Þjóðólfur - 14.12.1942, Side 1

Útgefandi MUNINK h.f
Ritstjórar:
Ární Jónsson
Valdimar Jóhannsson (ábm.) !
Skrifstofa-
^Laufásvegi 4. — Sími 2923,
I
Prentsmíðja: Víkingsprent hX j
Tilræðið við
Þjóðhðfðingjann
Innrás Þjóðverja í Danmörku olli því, að konungi íslands
var ekki legnur kleift að fara með það vald, sem honum er
gefið í stjómarskránni. Alþingi ákvað því að leggja það vald
„að svo stöddu“ undir ríkisstjómina.
Öllum var það frá upphafi ljóst, að það fyrirkomulag gæti
ekki haldist til neinnar frambúðar. Árið eftir, 17. júní 1941, var
því sú breyting ger, að fela þetta vald ríkisstjóra, sem Alþingi
kysi til eins árs f senn.
Með ríkisstjórakjörinu fengu tslendingar í fyrsta sinn inn-
lendan þjóðhöfðingja. Sá maður, sem kosinn var, þótti svo til-
valinn, að hann var í rauninni sjálfkjörinn.
Einn þingmaður fékk atkvæði við ríkisstjórakjörið. Tók
hann þetta allnærri sér og þótti sér gerð svívirðing. Linnti
hann ekki látum fyrr en forseti sameinaðs þings gaf honum
vottorð um að hann hefði ekki kosið sjálfan sig.
Þótt rekistefna þingmannsins væri næsta brosleg, gefur hún
til kynna, að honum var þá ljóst, að slík vegsemd fylgdi stöðu
ríkisstjóra, að áróðursmenn einstakra flokka kæmi þar ekki til
greina, hversu mikilhæfir sem þeir annars væra.
Um leið og við völdum okkur ríkisstjóra, gengrnn við að
sjálfsögðu undir þá skyldu, að koma fram við hann eins og
siðaðar þjóðir við þjóðhöfðingja sína,
Framkoma ríkisstjóra heíur á allan hátt verið svo virðu-
leg, að þjóðinni er sómi að. Þessvegna er það mönnum hryggð-
areí'ni, að hann skuli hafa orðið fyrir freklegu tilræði.
Verknaðurinn er ískyggilegri fyrir þá sök, að sá sem valdur
er að tilræðinu, er einmitt þingmaðurinn, sem lýsti því með
nokkuð sérstökum hætti í fyrra, hvað þjóðhöfðinginn væri hátt
yfir hann hafinn, hvað þá heldur aðra,
Vegna sundurlyndis á Alþingi, reynir nú mjög á ríkisstjóra.
Hann er síðasta athvarf þjóðarinnar í hinu pólitíska öngþveiti
Án hans værum við nú f fullkominni sjálfheldu. Þegar einn af
leiðtogum þjóðarinnar velur slíkt augnablik til tilefnislausrar
árásar, er um slíka fyrirmunun að ræða, að leitt gæti til þjóð-
arógæfu.
Árásarefnið er það, að ríkisstjóri gerist vemdari listamanna-
þingsins. Þótt framkoma ríkisstjóra hafi frá öndverðu verið
óaðfinnanleg í alla staði, er vafasamt, hvort hann hefur nokk-
um tíma unið sér jafn mikla hylli og með ræðu þeirri, er hann
flutti, þegar listamannaþingið var sett. Ummæli hans um glidi
bókmennta og íista voru töluð út úr hjarta þjóðhollra Islend-
inga.
Listamannaþingið var sett 22. nóv. Hversvegna var ekki
tiiræðið gert þá þegar? Hversvegna hélt tilræðismaðurinn sér
f skefjum, þangað til svo var komið að ríkisstjóri varð að taka
að sér það starf, sem þingmenn áttu að Ieysa af hendi, þar á
meðal tilræðismaðurin sjálfur? Var það ekki þjóðinni nægi-
legt áfall, að Alþingi fyrirgerði seinustu leyfunum af því trausti,
sem til þess hafði verið borið, þó ekki væri gerð tilraun til að
rýra traust ríkisstjóra, þegar mest lá á?
Hér er um slíkt alvörmnál að ræða, að óskiljanlegt má
heita, að tilræðismaðurin fái að halda metorðum f flokki sín-
um, éftir það sem gerzt hefur. Afbrotið er framið að yfirlögðu
ráði. Það er meira að segja upplýst, að flokksbræður tilræðis-
mannsins stöðvuðu hina upphaflegu árásargrein hans. En ásetn-
ingur hans að fremja óhæfuna var svo fastur, að jafnvel hinar
öflugustu ráðstafanir fengu ekki aftrað honum.
Allir íslendingar vona, að þjóðhöfðingi okkar verði fram-
vegis innlendur maður. Valið á núverándi ríkisstjóra hefur tek-
izt svo, að ekki má búast við að minni ágreiningur verði um val
þjóðhöfðingja í framtíðinni. Staða hans er þýðingarmeiri nú en
ella, fyrir þá sök, að Alþingi er þess vanmegnugt að gera skyldu
sína. Þjóðin er í háska, ef ekki tekst að ráða fram úr glundroð-
anum.
Ef þjóðin fordæmir ekki eínum rómi þann verknað, að rýra
traust ríkisstjóra, þegar allt veltur á honum, skilur hún ekki
sinn vitjunartíma. Þá vakna efasemdir um, að við getum ráðið
okkur sjálfir.
a
Burt með sökudólgana
BUÐAKFÓLKIÐ i Reykja-
vík kemur dauöuppgefið
heim á hverju kvöldi. Allsstað-
ar er kappös frá morgni til
kvplds. Þremur vikum fyrir
jól var sumstaðar selt eins
mik:ö dag eftir dag og á
sjálfri Þorláksmessu í fyrra.
Fáir eru svo gamaldags að
spyrja um verö. Fyrir nokkr-
um misserum komst formaöur
verðlagsnefndar einnar svo aö
orði, aö engum óbrjáluðum
manni hefði þótt verðið „nógu
hátt“. Þá þótti furðu sæta, að
nokkur maður skyldi láta sér
slíkt um munn fara. En þetta
er ekki lengur f jarstæða. Al-.
menningm’ keppist viö að
koma fé sínu í lóg, fá „eitt-
hváö fyrir pengingana“.
Menn setja að vonum upp
mikinn vandlætingarsvip yf-
ir eyðsluseminni og bruðlinu.
Þaö er hverju orði sannara,
að við förum illa með fé. Hvar
vettna í nágrannalöndum
okkar mundi jafn léttúöug
meöferö fjár og hér tíðkast
vera talinn vottur uppskafn-
ingsháttar og menningarleys-
is.
En til hvers er að vera með
siðapredikanir yfir eyðslusemi
fólksins í þjóðfélagi, þar sem
valdhafamir hafa gert leik að
því, að gera hverja krónu
veröminni dag frá degi Spar-
semi er flestum mönnum
nokkur sjálfsafneitun. Því áð
eins getur hún orðið aö al-
mennri borgaralegri dyggð,
að hið opinbera kunni að
meta þessa viðleitni. Menn
leggja ekki að sér til að spara
j ef þeir búast við því, að það
I sem saman er dregið í dag,
verði hálfu verðmmna á morg
: un.
MARGIR ætla að almenn-
ingi á Islandi sé ósýnna
að gæta fengins fjár, en al-
j menningi annarra landa. En
i þetta er vafalaust ekki nema
' hálfur sannleikur. Landar
j akkar vestan hafs hefðu varla
j unnið sér einróma vitnisburö,
sem fyrirmyndar þegnar, ef
þeir hefðu staöiö öörum inn-
, flytjendum að báki í hóflegri
meöferð fjár. Þegar þeir koma
| í þjóðfélag, sem metur sparn;
| aðinn meira en 1 oröi,
! láta þeir ekki sitt eftir liggja
! í þessari borgaralegu öndveg-
isdyggð.
Ráðstafanir valdhafanna
hér á landi síðustu árin, hafa
beinlínis miðað að því, að
kveða sparnáðarviöleitni al-
mennings niður. Dýrtíðin er
sjálfskaparvíti. Hún er afleið-
ing þess kapphlaups, sem vald
hafarnir stofnuðu til. En kapp
hlaupið milli kaupgjalds og
verðlags er aftur afleiðing af
kapphlaupi þingflokkanna um
kjörfylgið.
Undirrót þess, að við eigum
heiríxsmet. í dýrtíð og senni-
lega allt að því heansmet í
eyðslusemi, er því sú, að for-
ystumenn þjóðarinnar skorti
þegnskap eða vit til að meta
hagsmuni alþjóðar meira en
flokkshagsmunL
UM siðustu áramót voru :
valdhafarnir orðnir al- 1
varlega hræddir við þann dýr-
tíðardraug, sem þeir höfðu
sjálfir vakð upp. Þá gerast
þau tíðindi, að þeir, sem
magnað höfðu drauginn, ætl-
uöu að kveða hann niður með
óframkvæmanlegum ráðstöf-
unum.
Geröardómsráðherramrlr
töluðu í. útvarpiö, hver af öðr-
um. Þeir fyltust postullegum
innblæstri, þegar þeir vom að
sýna þjóðinni fram á hver
landráð þaö væri, að ixækka
kaupgjald og verðlag. Sjálfir
höfðu þessir menn skömmu ;
áður talið það þjóðráð, aö 1
hækka verölagið, þó þeim
væri fyrirfram ljóst, að ann-
að „þjóðráð“ kæmi á eftir:
hækkun kaupgjaldsins.
Þannig höfðu þessi tvenn
„þjóðráö“, veröhækkunin og
kauphækkunin, verið land-
ráð, að dómi þeirra manna,
sem sjálfir voru valdir að
hvorutveggju.
Til þess svo aö bíta höfuðið
af allri skömm, tók núverandi
ríkisstjórn sér fyrir hendur,
að hækka verðlag á aðalfram-
leiðsluvöm landbúnaðarins
um 100% og kaupgjald að
sama skapi — eftir að for-
sætisráðherra hafði lýst því
hátíðlega yfir að gerðardóms-
lögin yrðu framkvæmd, þ. a.
s., aö kaupgjald og verölag
skyldi haldast nálega óbreytt.
Sjálfstæöisblöðin höfðu rétti-
lega farið hörðum oröimi um
Hermann Jónasson fyrir aö
bregðast þeirri yfirlýsingu
sinni i fyrra haust, að dýrtíð-
inni skyldi haldið í október*
vísitölu. En þeim fannst það,
yfrið „klókt“ af núverandi
forsætisráðherra, að yfirganga
fyrhrennara sinn. Jákob hafði
látið Eysteinn gleymast. Hví
skyldi Ólafur ekki láta Her-
mann gleymast? Og hví skyldi
ekki sjálfstæöisblöðin láta
Tímann gleymast?
LEIÐ'POGAR þjóöarinnar
hafa stofnað til kapp-
hlaups í því sem ver má fara,
kapphlaups í verðlagi og kaup
gjaidi, kapphlaups I valda-
streitu og kjósendaveiðum,
kapphlaups í ótrúnaði og á-
byrgðarleysi, — kapphlaups
sem jamvei þeim sjauum er
ljóst, aö stefnir norður og nið-
ur, Þjóðin hjúfrar sig í værð-
arvoö stundargróðans og
drattast eftix þessum sam-
viskulausu og fáráöu leiðtog-
um, hver kjósandi dyggilega
markáður og brennimerktur
sínum hiröi, möglandi að vísu,
en huggandi sig við það, að þó
„þessi“ sé vondur, þá sé
„hinn“ verri.
Þingið kemur saman til aö
ráöa bót á dýrtíðinni. Öllum
er Ijóst, að það verður ekki gert
nema meö almennu samstarfi.
Átta manna nefndin er valin
til aó undirbúa samstarfið.
Nefndin er aó meiri hluta
skipuð dýrtíöarhöfundunum.
mqnnum, sem sjálfir höfðu
dæmt verk sín landráð. Viku
eítir viku sitja þessir söku-
dólgar og þykjast vera að
vinna að einingu. Hver van-
treystir öðrum og ástundar
það eitt, að snúa á hinn. Það
er gerður leikur að því að
magna glundroðann sem allra
mest
Loksins gefst þessi lýður upp
og felur ríkisstjóra að ráða
fram úr vandanum. En hann
hefur ekki fyrr tekið máliö í
sínar hendur, en umsvifamesti
stjómmálaleiötogi landsins
ræðst á hann með persónuleg-
um skömmum. Þjóðin skal
ekki fá að eiga neitt, sem hún
getur treyst. Eftir að leiðtog-
arnir hafa dregiö Alþingi í
svaðiö á að draga þjóðhöfð-
ingann sömu leiðina.
MEIRI hluti innan allra
þingflokkanna vill sam-
starf. En allt strandar á því,
að engir fá að ræðast viö,
nema þeir, sem aö fenginni
reynslu, hafa svo grundvall-
aða skömm hver á öðrum, að
þeir geta ekki unniö saman,
frekar en hundur og kettux’.
Allur almenningur veöur í
villu og svima. Menn eru
gripnir óljósum ugg um fram
tíðina. Menn finna aó setið
er á svikráöum. En hver flokk
| ur vísar af sér. Og klafa-
bundnir flokksmennirnir
leggja það ekki á sig að hugsa
sjálfstætt og þora ekki að
trúa sínum eigin augum, þeir
sem eitthvað sjá.
Á þeim tímum, sem drep-
sóttir gengu yfir löndin eins!
og plágur, svo hver maöur
bjóst við dauða sinum, varð
almenningur stundum grip-
inn léttúö og andvaraleysi
skeytti hvorki um skömm sé
Framh. á 4. síðu.