Þjóðólfur - 21.12.1942, Blaðsíða 2

ÞJÓÐÓLFUR
Við verðum að hætta að trúa á
takmarkalausí lýðræði. Slík
trú er álíka fávísleg og aka í bíl,
sem vantar hemlana. Ekkert
frelsi er til án aga. Það á við
um þjóðir jafnt og einstaklinga
og stofnanir. Agaleysi er ekki
frelsi heldur óstjórn.
Alþingi ræður sjáift skipun
sinni og starfsháttum. Það þarf
að setja flokksræðinu þær tak-
markanir, sem fyrirbyggja, að
þingið geti orðið óstarfhæft.
Af hálfu þjóðveldismanna hafa
verið bornar fram ákveðnar
tillögur um endurreisn þjóðrík-
is á íslandi. Það er hin háska-
legasta villukenning, að við get-
ím haft „viðskipti eins og
venjulega“, hvernig sem allt
veltist.
Við njótum þess að vera tald-
ir „elzta lýðræðisþjóðn“. Það
á að vera þjóðarköllun okkar
að vera öðrum til fyrirmyndar
i skipulagi frelsisins. Án nýrra,
róttækra læknisráða kemst
„sjúklingurinn við Austurvöll“
ekki aftur til lieilsu.
^ lí) verðum að leggja eyrun
við kalli hins nýja tíma.
Við verðum að muna, að skyld-
ur fylgja réttindum, agi frelsi.
Við verðum að reisa þjóðfélag-
ið á nýjum, traustum stoðum.
Alþingi á að vera ímynd
þreks og þegnskapar, sterk og
virðuleg stofnun. Það á ekki að
vera vettvangur smámunalegs
skinnaleiks og skæklatogs. Þar
á víðsýnt þjóðarauga að vaka
yfir „illum augnagjótum“
þröngsýnnar flokksglyrnu. I
friðhelgi fornrar lögréttu, á
þjóðin að vita málstað sínum
borgið. Þar á að vera „ein sál“,
þegar sómi og velferð býður.
Á. J.
Ræða forsætisráðherra.
Um leið og nýja stjórnin tók við völdum flutti forsætis-
ráðherra, dr. Bjöm Þórðarson, eftirfarandi ræðu:
Herra forseti. Háttvirtu al-
þingismenn. Eins og yður er
kunnugt, hefir hið háa Alþingi
reynt, að því er virðist til þraut-
ar sem stendur, að mynda
stjórn, er fyrirfram hefði
stuðning Alþingis. Með því að
þettta hefir eklci tekizt, þá hefir
lierra ríkisstjórinn farið þá
leið, að skipa menn í ráðuneyti
án atbeina Alþingis. Nú hefi eg
og samstarfsmenn mínir í hinu
nýja ráðueyti tekizt þenna
vanda á hendur. Kemur þá
væntanlega í ljós, er ráðuneytið
ber fram tillögur til úrlausnar
brýnustu vandamálunum, hvort
hið háa Alþingi vill vinna með
því eða ekki.
, Ráðuneytið telur það höfuð-
verkefni sitt að vinna bug á
dýrtíðinni, með þvi fyrst og
fremst að setja skorður við
frekari verðbólgu, meðan leit-
azt er við að lækna meinsemd-
ina og vinna bug á erfiðleikun-
um.
Ráðuneytið ætlar sér að vinna
að því, að atvinunvegum lands-
inanna , sem nú eru margir
komnir að stöðvun, verði kom-
ið á heilbrigðan grundvöll, svo
að útflutningsvörur verði fram-
leiddar innan þeirra takmarka,
sem sett eru með sölusamning-
um vorum, m. a. við Bandariki
Norður-Ameríku. Þá verð-
ur einnig þegar i stað að gera
þær ráðstafanir um innflutn-
ingsverzlun landsins, að henni
verði komið i það horf, sem
skipakostur landsmanna og ó-
friðarástandið gerir nauðsyn-
legt.
Ennfremur ber nauðsyn til,
að verðlagseftirlitið verði látið
taka til allra vara og gæða, seni
seldar eru almenningi, og að
tryggja á þeim málum svo ör-
ugga og einbeitta framkvæmd
sem verða má.
Jaframt verða að sjálfsögðu
atliuguð ráð til að standast þau
útgjöld sem dýrtíðarráðstafan-
irnar hljóta að liafa i för með
sér.
Ráðuneytið mun kosta kapps
um að efla og treysta vináttu
við viðskiptaþjóðir vorar. Eins
og stendur verður lögð sérstök
áherzla á vinsamlega sambúð
við Bandaríki Norður-Ameríku
og Stóra-Bretland.
•-‘S.rf.-Sfcv-V.' , • yj*r~'****W ■--'*'** •
Ráðuneytið vill eftir föngum
vinna að alþjóðar heill. Auðvit-
að mun það geta sætt mismun-
andi dómum, hvort því tekst
að finna réttar leiðir. Ef hinu
háa Alþingi og ráðuneytinu
tekst að sameina krafta sína til
lausnar framangreindum
vandamálum, þá vonar ráðu-
neytið, að samvinnan verði
þjóðinni til hagsmuna.
Að lokum skal þess getið, að
fyrirhugað er, að ráðuneytið
verði skipað fimm mönnum.
En ekki hefir enn unnizt tími
til þess að skipa fimmta mann-
PUDLO
vatnsþéttiefni
í steinsteypu og múrhúðun
fyrirliggjandi.
SÖGIN H.F.
Einholti 2 — Sími 5652
Brautryðjandi
heiðraður.
Steingrímur J. Þorsteinsson
magister frá Akureyri hefir
lagt mikla alúð við að rannsaka
skáldsögur Jóns Thoroddsens.
Hefir liann staðið fyrir nýrri og
vandaðri útgáfu á þeim, sem
Helgafellsútgáfan stendur
straum af. Eru skáldsögurn-
ar i tveim bindum, prentaðar á
vandaðan pappír og vel úr garði
búnar.
Þá hefir Steingrímur lokið
miklu ritverik um skáldsögur
Jóns, er koma mun út á vegum
sama útgáfufélags snemma á
næsta ári. Verður það i tveim
inn, sem væntalega fer með
félagsmálin.
í ríkisstjórninni eiga, auk for-
sætisráðherra, sæti Einar Arn-
órsson, dómsmálaráðherra,
Björn Ólafsson, viðskiptamála-
ráðherra, og Vilhjálmur Þór,
utanríkismálaráðherra.
bindum og gefið út í sama broti
og útgáfa Steingríms af skáld-
sögunum. Hefir Steingrímur
varið ærnum tíma og fyrrihöfn
til rannsókna sinna enda leikur
orð á því, að í riti sínu muni
hann birta ýmsar nýstárlegar
niðurstöður varðandi skáld-
sagnagerð Jóns. Mun það sízt
ofmælt, að rits Steingríms sé
beðið með óþreyju af öllum
þeim, er áhuga hafa fyrir þess-
um efnum. Hann hefir dvalizt
vestra í byggðalagi Jóns og
aflað sér margháttaðra upplýs-
inga, er hann styðst við í rit-
inu. Verður það prýtt ýmsum
myndum, sem fengur mun
þvlcja að.
Skáldsögur Jóns Thorddsen
eru síungar. Þær eiga óskiptri
hylli að fagna hjá liverri nýrri
kynslóð. Höfundurinn var
brautryðjandi i íslenzkri skáld-
sagnagerð. Hans eigin verk hafa
reynzt óbrotgjarn minnisvarði.
Það er vel, að jafn efnlegur
fræðimaður og Steingrímur
Þorsteinsson leggur alúð við að
Icrvfja verk hans til mergjar.
Slíkt er virðulegur sæmdarvott-
1 ur og vel við hæfi.
Stf órnmálaþroisíkl
vor Mendingfa.
Eftir Jon élafsioo, lögfræðing:,
Skipun Alþingis.
Eg gerði baráttuna um meiri
hlutann að umtalsefni í grein
hér í blaðinu 7. þ. m.
Eg benti á, að það skipti
miklu máli, hvernig um meiri-
hlutaúrlausnina væri búiS.
Allir eru sammála um að
krefjast einhvers lágmarksald-
urs sem skilyrði fyrir kosninga-
rétti til löggjafarþinga. Við höf-
um sett það lágmark við 21 árs
aldur. Með fáum undantekn-
ingum liafa því allir íslenzkir
ríkisborgarar kosningarétt til
Alþingis, þegar þeir hafa náð
21 árs aldri. Ein kosning fer
fram til Alþingis til 4 ára i senn
og er hinum kjörna hópi skift
sem næst í þrjá hluta og fer
sem næst % hluti í efri deild
og % í neðri deild Alþingis.
Þetta gerir engan raunveruleg-
an mun á þingdeildunum og er
því vart unt að tala um tveggja
deilda þing.
Það er fróðlegt að bera sam-
an samsvarandi ákvæði, sem
giltu í Danmörku eftir stjóm-
arskrá Dana frá 5. júní 1915
meö breytingum, frá 10. sept-
ember 1920. Löggjafarþing;
Dana skiptist í tvö þing, Lands-
þing og Þjóðþing. Kjörtímabil
til Þjóðþingsins er eins og hjá
oss og áiíka tilhögun að öðru
leyti en því, að skilyrði kosn-
ingaréttar og kjörgengis er 25
ár. Kosningar til Landsþingsins
eru aftur á móti í grundvallar-
atriðum ólíkar. Sldlyrði fyrir
kosningarétti og kjörgengi var
35 ára aldur. Tala þingmanna
til Landsþingsins alls 72, en þar
af 53 kjörnir óbeinum kosn-
ingum með kjörmönnum en 19
af þinginu sjálfu. Væri þingið
rofið, bar hinum þjóðkjömu
fulltrúum að kjósa þessa 19 áð-
ur en umboð þeirra féllu niður.
Kjörtímabil 8 ár, en helmingur
hinna þjóðkjörnu eða þvi sem
næst, gekk úr 4. hvert ár.
Aldurstakmarkið er sett
hærra til þess að tryggja meiri
þroska og festu.
Kjörmannaval er við haft til
þess að tryggja sem bezta menn
til þingsins og byggizt á því að
eftir þvi sem oftar er valið úr
úrvali, muni líkur aukazt fyrir
því að það bezta verði síðast
valið.
Loks munu hinir þingkjörnu
fulltrúar eiga að tryggja sam-
fellt starf í þinginu.
Það verður ljóst, þegar þetta
er borið saman, að Danir hafa
gert miklu strangari kröfur en
vér til lífsreynslu og þroska
meðal kjósenda og þingmanna
þar í landi en vér.
Allar ástæður virðast þó eiga
að liníga i þá átt, að Danir væru
stjórnmálalega þroskaSri en
vér. Vér höfum til skamms
tíma lifað afskekktu, óbrotnu
og einföldr lífi, tiltölulega stutt-
an tíma farið með stjórnmál
vor sjálfir að öllu leyti á með-
an Danir lifðu í þéttbýli, við
góðar samgöngur innanlands,
stjórnuðu málum sínum sjálf-
ir og nutu þeirra gæða að vera
í þjóðbraut mikilvægra sam-
gangna og viðskipta.
Vér veröum að bæta úr þessu
á tvennan hátt hjá oss. I fyrsta
lagi með þvi að þroska þjóð-
ina meira en gert liefir verið
stjórnmálalega, svo að liún
verði sem færust um að dæma
um þau mál, sem fyrir hana
eru löggð og í annan stað með
því að gera Alþingi að raun-
verulegu tveggja deilda þingi,
þar sem skilyrði fyrir kosninga-
i'étti eru gerö strangari til ann-
arar deildarinnar og viðhafðar
óbeinar kosningar með kjör-
mönnum og sennilega allt land-
ið gert að einu kjördæmi til
þeirrar deildar svo að hreppa-
pólitík yrði sem, mest útilokuð.
*
II.
Allra stríð gegn öllum.
S tj órnmálaþroski byggist nú
á tímum að verulegu leyti á
félagsþroska. Þegar vér lítum,
þótí ekki sé nerpa stutt tímabil
aftur í tímann, verðum, vér að
viðurkenna, aö ekki er langt
síðan mestur hluti þjóðar-
innar bjó dreifður um landið
á afskekktum býlum og útróðr-
arstöðum. Bóndinn varð að sjá
um búskap sinn og fjölskyldu
sína og sjómaðurinn um útgerð
báts síns. Félagshyggja þeirra
náði sennilega ekki langt út
yfir fjölskyldur þeirra.
Frumstæðasta félagslieildin,
sem þekkist, er sennilega fjöl-
skyldan.
Áður en skipuleg þjóðfélög
mynduðust, var fjölskyldan
frjáls og óháð félagsheild, en
varð liins vegar að treysta á
inátt sinn og megin. Þótt frjáls-
ræðið væri mikið, var réttar-
öryggið ekki að sama skapi, því
þá létu menn höndur skifta.
Þetta ástand var því kallað
„allra stríð gegn öllum“ og liafa
réttarsögufræðingar kallað þaö
á latínu: Onnium, bellum contra
omnes. — Hið skipulega þjóð-
félag með rikisvaldi batt enda
á þetta ástand ag allir munu
nú viðurkenna, að hið skipu-
lega þjóðfélag sé nauðsynlegt
fyrir einn og alla.
Hin breyttu lífsskilyrði með