl — 139.30 — 1.81
Álagning á vörur þessar í heilsölu má þó aldrei vera hærri
en 8Vz% og í smásölu 30%.
Fiskbollur í smásölu 1 kg. dós kr. 3.85, Vz kg. dós. kr. 2.10.
Reykjavík 16. sept. 1942.
DÓMNEFND í VERÐLAGSMÁLUM.
Takmörkun um sölu á
bifreiðahjólbörðum
Samkvæmt ákvörðunum Bifreiðaeinkasölu rík-
isins, staðfestri af fjármálaráðuneytinu, verða
bifreiðahjólbarðar aðeins seldir til endurnýjun-
ar slitnum hjólbörðum á farartæki, sem eru í not
kun, gegn því að hinum eldri hjólbörðum verði
skilað um leið, oð séu jafnframt gefnar órækar
upplýsingur um hvaða ökutæki hjólbarðinn á
að notast á.
Vegna gúmmískortsins, sem ríkir í löndum þeim,
sem vér skiptum við, ber oss öllum í þessu landi
að gæta hins fyllsta spamaðar um alla notkun
á gúmmí og halda vandlega til haga hinu slitna
gúmmíi, svo að hægt verði að senda það til
vinnslu aftur.
Sparið hjólbarðana, farið vel með þá, skilið öll-
um slitnum hjólbörðum og slöngum, með því
móti aukum vér mikið möguleikana á að fá end-
umýjaðar birgðir vorar á þessari viðkvæmu
vöra.
Reykjavík, 14 september 1942.
BIFREIÐAEINKASALA RÍKISINS.
Smásöluverð á"
vindllngum
Útsöluverð á enskum vindlingxtm má eigi vera hærra en
hér segir:
Players N/C med 20 stk. pk. kr. 2,50 pakkinn
May Blossom 20 — — — 2,25 —
Elephant 10 — — — 0,90 —
Commander 20 — — —- 1,90 —
De Reszke, tyrkn. 20 — — — 2,00 —
Teofani 20 — — — 2,20 —
Derby 10 — — — 1,25 —
Soussa 20 — — — 2,00 —
Melachrino nr. 25 20 — — — 2,00 —
Utan Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má útsöluverðið vera
3% hærra en að framan greinir, vegna flutningskostnaðar.
Tóbakseinkasala ríkisins.