Þjóðólfur - 29.09.1942, Side 1

Útgefandl: MUNINN hi.
Afgreiðsla og auglýsingar:
Laufásvegi 4, sími 2923.
Þjóðólfur kemur út á hverjum
mánudegi og aukablöð eftir
þörfum. Verð kr. 2.00 á mán-
uði. í lausasölu 30 aurar.
Áskriftargjöld greiðxst
fyrirfram.
Víkingsprent h.f.
Kosning stendur yfir hjá lög-
manni. Kosið er í Menntaskólanum.
Mnnið eftir að kjósa áður en þér
farið úr bænum. Listi Þjóðveldis-
manna er E-listi.
x E-listinn.
* * *
Loftvarnaæfing. Eitthvert næsta
kvöldið efnir herstjórnin til víð-
tækrar loftvamaæfingar í Reykja-
vík og nágrenni. Fer æfingin fram
í samráði við borgaraleg yfirvöld í
Reykjavík og á nágrannastöðunum.
Bærinn verður myrkvaður með því
að taka af rafstrauminn. Ef menn
kveikja ljós í hibýlum sinum, ber að
byrgja glugga, svo að engin ljós-
glæta sjáist.
* * *
Píanóhljómleikar. Ungfrú Kath-
leen Long heldur áfram hljómleik-
um sínum hér í bænum. Leikur ung-
frúin jafnan fyrir troðfullu húsi á-
heyranda og við forkunnar góðar
undirtektir.
* * *
Örugg stjórn. Barátta Roosevelts
Bandaríkjaforseta gegn verðbólgu
og dýrtíð vekur einna mesta athygli
af erlendum fréttum nú um þessar
mundir. Forsetinn hefur tekið þá
stefnu að hindra verðbólguna og
verðfall peninganna. Formælendur
ákveðinna sérhagsmuna í þinginu
hafa gert tilraun til að leggja stein
í götu þessarar stefnu forsetans.
Hafa talsmenn bænda í fulltrúa-
deild Bandaríkjaþings fengið sam-
þykktar tillögur um allverulega
hækkun landbúnaðarafurða. Mundu
þær raska öllum öðrum ráðstöfun-
um til að halda verðbólgunni í skefj-
urn og gera stefnu forsetans að
marklausu fálmi. — En tillögurnar
munu ekki ná fram að ganga, því að
fullvíst er talíð, að forsetinn muni
beita neítunarvaldi sínu til að hindra
að viðleitni hans til að halda þjóð-
félaginu á réttum kili verði brotin á
bak aftur,
* * *
Vígstöðvarnar. í orustunni um
Stalingrad hefur enn ekki komið til
lokaúrslita. Æðisgengnar orustur
eru háðar inni í borginni dag og nótt.
verst rússneski herinn af frábærri
hreysti, en Þjóðverjar unna verjend-
unum engrar hvíldar. Er barizt um
hvert hús og hverja götu borgarinn-
ar. — í Kákasus þokast Þjóðverjar
áfram, en Rússar veita hart viðnám.
— Við Miðjarðarhaf liggja bardag-
ar að miklu leyti niðri.
* * *
Öróugleikar Rússa. Wendell
Wilkie hefur verið á ferð í Rúss-
landi nú undanfarið. Hefur hann nú
flutt ræðu um ástandið í Rúss-
landi og lýst örðugleikum Rússa.
Hann skýrði frá því, að Rússar
hefðu nú misst í ófriðnum fimm
milljónir manna, sem hefðu særzt,
fallið eða verið teknir til fanga.
Sextíu milljónir Rússa væru undir-
okaðar í löndum þeim, er Þjóðverjar
hafa tekið af Sovétríkjunum. Skort-
ur á matvælum, fatnaði og eldsneyti
væru aðsteðjandi vandamál fyrir
Rússa og mikið af bráðnauðsynleg-
um lyfjum og hjúkrunargögnum
væri ekki til. Sú hjálp, sem Rússar
þux'fa að fá eru nýjar vígstöðvar —
og það strax, sagði Wilkie. Næsta
sumar getur það verið of seint. —
Wilkie fór aðdáunarorðum um bar-
áttukjark Rússa og hvað þá vera al-
cáðna að berjast unz yfir lyki.
JT
a
ÞEGAR úr hófi keyrir um óstjórn á málefnum þjóð-
arinnar og enginn fær dulið sig þeirrar stað-
reyndar, að stjórnarstefna valdhafanna mótast af á-
byrgðarlausum loddarabrögðum og lýðskrumi, þá læt-
ur allur þorri almennings sér blöskra, hversu það séu
„slæmir menn“, er valizt hafa til forustu í almennum
málum.
En við nánari athugun mun flestum verða ljóst, að hin
giftusnauða stjóm á málefnum almennings er með nokkrum
hætti sjálfskaparvíti þjóðarinnar sjálfrar.
i Valdhafarnir verða raunveru-
i lega aðeins ásakaðir fyrir mann-
1 legan veikleika en ekki fyrir á-
setningssyndir eða beinan ill-
vilja. Stjórnhættir þjóðarinnar
og skipun æðsta valds í málum
hennar er með þeim hætti, að
það útilokar raunverulega á-
byrga stjórnmálastefnu. Skulu
rakin hér á eftir þau rök, er að
þessu hníga.
Vald og ábyrgð.
í stjórnskipun iandsins fer
ekki saman vald og ábyrgð.
Menn fara með æðsta vald í
málefnum ríkisins án þess að
bera persónulega ábyrgð. Ríkis-
stjórnir hlaupast frá völdum og
eru leystar upp, þegar vanda
ber að höndum, ef flokksstjórn-
in telur það vænlegra vegna
kjörfylgisvona flokksins. Og af-
sökunin er á reiðum höndumr
Það er ekki hægt að stjórna fyr-
ir andstæðingunum. En sitji
stjórnin kyrr og láti allt reka
á reiðanum um lausn vandamál-
anna, þá er hún heldur ekki í
vandræðum með sinn málstað,
þegar úrræðaleysi hennar hefur
kallað ógæfuna yfir þjóðina. Að
eigin dómi er hún ómótmælan-
lega sýkn saka af því að and-
stöðuflokkarnir hindruðu alla
viðleitni hennar til að afstýra
voðanum eða fyrirrennararnir í
ráðherrastólunum skildu svo
illa við, að ógæfan varð ekki
umflúin.
Stjórn ríkisins er þannig al-
gerlega háð dægurviðhorfum
flokksstjórnanna. Baráttan um
kjörfylgið er hið mikla örlaga-
tafl stjórnmálaforingjanna. Ráð-
herrar hverfa úr stjórn og
stjórnir segja af sér fyrirvara-
laust og neita jafnvel að annast
framkvæmdastjórn ríkisins til
bráðabirgða, ef það er talið
skapa æskilega vígstöðu í styrj-
öldinni um atkvæðin. Stjórn-
endur ríkisins eru ofurseldir
þeim mannlega veikleika að
sækjast eftir upphefð og veg-
tyllum. Hið algera ábyrgðar-
leysi þeirra sjálfra lokkar þá
með ómótstæðilegu afli æ
lengra út á hinn hála ís kjós-
endaveiðanna
. Alþingi marklaust
Hin skefjalausa flokkshyggja
í meðferð ríkisvaldsins hefur
gert Alþingi að marklausri !
stofnun í stjórnkerfinu. Þegar
ríkisstjórnir vilja firra sig á-
mæli af eigin úrræðaleysi í al-
varlegum vandamálum, er
venja þeirra að kalla saman
þing. Málunum er síðan fleygt
fyrir þingið og því í orði kveðnu
ætlað að leysa vandann- En hér
er aðeins um hlægilegan skrípa-
leik að ræða.Valdið er í höndum
ábyrgðarlausra flokksforingja,
sem skipa málum á Alþingi að
vild sinni. Þingmeirihlutinn er
háður sömu flokkssjónarmiðum
og sjálf ríkisstjórnin, sem ekki
vill eða þorir að bera ábyrgð á
raunhæfum stjórnarráðstöfun-
um vegna ótta við óvinsamlega
afstöðu einhvers hluta af kjós-
endum. Þingið getur því undir
engum kringumstæðum ráðið
vandamálunum til lykta. Það
„leggur þau á hilluna“ að nokkr-
um tíma liðnum og fyrir mál-
efnum þjóðarinnar er engu bet-
ur séð eftir en áður. En með
þinghaldinu hefur verið náð því
marki, sem ætlað var. Ríkis-
stjórnin hefur firrt sjálfa sig á-
mælinu: Hún getur með „góðri
samvizku“ horft aðgerðalaus á
vaxandi vanda þjóðarinnar og
„þvegið hendur sínar“ af allri
ábyrgð á hverju því, er að hönd-
um kann að bera. Loddaraleik-
ur ábyrgðarleysisins er full-
kominn, þegar ábyrgðinni hefur
verið velt yfir á marklausa sam-
kundu er kafnað hefur undir
hinu virðulega heiti Alþingi.
„Vitlausi maðurinn
á uppboðinu“.
Framkvæmdastjórn ríkisins
er valin af þinginu, eða nánar til
tekið af flokksforingja þeim,
sem ræður yfir meiri hluta
þings. Atkvæði kjósendanna eru
örlögtengingar flokkanna, sem
liggja í látlausum ófriði um
kjörfylgið í landinu. Skæðustu
vopnin í stríðinu milli flokk-
anna eru tylliboð til handa á-
kveðnum stéttum eða ákveðn-
um kjördæmum, loforð um
hverskonar friðindí og mála-
fylgju af hálfu vissra flokka.
Loforðum er útbýtt á báða bóga
og hvergi sézt fyrir. Flokkarnir
keppast um að hampa sem girni-
legustum fyrirheitum, Hvert
„boðið“ rekur annað til hags-
bóta fyrir kjósendurna. Uppboð
er haldið á ríkissjóðnum.
Skattatekjunum er ráðstafað til
atkvæðakaupa- Eyi'i ekkjunnar
og peningi hins fátæka manns
er hampað framan í vissar stétt-
ir, sem sótt er eftir að „kaupa
upp“.
Flokksforingjunum, sem
keppa um ráðherrastólana, er ó-
hætt að bjóða. Valdinu fylgir
ékki ábyrgð. Þeir verða aldrei
sóttir til saka, hvaða ógæfu, sem
þeir kunna að leiða yfir þjóð-
ina. í skaut sigurvegarans fell-
ur aðeins vald, ekki ábyrgð.
Óbilgjarnasti loddannn á
„síðasta boð“. Hann gengur
væntanlega með sigur af hólmi
í hinum hörðu átökum um hylli
kjósendanna. Hann hefur látið
undan þeim mannlega veik-
leika að nota sér augljósa mögu-
leika til að eflast að völdum og
metorðum. Næstu orustu um
kjörfylgið lýkur ef til vill með
því, að annar „býður betur“.
Stjórn hins íslenzka ríkis er
þannig undantekningarlítið fal-
in „vitlausa manninum á upp-
boðinu“.
Enn um vald og ábyrgð.
Af framanrituðu er ljóst, að
frumskilyrði fyrir stjórnarfars-
legri viðreisn í landinu er það,
að vald og ábyrgð fylgist að í
framkvæmdastjóm ríkisins.
Þjóðinni ber að framselja for-
ustumönnum sínum allverulegt
vald og gera jafnframt skýlausa
kröfu til þess, að þeir séu ábyrg-
ir gerða sinna. Löggjafarvald
og framkvæmdavald ber að að-
skilja og æðsta mann ríkisins,
sem jafnframt sé valdamesti
maður þess, á að velja sérstak-
lega.
Demokratiskt form.
Það skal sérstaklega tekið
fram, til að fyrirbyggja mis-
skilning, að hér er gert ráð fyrir
demokratisku stjórnarformi,
enda einkum haft í huga stjórn-
arfar Bandaríkja Norður-Ame-
ríku.
Forseti, er jafnframt yrði for-
sætisráðherra, væri kosinn sér-
staklega til ákveðins árabils
með almennum kosningum.
Hann veldi sér sjálfur ráðherra,
er væru ábyrgir gagnvart hon-
um, en ekki gagnvart þinginu.
Forsetinn hefði neitunarvald, þ.
e. a. s. honum væri heimilt að
synja um staðfestingu þeirra
laga, er hann teldi fara í bága
við almenningsheill. Neitunar-
valdið yrði þó ef til vill ein-
hverjum takmörkunum háð.
Forsetinn stýrði málefnum
ríkisins í umboði alþjóðar, enda
bæri hann ábyrgð fyrir þjóð-
inni, en væri óháður þinginu.
Hann væri öruggur í sessi og
hefði aðstöðu til að taka þjóð-
holla, ábyrga afstöðu í hverju
máli.
Kostir þessa fyrirkomulags
eru auðsæir. Þegar þjóðin velur
sjálf æðsta mann ríkisins, verða
ekki til þess kjörnir aðrir en
þeir, er hafa persónulegt traust
meiri hluta landsmanna. Á veg-
um pólitískra flokka geta hins
vegar hafizt til æðstu valda
menn, sem ekki hafa einu sinni
traust sinna pólitísku samherja,
hvað þá annarra. Að öðru jöfnu
má gera ráð fyrir, að forseti, er
kosinn væri á þann hátt, er að
framan er gert ráð fyrir, mundi
stýra málefnum ríkisins í sam-
ræmi við alþjóðarheill. Þjóðfé-
lagsleg yfirráð sérhagsmuna-
flokka og klíkusjónarmið í
stjórn ríkisins væru því væntan-
lega brotin á bak aftur. Hin víð-
tæka stjórnmálaspilling, er þró-
azt hefur í skjóli lögverndaðs
flokkræðis, mundi vera upp-
rætt. Og síðast en ekki sízt:
Þjóðin hefði öðlazt traust,
stjórnhæft ríkisvald, er væri í
samræmi við vilja meginþorra
hennar.
Niðurlag.
Endurskipun stjórnhátta
Vorra er hið brýnasta úrlausn-
arefni, sem nú kallar að. Hin
mai'gháttaða viðreisn á sviði
fjárhags- og atvinnumála, sem
ómótstæðileg þörf krefur, getur
undir engum kringurfistæðum
hafizt fyrr en þjóðin hefur öðl-
azt ábyrgt og stjórnhæft ríkis-
vald. Hið víðtæka stjórnarfars-
lega öngþveiti, er vér búum nú
við, leiðir til hruns og glötunar.
Giftuleysi þjóðarinnar í vali
stjórnhátta sinna er svo mikið,
að hinir ábyrgðarlausu loddarar,
er stefnt hafa málefnum hennar
í þá miklu tvísýnu, sem nú blas-
ir við allra augum, verða eigin-
lega ekki með réttu sakaðir um
annað en það að standa í vegi
fyrir því að þjóðin taki upp
breytta stjórnskipun. Hið
stjórnarfarslega skipbrot vort
er algerlega að tilefnum fyrir
þá þjóð, sem felur allt sitt ráð
„vitlausa manninum á uppboð-
inu“.
Ég mun í framhaldi af þessari
grein víkja að nokkrum öðrum
úrlausnarefnum komandi tíma
á vettvangi íslenzkra þjóðmála.
V. J.