Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.06.2000, Blaðsíða 6

Margrét með dótturdótturina Helgu Hrund sem dáist að
blómarækt ömmu.
um og auka áhuga háskólanema á
þessum óplægða akri. Margrét réðst
ekki á garðinn þar sem hann var
lægstur og byrjaði með námskeið í
Háskólanum árið 1975.
„Ég var með fyrsta valnámskeið í
málefnum fatlaðra og kenndi það
fram yfir 1980. Þegar ég byrjaði að
kenna var engin íslensk bók til í fag-
inu, aðeins ein þýdd bók. Það var
gaman að sjá hve margir sálfræði-
nemar sóttu þessi námskeið sem urðu
til þess að margir fóru í framhalds-
nám og luku jafnvel doktorsprófi.
Mér þykir mjög vænt um að hafa
getað beint þeim inn á þennan
vettvang.“
Hvaða þjóðir voru komnar lengst í
þessum frœðum?
„Bretar standa mjög framarlega í
rannsóknum á málefnum fatlaðra,
einkum á rannsóknarmiðstöðinni
„Hester Adrian Research Center“ í
Manchester. Þar var forstöðumaður
hinn þekkti fræðimaður Peter Mittler
og þangað fóru nokkrir íslendingar í
framhaldsnám.
I Danmörku og Svíþjóð á sjötta ára-
tugnum var að byrja að þróast ný
hugmyndafræði um eðlilegt líf,
kenningar um rétt fatlaðra til að lifa
eðlilegu lífi - í átt til þess sem við
höfum í dag.“
Margrét segist strax hafa rekið
sig á úrelt lög þegar hún tók að
sér formennsku Landssamtakanna
Þroskahjálpar í tvö ár.
„Gamla löggjöfin sem gilti til 1980
var um fávitastofnanir. Samkvæmt
henni átti ríkið að reka aðalfávita-
hælið, Kópavogshæli. Þar stóð einnig
að ef einhver ágóði yrði af rekstri
hælisins, skyldi hann renna í rekstur
útibúa. Þetta var svo fráleitt, að fólk
trúir því ekki nú að þessi lög hafi
verið í gildi.“
Hver voru aðalbaráttumál Þroska-
hjálpar á þessum árum?
„Aðalbaráttumálið var ný heild-
arlöggjöf sem byggði á hinum nýju
kenningum um eðlilegt líf. Nefnd
var skipuð af Matthíasi Bjarnasyni
heilbrigðisráðherra 1978 til að vinna
að löggjöfinni. Jón Sævar Alfonsson
var nefndarformaður, ég var í bak-
hópi sem formaður Þroskahjálpar, en
drög að löggjöfinni unnum við
saman. Nýja löggjöfin gekk í gildi 1.
janúar 1980 og var algjör bylting!
Fyrsta janúar 1984 gengu í gildi lög
um málefni fatlaðra, nánast eins og
endurbyggð löggjöf, en þau tóku til
allra hópa fatlaðra.
Annað baráttumál voru fræðslu-
málin - að upplýsa foreldra og al-
menning um hvað fötlun og þroska-
hömlun væri. Þetta var m.a. gert
með blaðaútgáfu og gestaheim-
sóknum. Styrktarfélag vangefinna fór
að gefa út tímarit og erlendir gestir
voru fengnir til fyrirlestra. Peter
Mittler kom frá Bretlandi og fleiri frá
Danmörku og Svíþjóð. Viðtöl voru
tekin við þá á blaðamannafundum og
ótal fræðslufundir haldnir.
Fyrsta heildarlöggjöfin um mál-
efni allra fatlaðra var byggð á lög-
gjöfinni um þroskahefta. Og þegar
heildarlöggjöf var komin, þá fyrst var
hægt að byggja þetta skipulega upp á
landsvísu. Áður var engin opinber-
lega skipulögð þjónusta nema í
Reykjavík og Akureyri, aðeins smá-
vísir á Selfossi. Nýju lögin skiptu
landinu í áttaþjónustusvæði. Svæðis-
stjórnir voru skipaðar á hverju svæði
sem allar fóru að vinna í málunum.
Þetta var eins mikil breyting og
hugsast gat. Ótrúlegt, hvað stutt er
síðan,“ segir Margrét.
Falið að framkvæma nýju lögin
„Síðan er ég ráðin deildarstjóri, en í
því fólst að leiðbeina og vinna með
svæðisstjórnum til að koma þessum
málum af stað og fylgja þeim eftir,
gera áætlanir og fleira,“ segir Mar-
grét. „Þetta var gífúrlega stórt starfs-
svið, einkum fyrsta áratuginn 1980-
’90.
Fyrsta skref í framþróun mála var
að flytja fólk úr stofnanavist yfir í
sambýli eða leiguíbúðir. Aðeins eitt
sambýli var til þegar ég byrjaði, nú
eru þau áttatíu. Nú segja sumir, að
allir eigi að flytjast í séríbúðir, að
sambýlisformið sé úrelt. Oft er þver-
sögn í hlutunum, því að allt hefur
sína kosti og galla - þannig er lífið.
Menn skyldu athuga vel, hvað sam-
býlin henta mörgum - því fleiri val-
möguleikar því betra.
Mikið þurfti að berjast fyrir fyrstu
sambýlunum, Sæbrautarmálið fræga
er án efa erfiðasta málið sem ég
þurfti að glíma við. Það var mikil lífs-
reynsla, en ég vissi að ef farið yrði að
flytja fólkið burt, væri búið að tapa
því að fatlaðir gætu búið í almennum
íbúðahverfum. Nú eru mótmælin sem
risu fyrst gegn sambýlum eiginlega
liðin tíð. Oftast eru þetta bestu ná-
grannar þegar reynsla er komin á
samskiptin.
Miklum fjármunum er búið að verja
til sambýlanna og annarra tengdra
stofnana fyrir fatlaða. í nítján ár var
ég ritari í stjómamefnd málefna fatl-
aðra sem gerði tillögur um úthlutun
fjármagns, en félagsmálaráðherra tók
endanlega ákvörðun. Nú eigum við
verndaða vinnustaði, hæfingarstöðv-
ar, skammtímaheimili og fleira.
Starf mitt í ráðuneytinu var mjög
fjölbreytt. Fyrstu árin fóru mikið í að
samræma hlutina, fara yfir áætlanir,
setja fram tillögur um uppbyggingu
og mæta á fúndum hjá félagasam-
tökum.
Eitt af því sem ég fékk tækifæri til
6