Þjóðólfur - 20.12.1942, Blaðsíða 9

ÞJÓÐÓLFUR
7
Frásagnir af
fyrir 140
Austurlandi
árum
Halldór Stefánsson
Árið 1800 var Skúla Þórðarsyni, er sig nefndi Thorlacius,
veitt sýslumannsvöld í Suður-Múlasýslu. Hann var í föðurætt
kominn af Þorláki biskupi Skúlasyni, en móðurætt hans var
dönsk. Kona Skúla sýslumanns var einnig dönsk, Gyða
(Gythe) að nafni. Þau giftust í Danmörku i ársbyrjun 1801,
fluttust sama ár til íslands og tóku búsetu á jörðinni Eski-
fjörður, en fluttu í kauptúnið (samnefnt) þegar sama haust.
Nokkrum árurn síðar, vorið 1808, reistu þau bú á jörðinni
Helgustaðir við Reyðarfjörð. Árið 1813 var Skúla sýslumanni
veitt Árnessýsla og fluttust þau þá þangað árið næsta, og það-
an aftur til Danmerkur nokkrum árum síðar.
Harðbýlt var á Austurlandi þau árin, sem þau dvöldu þar,
hafís flest árin, mislynd veðrátta, siglingateppa og búþröng,
sem hafísnum hefur fylgt löngum.
Frú Gyða ritaði endurminningar frá dvöl sinni hér á landi,
furðu glöggar og sanngjarnlegar eftir þvi, sem við má búast,
einkum þegar þess er gætt, að hún hafði flutzt frá gagnólíku
landi og lífskjörum og að illt veðurfar og harðbýli var þau ár-
in flest, sem hún dvaldist á Austurlandi. Auk þess átti hún við
vanheilindi að stríða og heimilisböl (barnamissi). Mætti ætla
að það hefði getað gjört lýsingar hennar dapurlegri en ella
hefði verið. Virðist af frásögnum hennar, að hún hafi þó átt
einnig margar ánægjustundir.
Hér skulu nú raktar nokkrar af frásögnum hennar, en skýr-
ingar og athugasemdir gjörðar í svigum.
FYRSTU sjón af landinu, er þau komu til Reyð-
arfjarðar, lýsir hún á þessa leið:
Fjöllin voru há og tignarleg, snævi þakin hið efra,
byggðin græn og vingjarnleg, fossandi lækir og djúp
fjallaskörð. Bergmálið frá fjöllunum barst út yfir lygn-
an fjörðinn.
Bæirnir voru grænar þústir, sem lítið bar á; greind-
ust frá umhverfinu aðeins vegna lögunar sinnar. Kirkj-
an á Reyðarfirði var þó timburhús, en lítilfjörleg á-
sýndar. Hana hafði gefið Kynh stórkaupmaður.
Húsakynnin á jörðinni Eskifjörður (þar sem þau
settust fyrst að) þóttu henni lítt viðunandi þeim, er
betra voru vanir, en þó sæmileg eftir atvikum.
Einna verst þótti henni, að enginn var matjurtagarð-
ur á bænum, segir, að hvítar rófur hafi verið nær eini
garðávöxturinn, sem þekktist þá þar um slóðir. Bjó
hún sér þegar til garð, og setti í hann nokkrar rófna-
tegundir og káltegundir. Ánægja hennar af þessari
fyrstu garðyrkjutilraun varð þó skammæ. Segir hún til
þess eftirfarandi sögu:
Eitt sinn um haustið, er þau hjónin voru ekki heima,
kom stórbóndi einn ofan af Héraði, Þórður að nafni
(það mun hafa verið Þórður bóndi á Finnsstöðum í
Eiðaþinghá) með 200 kinda fjárhóp til slátrunar. Bóndi
lét fjárhóp sinn inn í garðinn, gegn mótmælum
heimamanna, kvað ekki saka, þótt féð træði niður „gras-
ið“, sem hann nefndi svo. Spillti það, sem líklegt var,
árangri garðyrkjunnar. Er sýslumannshjónin voru á
heimleið mætti bóndi þeim. Var hann hinn viðmóts-
þýðasti og kyssti þau í kveðjuskyni, sem þá var lands-
siður. Sagði bóndi m. a. „að frúin væri eins og engill“,
hún var í hvítum utanhafnarbúningi. Þau tóku atlot-
um hans og orðum alúðlega eftir föngum, því þau
vissu ekkert um, hvað fram hafði farið heima fyrir.
En þegar þau komu heim og fréttu tíðindin, brá þeim
óþægilega í brún. Sýslumaður sektaði bónda um 2 rík-
isdali til fátækra fyrir tiltæki hans. Segir frúin, að
bóndi, og landsmenn yfir höfuð, hafi tekið því illa.
Menn skildu ekki uslann af því, þótt kindur bóndans
træðu niður dálítið af „grasi“, bóndi sinn hafi átt að
mæta óvild nokkurri og tortryggni landsmanna út af
þessu nokkra hríð á eftir.
ETTA sama haust (29. sept. 1801) bauð síra Björn
Vigfússson á Eiðum (1801—1830) hjónunum til
brúðkaups síns (og Þórunnar Pétursd. sýslumanns í
Krossavík). Brúðkaupssiðunum lýsir hún á þessa leið:
Þegar brúðkaupsgestirnir koma á kirkjustaðinn, hóp-
ast konur sér og karlar sér, snúa hóparnir sér hver að
öðrum, takast í hendur, karl og kona(?) og ganga til
kirkjunnar hinn svokallaða „brúðargang". Menn
ganga ofurhægt. Vígslan fer fram eins og í Danmörku
og eins bórðhaldið. Yfir borðum lásu tveir uppkomn-
ir synir prófastsins borðbæn á latínu (Prófastur var þá
sr. Árni Þorsteinsson á Kirkjubæ, en nefndir synir hans
munu hafa verið Stefán, síðar prestur á Valþjófsstað
og Vigfús gullsm. í Krossavík). Um kvöldið seint., að
loknu borðhaldinu, fór fram einkennileg athöfn (Hér
afsakar frúin ef lýsingin þyki ekki siðleg). Brúðurin
afklæðist að nokkru hinu óþarflega mikla fatadúði og
sezt á hjónarúmið; nokkrar tilvaldar konur, umboðs-
menn eða talsmenn hennar, setjast hjá henni. Brúð-
gumann ber nú að, og nokkra menn með honum.
Hefja þeir máls á því, hversu miklu fé muni vera verj-
andi til þess, að fá að sofa hjá brúðurinni um nóttina
(Þetta er það, sem kallað var „að bjóða í brúðarsæng-
ina“). Brúðguminn býður fyrsta boðið, en þegar kem-
ur annað hærra boð. Bjóða menn nú hver í kapp við
annan þar til „brúðarmeyjarnar“ samþykkja boðið,
enda á þá sjálfur brúðguminn það. Upphæðin getur
orðið allhá, þegar heldri menn eiga í hlut, allt að 200
spesíur, en fátækt fólk býður þó mikið minna, og'ekki
mynt, heldur kú eða kindur. Brúðarsængur-verðið er
eign konunnar, og er gerður um það samningur eða