Þjóðólfur - 30.11.1942, Qupperneq 1

Útgefandi MUNINN h.f.
Kitstjórar:
Árni Jónsson
Valdimar Jóhannsson (ábm.)
Skrifstofa:
Laufásvegi 4. — Sími 2923.
Prentsmiðja: Víkingsprent h.f.
Fullveldisdagur íslendinga er á morgun...
LANDSMÖNNUM eru enn í fersku minni atburðir
þeir, er settu meginsvip sinn á þinghaldið milli
kosninga. Þingið var aðgerðalaust um öll þau mál, er
úrlausnar kröfðust. En með skyndilegum hætti brast
þar á slíkt illviðri persónulegra óþverra-skamma, land-
ráðabrigsla og fúkyrða, að lengi mun minnzt verða í
annálum „elzta löggjafarþings í heimi.“
Þegar hrinu þessari slotaði, lauk þinghaldinu og höfðust
þingfulltrúarnir ekki frekar að í vandamálum þjóðar sinnar.
Tilefni illmælisins á Alþingi,
þar sem helztu stjórnmálaleið-
togar þjóðarinnar báru hverir
aðra slíkum sökum, að mátt
hefði endast til ævilangrar fang-
elsisvistar, ef sönnur hefðu ver-
ið á færðar, var mál það, er nú
gengur jafnan undir nafninu:
„gervisjálfstæðismál“. — Allt
frá því í ársbyrjun 1941 hafa
öðru hvoru látið á sér kræla á
vettvangi íslenzkrá stjórnmála
óvenju skeleggar ,sjálfstæðis-
hetjur“, sem hafa þótzt til þess
albúnar að „endurheimta að
fullu hið glataða sjálfstæði
þjóðarinnar“ eða stíga nú hik-
laust „síðasta skrefið í sjálfstæð-
ismálinu“, eins og það hefur
líka verið orðað.
Málatilbúnaðurinn.
Það hefur að sjálfsögðu ekki
verið í verkahring hinna hug-
umstóru „sjálfstæðishetja“ að
skýra eðli málsins fyrir alþýðu
manna. Þeir hafa vandlega þag-
að yfir þeirri staðreynd, að síð-
an 1918 hafa íslendingar verið
algerlega frjáls og fullvalda
þjóð, að svo miklu leyti sem
unnt er að öðlast slíkt hnoss fyr-
ir utanaðkomandi áhrif. Þ. e. a.
s.: Sjálfsákvörðunarréttur
þeirra hefur verið viðurkennd-
ur og íslenzka ríkið skoðað
sem hliðstæður og samnings-
hæfur aðili við önnur ríki.
Hitt er svo annað mál, að á
síðustu árum hefur ærið óvæn-
lega horft um hið raunverulega
sjálfstæði, sjálfstæðið inn á við.
Verður ekki um það rætt hér,
enda nokkuð að því vikið á öðr-
um stað í blaðinu.
Málatilbúnaðurinn í gervi-
sjálfstæðisbaráttunni hefur ein-
vörðungu snúizt um það að telja
þjóðinni trú um þá firru, að hún
nyti ekki sjálfstæðis og fullveld-
is. Hin nýstárlega „sjálfstæðis-
barátta“ hefur þannig eingöngu
beinzt að því að „draga sjálf-
stæðið í svaðið.“ (Sbr. „að draga
fornbókmenntirnar í svaðið“).
Þrándur í Götu.
Þegar samband íslands og
Danmerkur rofnaði með óvænt-
um hætti í yfirstandandi styrj-
öld, varð Dönum ógerlegt að
uppfylla allar þær skyldur, er
þeir tóku sér á herðar með ís-
lenzk-danska sambandslagasátt-
málanum. Þannigvarðþeimekki
unnt að fara með íslenzk utan-
ríkismál í umboði íslendinga,
svo sem þeir höfðu gert til þess
tíma. Á sama hátt var konungur
íslands og Danmerkur hindrað-
ur í því að fara með konungs-
vald sitt á íslandi. Alþingi ís-
lendinga flutti því staðfesting-
arvaldið inn í landið með sam-
þykkt sinni 10. maí 1940. Enn-
fremur tóku íslendingar með-
ferð utanríkismála sinna að
fullu í eigin hendur, svo sem
ótvíræð nauðsyn krafði.
Með þessum aðgerðum var
raunverulega leystur sá vandi,
sem bar að höndum þjóðarinn-
ar vegna hinna óvæntu atburða.
Þær voru óhjákvæmilegar
bráðabirgðaráðstafanir, og full-
komlega viðhlítandi til styrj-
aldarloka, eða þar til sambands-
þjóðunum auðnaðist að gera út
um málefni sín á grundvelli
gildandi samninga, ótruflaðar af
utanaðkomandi hindrunum.
Hafín gervisjálfstæðisbar-
atta.
En ekki var ár liðið frá því að
þessar ráðstafanir voru gerðar
og þar til formaður Framsókn-
arflokskins skar upp herör í
„sjálfstæðismálinu". Vildi hann,
að riftað væri öllum tengslum
íslands við Danmörku, sam-
bandssáttmálanum varpað fyr-
ir róða, áþján konungsvaldsins
aflétt á íslandi og lýðveldi sett
á stofn. Túlkaði hann málið á þá
lund, að hér lægi við metnaður
þjóðarinnar. Nú ætti hún þess
loks kost að endurheimta sjálf-
stæði sitt að fullu og varpa af
sér oki danskrar kúgunar.
í málatilbúnaði Jónasar Jóns-
sonar var lítt hirt um röksemd-
ir eða fræðilegar skilgreining-
ar. Af málflutningi hans varð
það bert, að hann hafði í hyggju
að nota þetta mál til persónu-
legs ávinnings fyrir sig. Forusta
hans í , sjálfstæðismálinu“ var
fyrst og fremst við það miðuð,
að nafn hans öðlaðist öruggari
samastað á spjöldum íslands-
sögunnar en ella og nokkur
ljómi mætti af því stafa nú á
efri árum hans. — Fyrirætlanir
þessar tókust ekki. Jafnvel í sín-
um eigin flokki varð Jónas að
lúta í lægra haldi sem sjálfstæð-
ishetja. Þó fór svo, að Alþingi
heyktist á fyrri afstöðu sinni í
þessu máli. í stað þess að halda
fast við þá eðlilegu og sjálf-
sögðu skipan, er á hafði verið
komið 1 þessum efnum, vóg Al-
þingi að sambandslögunum á þá
lund að gefa yfirlýsingu um ein-
hliða rétt íslands til sambands-
slita við Danmörku.
Eftir þetta lá málið kyrrt þar
til á síðasta sumri. Þá stóð yfir
kosningabarátta 1 landinu.
Framsóknarmenn héldu því
mjög á loft til framdráttar sín-
um málstað, að þeir ættu í kross-
ferð til að bjarga heilögum rétti
dreifbýlisins. Sjálfstæðisflokk-
urinn áti engan slíkan málstað
til að berjast fyrir. En þá upp-
götvaði formaður flokksins enn
glæsilegra hlutskipti fyrir sig
og sinn flokk. Hann „fann“ hið
vanrækta „sjálfstæðismál“, sem
enginn flokkur í landinu bar
fyrir brjósti öðrum fremur. For-
maðurinn gaf út yfirlýsingu um
stríðstakmark sitt að morgni
dags föstudaginn 12. júní s.l.
Boðskapurinn hljóðaði á þálund
að á sumarþinginu mundi hik-
laust verða „stigið síðasta skref-
ið í sjálfstæðismálinu“. — Sjálf-
stæðismenn létu „krossast11 til
þessarar herfarar. Barátta
þeirra hafði eignazt nýtt inntak.
Á sumarþinginu féll málið
niður. Erlendri íhlutun var
kennt um og þótti því ekki á-
mælisvert að láta 1 „síðasta
skrefið“ óstigið. En þessi
töf í sjálfstæðisbaráttunni
varð aftur á móti tilefni hins
strákslega og óviðeigandi ill-
mælis á þingi, sem vikið var að
í upphafi þessarar greinar.
Það er rétt að gera uppskátt um
það nú, að Alþingi fékk í sumar
bendingar innlendra manna um það,
að sæmilegast væri að láta þetta
mál kyrrt liggja um hríð. Nokkrir
óhlutsamir menn um hin pólitísku
hjaðningavíg höi'ðu forgöngu um
það, að Alþing'i voru. send tilmæli
um að hafast ekki frekar að í sam-
bandsmálinu. Vegna takmarkaðs
tíma gafst ekki færi á að leita al-
mennra undirskrifta né heldur að
hafa samvinnu um þetta við menn
utan höfuðstaðarins. En rúmlega
sextíu málsmetandi borgarar í
Reykjavík undirrituðu þessi tilmæli.
Meðaí þéssara manna, sem flestir
Framh. á 4. síðu
Verður verzlunin þjððnýtt
ATTA-MANNA NEFNDIN svokallaða, keppist við að leita
að grundvelli fyrir almennu stjórnarsamstarfi. Enginn
árangur er sýnilegur af starfi nefndarinnar.
Þrír af þingflokkunum hafa birt flokkssamþykktir sínar,
þar sem sett eru fram skilyrði fyrir þátttöku. Mesta eftirtekt
vekur, að allir þessir flokkar virðast ásáttir um þjóðnýtingu
verzlunarinnar. Er um þetta rætt hér á eftir.
i Hinn 3. þ. m. tilkynnti for-
' sætisráöherra, að hannmundi
1 segja af sér íyrir sig og stjórn !
sína, þegar er þing kæmi sam
an. Kikisstjori gekkst þá fyrir '
því, aö hver þingflokkanna
tilnefndi tvo menn í nefnd til
þess, aö vera mætti, aö finna
grundvöll aö nýrri stjórnar-
samvinnu, meö þátttöku allra
þingflokkanna. Þessi átta-
' manna nefnd var síðan skip-
uö og þakkaöi ríkisstjóri
1 flokkunum drengilegar undir-
j tektir í ávarpi því, er hann
! flutti við setningu Alþingis.
' Lét hann í ljós von um það,
' aó árangur yrði af starfi þess-
arar nefndar.
j Hér í blaðinu hafa verið
færö rök að því, aö þessari
átta-manna nefnd mundi ekki
takast aö leysa þaö hlutverk.
sem henni var ætláö. Virðist
þaö nú komiö á daginn. Frá
nefndinni hefur ekkert heyrzt.
Hinsvegar hafa þrír af þeim
fjórum flokkum, sem í henni
eiga fulltrúa, sett fram skil-
yröi sín fyrir stjórnarsam-
vinnu. Eru þau skilyröi á þá
lund, aö vel má vera aö sjóöa,
megi upp úr þeim „vinstri"
stjórn. En hitt verður ekki
séð, að stærsti flokkur þings-
ins, S j álf s tæð isf lokkur inn.
geti að þeim gengiö. Engu aö
síður hefur átta-manna nefnd
in haldiö áfram störfum, eftir
aö þessi skilyrði voru borin
fram. Bendir það til þess„ að
ekki þyki öll von úti um al-
mennt samstarf.
VARLA er það hending
ein, aó Alþýöublaðið, Þjóð 1
viljinn og Tíminn skyldu öll i
birta skilyrði sín sama dag- '
inn. Þessir flokknr liafa átt í
allmiklu makki undanfarið
. um „vinstri“ stjórn undir 1
' Framsóknarforystu. Eölilegast
heföi verið, aö sá flokkur, sem
fer með stjórn landsins, hefði
orðiö fyrstur til áð leggja
fram tillögur sínar. Þeir, sem
meö völdin fara, vita gerst
hvar skórinn kreppir, og ættu
því aö vera nærfærnastir um
þaö, sem gera þarf. i
Sjálfstæöismenn hafa látiö
mjög vel af úrslitum kosning-
anna. Morgunblaðið hefur |
ekki fariö neitt dult meö það,
hver hafa mundi forystxma í
þjóömálunum þetta nýbyrj-
aöa kjörtímabil.
Skömmu fyrir kosningar
var gríöarmikil fyrirsögn í
blaðinu:
„Sjálfstæðismenn ráða
stefnunni næsta kjörtímabil“.
Rökin, sem blaöið færöi fyr-
ir þessu voru þau, aö Sjálf-
stæöisflokkurinn yröi stærsti
flokkur þingsins. Sú spá hef-
ur rætzt. Nú er bara eftir aö
efna loforðiö.
þjálfstæöisflokkurinn hefin-
aldrei opinþerlega afneitaö
einstaklingsfrelsi og atvinnu-
frelsi, sem grundvelli stefnu-
skrár sinnar. Hinsvegar kom
þaö fram 1 umræöunum um
frystihússmálið, að einstakir
áhrifamenn flokksins, eru síö-
ur en svo fráhverfir þjóönýt-
ingu. Morgunblaðið, sem gef-
iö er út af ýmsum þekktustu
kaupsýslumönnum bæjarins,
geröi, aö því sinni, þjóðnýt-
ingarmálstaöinn aö sínum.
Gæti þaö bent til þess, að
sumir af einjarðlegustu for-
vígismönnum einkaframtaks-
ins væru farnir að ringlast í
sinni pólitísku barnatrú. Vísir
var á öndveröum meið og barö
ist skörulega gegn þjóönýting
unni.
Fyrir kosningarnar birtist
ávarp frá flokksráði Sjálf-
stæðisflokksins. í þessu ávarpi
er gerö grein fyrir stefnu
flokksins 1 verzlunarmálum.
Segir þar meðal annars:
„Sjálfstæöisflokkurinn fylg-
ir frjálsri verzlun einstaklinga
og félaga“.
„Sjálfstæöisflokkurinn er
mótfallinn þeim hömlum, sem
lagöur hefur verið á frjálsa
verzlun á undanförnum ár-
um...“
„Sjálfstæðisflokkurinn er
mótfallinn ríkisrekstri og
einkasölum“.
Þetta var brýnt fyrir kjós-
endum Sjálfstæöisflokksins,
jafnframt fyrirheitinu: „Sjálf-
stæöismenn ráöa stefnunni
næsta kjörtímabil“.
Nú gera hinir 3 flokkar,
sem Sjálfstæðisflokkurinn á
í samningum við um myndun
nýrrar stjórnar, það aö skil-
yröi fyrir þátttöku sinni, aö
verzlunin sé þjóðnýtt að meira
eða minnna leyti.
ÞÖRFIN á ríkisverzlun er
ekki fyrir hendi. Inn-
flytjendasambandið ög S.Í.S.
annast innflutninginn á mat-
Framhald á 2. síðu.