Þjóðólfur - 23.11.1942, Blaðsíða 2

2
ÞJÖÐÖLFtJlt
Stondufflst við prófraunína?
RZEÐA sú, sem ríkísstjóri flutti
við setningu Aiþingis átti
erindi til allra landsmanna, en þó
fyrst' dg fremst þingmanna. Ö- ;
hætt er að fullyrða,, að allur al-
menningur kann vel að meta hin-
ar látlausu en alvarlegu bending-
ar ríkisstjóra, og er honum þakk-
látur fyrir. Hitt er jafnvíst, að
í þingmannahópnum eru ínenn,
sem hafa látið orð hans eins og
vind um eyrun þjóta.
Ríkisstjóri lýsti þörfinni á al-
mennu samstarfi og þakkaði for-
mönnum þingflokkanna fyrir und-
irtektir þeirra í því efni. Hann
sagði:
„Um leið og ég þakka fyrir
það, hve uppástungu minni var vel
tekið af ollum hlutaðeigendum,
geri ég ráð fyrir því, að viðræð-
ur haldi nú áfram og að ný
stjórn verði mynduð svo fljótt
sem kostur er á. „Þogn meðan
áómurinn situr”, er gamalt spak-
mæli, sem minna má á í sambandi
við þessar tilraunir, sem nú verða
algerlega í hondum þingmanna”.
Varla er hægt að hugsa sér, að
í þingmannahópnum sé til sá
skynskiptingur, að hann misskilji
þessa aðvörun. En þó skeður það,
að ríkisstjóri hefur varla
sleppt orðunum af vörunum fyrr
en á Álþingi hefst einhver skríls-
legasta háreysti, sem þar hefur
heyrzt. Og það er maðurinn, sem
árum saman hefur verið formað-
ur utanríkismálanefndar og sýknt
og heilagt hælt sér af friðarvilja
sínum, sem mest lætur að sér
kveða hinu skrílslega athæfi.
* * * ,
Ríkisstjóri lagði áherzlu á, hve
mikils er um það vert, að ‘ „ein-
staklingar þjóðfélagsins — kon-
ur og karlar, kunni að virða á j
réttan hátt heill og hag annara
en sjálfra sín og log þau, er sett
eru af fulltrúum þeim, sem þjóð-
in sjálf hefur kjörið til þeirra
starfa, I því kemur fram á hverju
þroskastígi vér erum staddir um
opinber mál, engu siður en í því,
hvernig þingi og stjórn tekst að
ráða fram úr þeim viðfangsefn-
um, sem þau hafa við að glíma.
Vér eigum nú ekkert undan-
færi frá því, að aðrir taki eftir
því, hvernig varið er þessum
þroska vorum. A því, hvernig vér
rejmumst í þeirri prófraun, get-
ur oltið, hvort oss tekst að halda
þeirri samúð annara mikilsmet-
inna þjóða, sem vér hofum átt
því láni að fagna, að njóta hing-
að til, samúð, sem að minni skoð-
un er líf sskilyrði fyrir ó'ryggi,
um framtíðarfrelsi og sjálfstæði
íslenzku þjóðarinnar”.. (Leturbr.
hér).
Sá maður, sem verið hefur
potturinn og pannan í skrílshætt-
inum á Alþingi undanfarna daga,
hefur um þrjá áratugi verið í-
hlutunarsamastur um opinber mál
al!-ra landa sinna. Hann hefur
komizL til æðstu valda og met-
orða. Auk formenskunnar í ut-
anríkismálanefndinni, er hann
formaður næst stærsta þingflokks
ins. Hann er í 8 manna nefnd-
inni, sem á að undirbúa sam-
stjórn allra flokka.
* *
Vegna metorða sinna ber þenn-
an mann hærra í augum erlendra
manna en flesta aðra. Þegar rík-
isstjóri segir: ,,þogn meðan rétt-
urinn situr” lýstur þessi maður
upp skrílslegu ópi. Hann þykist
yfir þá þegnskaparskyldu haf-
inn, að láta sig nokkru varða,
hvort samstarf hefjist eða. sundr-
ung magnist, hvort virðingu og
samúð annarra þjóða sé fyrir-
gert og „öryggi um framtíðar-
frelsi og sjálfstæði íslenzku þjóð-
arinnar”, þar með teflt í voða.
Þannig stenzt einn af mestu á-
hrifamönnum Islands prófraunina,
sem ríkisstjóri talaði um.
Hversu lengi ætlar flokkur sá,
sem styðst við bændur landsins
að hlíta leiðsögn þessa manns ?
Hversu lengi ætla aðrir flokkar
að láta forystumönnum sínum
haldast uppi að hafa þennan
mann að pólitískum skriftaföð-
ur ?
Aiþýða manna á Islandi lagði
eyrun við boðskap ríkisstjóra.
En sumir þeir, sem orð hans
voru fyrst og fremst töluð til,
daufheyrðust. Slíkir menn eiga
að vera vera útrækir tafarlaust
úr nefnd, sem ætlað er að undir-
búa almennt samstarf.
Margir voru vondaufir að al-
mennt samstarf gæti tekizt áður
en þing koxn saman, Eftir- viku-
starf hins nýja þings eru menn
enn vondaufari, þótt öllum, und-
antekningarlaust, sé nú orðin ljós
þörfin. Það er fásinna að ætla,
að útþvældir stjórnmálaloddarar,
Skynviltir eftir margra ára óheil-
indapukur og leynimakk í skúmá-
skotum og brugghúsum pólitískrar
spillingar, siðferðissljóir afglapa-
menn, sa.msekir í ófarnaði þjóð-
arinnar, — komi neinu til leiðar
um almennt samstarf, Það á að.
dæma þá úr leiknum, Nýir menn
verða að reyna.
Ef nokkur von á að vera um
samstarf eiga flokkarnir að skipta
um menn í 8 manna nefndinni.
Sjálfstæoisflokkurinn gæti til-
nefnt Pétur Magnússon og Gunn-
ar Thoroddsen. Framsóknarflokk-
urinn Bjarna á Reykjum og Bern
harð Stefánsson. Alþýðuflokkur-
inn Harald Guðmundsson (með
Emil Jónssyni, í stað þjóðstjórn-
arhetjunnar Stefáns Jóhanns).
Sósíalistaflokkurinn Áka Jakobs-
son og Lúðvík Jósepsson.
Samstarfið þarf að komast á.
Ef þessum nefndu mönnum væri
falið að leita samkomulags, mundi
það mjög sennilega nást, ef
„bögn væri meðan rétturinn
sæti”. Við verðum að standast
prófraunina, sem ríkisstjóri tal-
aði um. En það er fjarstæða að
ætla verstu sundrungarmönnun-
um að gangast fyir samheldninni.
Þingi Alþýðusambandsins
lauk á föstudagskvöld. I stjórn
sambandsins til næstu tveggja ára
voru þessir kisnir: Forseti: Guðgeir
Jónsson, form. Bókbindarafélags
Rvíkur. Varaforseti: Stefán Ögmunds
son, prentari. Ritari: Björn Bjarna-
son, form. Iðju. Meðstjórnendur:
Sigurður Guðnason, Þorvaldur Bryn-
jólfsson, Jón Rafnsson, Sæmundur
Ólafsson, Hermánn Guðmundsson og
Þórarinn Kr. Guðmundsson. — Fullt
samkomulag var milli Alþýðuflokks-
ins og Sósíalístaflokksins um þessa
kosningu.
Nína Tryggvadóttir
opnaði málverkasýningu í Garða-
stræti 17 s. 1. laugardag. Á sýning-
unni eru yfir 70 myndir. — Ungfrú
Nína hefur sýnt málverk á mörgum
sýningum, bæði hér heima og í Dan-
mörku.
Pundasfefna
Eysteins
Með gengislögunum vorið 1939
var skráð gildi íslenzkrar krónu
gagnvart sterlingspundinu lækkað
um rúm 20%. Þá um haustið
fellur krónan að nýju, með sterl-
ingspundinu, um 11% í viðbót,
eða alls um ca. þriðjung á einu
missiri. Eftir að styrjöldin hófst
tók viðskiptaástandið þegar að
! batna. Krónan leitaði jafnvægis
! samkvæmt réttum viðskiptalög-
málum. Vorið eftir hafði sterl-
ingspundið lækkað niður I tæpar
22 krónur. En þessi bati viar
stöðvaður. Krónan var felld að
nýju svo að sterlingspund jafn-
gilti 26 krónum. Þessi ráðstöfun
var réttlætt með því, að ókleift
væri að gera út á síld að öðrum
kosti.
Allan þennan tíma var tregð-
azt við að auka innflutning til
landsins, þótt gjaldeyrir væri
nægur, vöruskortur í landi, verð-
lag hækkandi á aðfluttum vörum,
og skipakostur fyrir hendi með
bæiilegum kjörum. Eysteinn Jóns-
son þverskallaðist við að auka
innflutninginn, þrátt fyrir svo
gerbreyttar aðstæður, að slík
ráðstöfun var ekki einungis rétt-
mæt, heldur bein þjóðamauðsyn.
I Tímann 13. ágúst 1940 skrifar
Eysteinn m. a. á þessa leið:
„Frá mínu sjónarmiði á sú
skoðun (því) ekki rétt á sér, að
nokkuð bættur viðskiptajöfnuður
að krónutali, frá því sem verið
hefur, og bætt gjaldeyrisástand
í bili, sé tilefni þess að slaka á
takmörkunum, sem settar hafa ;
verið um neyzlu erlendra vara í
landinu. Eg álít, að þjóðin eigi
einmitt að leggja nokknð hart að
sér til þess að reyna að bæta
f járhag sinn, lækka sknldimar og
eignast innstæður í erlendum
gjaldeyri”.
Þjóðin hafði þá mörg ár orðið
að ,,leggja nokkuð hart að sér”
sökum gjaldeyrisskorts. Þegar
þáverandi viðskiptamálaráðherra
skrifar þessi orð er viðskipta-
jöfnðurinn það sem af er árinu
orðinn hagstæður um 40 millj-
ónir króna. En þjóðin á eftir sem
áður að „leggja nokkuð hart að
sér” til þess að lána fé sitt styrj-
aldarþjóð, sem á þessum tíma
virtist standa mjög höllum fæti.
Vegna hinnar skammsýnu
punda-stefnu Eysteins Jónssonar
hefur þjóðin síðan orðið að
„leggja nokkuð hart að sér” sok-
um vaxandi skorts 4 skipakosti
og hækkandi verðlags. Eysteinn
gerðist með öðrum orðum banda-
maður dýrtíðarinnar í þessum
efnum sem öðrum.
Eitt bitrasta vopn styrjaldar-
þjóðanna er hafnbann á óvinina.
Með pundastefnunni var Eysteinn
að reyna að setja hafnbann á
sína eigin þjóð. Slíkt „bjargráð”
hefur engum öðrum viðskipta-
málaráðherra hugkvæmzt, svo vit-
að sé.
Sýnd veiði en ekki gefin
Stundum verður lítið Úr því
högginu sem hátt er reitt. Borg-
arstjóri ætlaði að hrifsa sænska
frystihúsið í hendur bæjarins með
tilstyrk Alþýðuflokksins og sósí-
alista, en þvert ofan í vilja sumra
flokksmanna sinna í bæjarstjórn,
t. d. Helga Hermanns og Gunnars
Thoroddsens.
En þetta var sýnd veiði en ekki
gefin. Á síðasta bæjarstjórnar-
fundi las borgarstjóri upp bréf
frá kaupanda frystihússins, h.f.
Frosta, þar sem tilkynn.t var að
kaupin væru gengin til baka. Var
málinu síðan vísað umræðulaust
aftur til föðurhúsanna, bæjarráðs
og hafnarstjórnar. Svo fór um
sjóferð þá.
Utan úr heímí
C YRIR fjórum vikum síðan byrj-
* uðu að nýju átök styrjaldar-
aðila í Egiftalandi. Áttundi herinn
brezki undir stjórn Alexanders hers-
höfðingja hóf sókn á vígstöðvunum
við E1 Alamein 23. f. m. Hófst sóknin
samtímis á allri víglínunni milli E1
Alamein og Quattara-lægðarinnar.-
Hersveitum Bandamanna tókst þeg-
ar í upphafi sóknarinnar að brjót-
ast inn í stöðvar Möndulherjanna.
Freistuðu þeir nokkurra gagnárása,
en án teljandi árangurs. Kom ekki
til stórfelldra átaka fyrstu vikuna
og vakti það einkum athygli að
Möndulherirnir tefldu lítt fram
skriðdrekum sínum.
Að viku liðinn hófu Bandamenn
áhlaup að nýju undir stjóm Montgo-
mery hershöfðingja.
Fóru átökin þá skjótt
mjög harðnandi og til-
kynntu Bandamenn, að þeir hefðu
alger yfirráð í lofti. Og litlu síðar
kom upp sá kvittur, að Rommel, yf-
irmaður lílöndulherjanna, gæti ekki
haft not vélahersveita sinna sökum
benzínskorts. Viðpám Þjóðverja og
ítala brast með skjótum hætti og
hófst nú mjög hröð framsókn Banda-
manna. En Rommel hélt undan með
það af liði sínu og hergögnum, sem
Harðnandi
átök.
hann mátti. Tókst á fáum dögum að
reka flótta Möndulherjanna út úr
Egiftalandi, en Fuka, Mersa Matruh
og aðrar bækistöðvar þeirra á
ströndinni féllu í hendur Banda-
manna.
Á landamærum Egiftalands og Ly-
biu tókst Rommel ekki heldur að
stöðva flóttann.
Sóknin held- Bandamenn náðu
ur áfram. hinu fræga Halfaya-
skarði; sem er á
landamærunum og oft hefur komið
við sögu ófriðarins á þessum slóð-
um. Á sömu leið fór um Caputzovígi.
Og rúmlega viku eftir að flóttinn
brast í lið Möndulveldanna féllu
Bardia og Tobruk, sem hvorttveggja
eru borgir í Lybiu og kunnar úr
fréttaflutningi blaða og útvarps
vegna þess hve mjög þær hafa kom-
ið við sögu Afríkustríðsins. Eitt sinn
vörðu Ástralíumenn Tobruk um átta
mánaða skeið gegn umsát Rommels,
unz Bandamönnum tókst að leysa
hana úr umsátinni. Hins vegar féll
borgin í hendur Möndulherjanna i
sókn þeirra í Lybiu og Egiftalandi
snemma í sumar. Varð þá svo lítið
um varnir af hálfu Bandamanna.
að furðu þótti gegna. Orsakaði fall
borgarinnar mjög harða gagnrýni í
brezkum blöðum á herstjórn og
stríðsrekstur Breta. — Nú urðu við- |
líka skjót umskipti í Tobruk og þá.
Eftir fall Tobruk héldu Banda-
menn herjum sínum lengra vestur
á bóginn. Þeir náðu Derna og Mecc-
hili á vald sitt án þess að veruleg
mótspyrna væri veitt. Og
Benghasí loks féll Benghasi í hend-
fellur. ur þeirra laust fyrir helg-
ina. — Með falli þeirrar
borgar er raunverulega lokið vörn
Möndulveldanna í Cirenaica. Rom-
mel hefur að vísu ekki gert tilraun
til skipulegs viðnáms í þeim hluta
Lybiu. Ætla menn, að hann muni
ekki freista að koma við skipulegri
vörn fyrr en við. E1 Agheila við botn
Sirtuflóa. Hafa Bandamenn þá sótt
fram yfir 1000 km. vegalengd frá
stöðvum sínum við E1 Alamein.
í fréttum Bandamanna er greint
frá miklu tjóni í liði Rommels. Er
heldur ekki dregin fjöður yfir það
í þýzkum fregnum, að Möndulher-
irnir hafi beðið verulegan hnekki
við þetta undanhald, enda mun ann-
1 að mega teljast óhugsandi. Hins veg-
j ar vara Bretar við þeirri skoðun, að
í her Rommels sé gersigraður, enda
muni hann gera sitt ítrasta til að
stöðva framsókn Bandamanna. í Ly-
biu, þegar hanri telji sér henta að
búast til varnar.
Óvænt tíðindi
í löndum Frakka.
Aðfaranótt sunnudagsins 8. þ. m.
dró til stórtíðinda í löndum Frakka
í Norður-Afríku. Amerískur her
gekk á land í Marokko og Algier og
tók þegar að leggja undir sig hina
þýðingarmestu staði í þessum lands-
hlutum. Varð lítið um varnir af
hálfu Frakka, svo sem vænta mátti.
Hafnarborgin Oran í Algier, sem
er ein helzta flotahöfn í Norður-
Afríku, féll í hendur þeirra þegar í
upphafi hernámsins. Á sömu leið fór
um Cassablanca í Marokko,- sem er
eina nútíma hafnarborg í frönsku
Marokko, og telur hátt á annað
hundrað þúsund íbúa. — Er Banda-
ríkjaher nú alls ráðandi í Marokko
og Algier og telur ameríska her-
stjórnin að hernám landanna hafi
gengið samkvæmt áætlun.
Darlan.
Þegar ameríska liðið gekk á land
í Norður-Afríku var Jean Darlan
flotaforingi staddur í Algier í er-
indum frönsku stjórnarinnar í
Vichy. í fyrstu var svo frá skýrt,
að hann væri fangi innrásarhersins,
en síðar kom á daginn, að hann
hafði gengið Bandamönnum á hönd.
Skipaði hann svo fyrir að hætta
skyldi mótspyrnu gegn landgöngu-
liðinu og hefur síðan hvatt franska
flotinn til að óhlýðnast frönsku stjórn
inni. Yfirstjóm Bandaríkjahersins
hefur haft samvinnu við Darlan um
stjórn nýlendnanna. Mælist það illa
fyrir meðal „stríðandi Frakka“, sem
vantreysta honum. Hefur Rossevelt
sjálfur svarað þeim ásökunum og
réttlætt þær með „óvenjulegum að-
stæðum.“ — Pétain hefur lýst því
yfir, að Darlan hafi enga heirpild
til að koma framar fram í sínu um-
boði.
Svar Þjóðverja.
Þrem dögum eftir innrás Banda-