Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.06.1990, Blaðsíða 31

texta er rennt í gegnum vélina er að
athuga hvort einhver orðanna sé að
finna í orðasafni notandans. í þetta
orðasafn getur notandi tækisins skráð
framburð þeirra orða sem ekki eru
borin fram í samræmi við stafsetningu
(t.d. erlend orð og sum mannanöfn)
og þá ber vélin þau frarn eins og not-
andinn segir til um.
Þessu næst fer textinn í gegnum
talnareglur. Þessar reglur sjá um að
tölur sem skráðar eru með tölustöfum
séu rétt bomar fram og einnig að grein-
armerki séu lesin upp sé þess óskað.
í orðasafnið eru skráð þau orð sem
af einhverjum ástæðum heyra til
undantekninga frá framburðarreglum
vélarinnar. Hér er t.d. sérstaklega
mikið af smáorðum sem eru áherslu-
laus í venjulegum setningum og þarna
er vélinni sagt að leggja ekki áherslu
á þau. Þessi smáorð (að, og, í, á, svo
o.s.frv.) eru þau orð sem koma hvað
tíðast fyrir í rituðu og töluðu máli.
Einnig er hér um að ræða venjuleg
orð, bæði nafnorð og sagnorð, sem
ekki eru borin fram samkvæmt staf-
setningu, t.d. no. eldhús og so. mega.
Reglur um viðskeyti og endingar
sjá um að fækka þeim orðmyndum
semþurfaaðveraíorðasafninu. Komi
t.d. orðið eldhúsinu fyrir í texta þarf
einungis að geyma orðmyndina eld-
hús- í orðasafninu þar sem hægt er að
leiða þá fyrri út með þessum reglum.
Þau orð sem ekki finnast í sérstök-
um orðasöfnum kerfisins eða eru
tölustafir eða greinarmerki eru send í
gegnum reglusafn sem brey tir stafsetn-
ingu í grófa hljóðritun. Þessar reglur
sjá í raun um að hljóðrita u.þ.b. helm-
ing textans sem fer í gegnum vélina.
Setningafræðilegu reglurnar eiga
að sjá um þá setningafræðilegu grein-
ingu sem skiptir máli fyrir framburð.
Að vísu er vélræn setningagreining
nokkuð flókin og því hefur ekki enn
verið ráðist í að taka hana með inn í
kerfið en atriði eins og það hvar
málsgrein lýkur (með punkti!) hafa
áhrif á hljómfallið. I fyrstu atrennu
má láta einfalda hluti af því tagi duga
en síðan bæta við frekari setninga-
greiningu ef það þykir svara kostnaði.
Hljóðfræðilegu reglurnar segja til
um það hvernig vélin á að “bera fram”
þann hljóðritaða texta sem hún hefur
útbúið. Hægter að stjórna allmörgum
hljóðeðlisfræðilegum þáttum í
framburði vélarinnar. Þar má nefna
að hægt er að velja um nokkrar
tegundir hljóðgjafa, hægt að stjórna
formendum, en þeir þurfa að vera til
staðar fyrir öll hljóð; brúun (inter-
polation) er hægt að stjóma, svo og
grunntíðni, lengd og fleira mætti nefna.
Notkunarmöguleikar talvélarinn-
ar: Hjálpartæki fyrir blinda.
Blindir geta notað tækið til þess að
lesa upp fyrir sig og þurfa þeir þá ekki
að reiða sig á að efnið sem þeir vilja
nálgast sé tiltækt á blindraletri. Það
eina sem hinn blindi þarf eru tölvu-
tækar textaskrár sem er rennt í gegnum
vélina.
Þar sem allar bækur nú til dags eru
settar á tölvum geta blindrabókasöfn
nú komið sér upp safni af lesefni á
tölvutæku formi. Þá getur hinn blindi
einfaldlega fengið lánaðan diskling
frá safninu og Iátið taltölvuna lesa
hann þegar heim er komið. Einnig er
hugsanlegt að nota skanna til þess að
láta tölvuna lesa venjulegar bækur.
Ennfremur er sá möguleiki fyrir
hendi að blindir geti lesið dagblöðin
um leið og þau koma út þar sem þau
eru öll unnin á tölvum nú til dags. Það
væri hægur leikur að taka saman helstu
fréttir og greinar dagsins og gera úr
þeim sérstaka skrá sem væri svo hægt
að senda út í FM útsendingu til notenda
talvéla, og hefðu þeir þá þar til gerðan
móttökubúnað til þess að taka á móti
útsendingunni.
Það má líka hugsa sér að talvélin
geti hjálpað blindum á annan hátt.
Þegar blindir slá texta inn á tölvu
þurfa þeir að prenta textann út á
blindraletri eftir á til þess að fara yfir
hann. Með tilkomu talvélarinnar opn-
ast þeim hins vegar sú leið að hlusta á
textann um leið og hann er sleginn
inn, bæði einstök orð svo og greinar-
merki, bil o.fl. Þannig myndu þeir
heyra ef þeir gerðu mistök í innslætti.
I Svíþjóð hefur talvélin komið að
gagni fyrir þá sem eiga af einhverjum
ástæðum erfitt með tal. í því tilfelli er
talvélin tengd við BLISS táknkerfi.
Þannig getur þetta fólk notað BLISS
kerfið til þess að mynda setningar sem
talvélin sér svo um að bera fram á rétt-
an hátt.
Talvélar til kennslu og æfinga.
Fyrst má hér nefna að tilraunir
benda til þess að talvélar örvi þroska
þeirra sem erfitt eiga um mál vegna
þess að þær auka tjáskipti þeirra við
umhverfi sitt. Þess vegna þykirmikil-
vægt að slíku fólki sé gefinn kostur á
að nota talvélar strax frá upphafi
skólagöngu sinnar; þannig nái það
fyrr að tileinka sér t.d. stafsetningu,
setningagerð og fleira það sem venju-
legir nemendur eiga að tileinka sér.
Ekki þarf notkun talvéla að vera
bundin við fatlaða. Reynt hefur verið
að nota taltölvur til þess að æfa börn í
lestri sem eiga við torlæsi (eða
dyslexíu) að stríða. Torlæsi er í raun
oft vítahringur, þar sem barninu þykir
óþægilegt að láta vini og vandamenn
hjálpa sér, en samt er nær ómögulegt
fyrir það að æfa lestur hjálparlaust.
Hins vegar hafa verið þróuð taltölvu-
kerfi sem gera slíkum börnum kleift
að æfa sig án utanaðkomandi hjálpar
og þannig geta þau aukið lestrargetu
sína. Það er einnig vel þekkt fyrirbæri
að talað mál er oft á tíðum hagstæðari
miðill fyrir nemendur heldur en ritað
mál. Þannig má ímynda sér að þáttur
taltölvunnar í forritum ætluðum til
kennslu (og reyndar öllum forritum
yfirleitt) komi til með að aukast og að
FRÉTTABRÉF ÖRYRKJABANDALAGSINS
31