Fréttablaðið - 10.12.2020, Blaðsíða 20

Heilmikið túlkunar- og áróð-ursstríð hefur átt sér stað hér á landi eftir að niður-
staða Yfirdeildar Mannréttinda-
dómsstóls Evrópu (MDE) í máli
íslenska ríkisins varð ljós þann
1. desember síðastliðinn. Niður-
staðan hefði samt ekki getað verið
skýrari, allir 17 dómarar dómstóls-
ins eru sammála um að skipanir
dómara við nýtt dómstig á Íslandi
hafi verið ólöglegar og undir póli-
tískum áhrifum sem brjóta gegn 6.
grein Mannréttindasáttmála Evr-
ópu. Skýrari skilaboð eru vand-
fundnari um að pólitísk afskipti
af dómsvaldi séu ekki liðin enda
er dómurinn fordæmisgefandi og
hefur vakið athygli í aðildarríkjum
Evrópuráðsins.
Nú er að einhverju leyti skiljan-
legt að þetta túlkunarstríð eigi sér
stað, enda eru langflestir í því stríði
að verja sína stöðu. Hvort sem um
er að ræða stöðu sína í stjórnmálum
eða stöðu sína og hagsmuni sem
varaforseti Landsréttar, stöðu sem
fyrrverandi dómsmálaráðherra
eða sem núverandi dómsmálaráð-
herra og fjármálaráðherra í hennar
stjórnmálaf lokki eða vörn um
aðrar stöður.
Og fylkingarnar eru að mestu
leyti tvær: Annars vegar þau sem
vilja gera sem minnst úr dómnum
og ekkert aðhafast. Hins vegar þau
sem vilja að íslenska ríkið bregðist
við dómi Yfirdeildarinnar sem fyrst.
Margar óprúttnar leiðir hafa verið
farnar hjá þeim sem vilja gera lítið
úr dóminum og talað um „send-
ingar“ frá Strassborg og að einhver
„nefnd“ hafi úrskurðað um málið.
Þess háttar hrokafull ummæli eru
ekki þess virði að eltast við þegar
svona stórt mál er um að ræða.
Mun verra er þegar núverandi
dómsmálaráðherra lýsir því yfir
að „óþarfi“ sé að bregðast sérstak-
lega við dómi Yfirdeildarinnar,
dómar MDE séu ekki „lagalega
bindandi“ og að í honum komi
fram „ábendingar“. Eða þegar fjár-
málaráðherra og formaður Sjálf-
stæðisflokksins fer enn og aftur að
spinna efasemdir um þjóðréttarlega
stöðu Mannréttindadómstóls Evr-
ópu gagnvart íslenskum lögum…
Til upprifjunar þá byggja dómar
Mannréttindadómstóls Evrópu
á Mannréttindasáttmála Evrópu
(MSE) sem var undirritaður á ráð-
herrafundi Evrópuráðsins í Róm
árið 1950 og fullgiltur 29. júní 1953.
Texti samningsins var síðar lögfest-
ur í heild sinni á Íslandi árið 1994
með lögum nr. 62/1994 um Mann-
réttindasáttmála Evrópu. Þar með
var texti sáttmálans – sem er einn
mikilvægasti sáttmáli sem Ísland
á aðild að – settur í heild í íslensk
lög. Og einstaklingum þar með gert
kleift að byggja á ákvæðum hans
fyrir innlendum dómstólum. Þjóð-
réttarlegur vafi getur varla verið
um íslensk lög sem byggja á alþjóð-
legum skuldbindingum okkar eða
hvað? Og það er í besta falli útúr-
snúningur af hálfu dómsmála-
ráðherra að dómar MDE séu ekki
lagalega bindandi. Það er alvarlegt
ef dómsmálaráðherra skautar bein-
línis í fjölmiðlum og víðar framhjá
46. grein laga um Mannréttinda-
sáttmála Evrópu sem kveður á um
bindandi áhrif dóma (MDE) og
fullnustu þeirra. En í þeirri grein er
skýrt kveðið á um að: „Samningsað-
ilar heita því að hlíta endanlegum
dómi dómstólsins í hverju því máli
sem þeir eru aðilar að.“ Íslensk lög
geta varla verið skýrari í íslenskum
lögum er varðar dóma Mannrétt-
indadómstóls Evrópu og viðbrögð
við þeim.
Íslenska ríkið verður og ber
að bregðast við dómi MDE
Ef við reynum að horfa fram hjá
persónulegum hagsmunum eða
f lokkshagsmunum, er því erfitt
að sjá hvers vegna í ósköpunum
íslenska ríkið á ekki að bregðast
við dómi Yfirdeildarinnar sem
staðfestir niðurstöðu Neðri deildar
MDE sem hverfist um grundvall-
aratriði Mannréttindasáttmála
Evrópu: Rétti einstaklinga til rétt-
látrar málsmeðferðar. Formaður
Lögmannfélags Íslands hefur enda
sagt að stjórnvöldum beri að taka
niðurstöðuna alvarlega, að það sé
slæmt sé fyrir lýðræðisríki að fá á sig
áfellisdóm af þessu tagi og að stjórn-
völdum beri að gera viðeigandi ráð-
stafanir til að koma í veg fyrir að
þetta endurtaki sig og að líkur séu á
því að krafist verði endurupptöku í
einhverjum málum sem hafa komið
fyrir Landsrétt. Í sama streng hefur
Ragnhildur Helgadóttir, prófessor
í lögfræði við Háskólann í Reykja-
vík, tekið og áréttað réttilega að
íslenska ríkið sé samningsbundið
til að koma málunum í rétt horf eftir
að dómur féll. Fleira fræðafólk hefur
tekið undir þetta.
Ekki nóg að vilja standa
við skuldbindingar sínar –
það þarf að sýna í verki
Ríkisstjórn Íslands verður að sýna
í verki að það taki dómsorð MDE
alvarlega, að við lýsum ekki bara
yfir að Ísland vilji standa við skuld-
bindingar sínar sem felast í Mann-
réttindasáttmála Evrópu, líkt og
forsætisráðherra hefur gert, en ætli
sér svo ekki að bregðast neitt við
einstökum dómi gagnvart Íslandi
er varðar pólitískar skipanir í
dómarasæti. Ríkisstjórnin þarf og
ber að bregðast við dómnum fyrr
en síðar, fara yfir stöðu og möguleg
afdrif mála sem voru dæmd áður
en dómur Neðri deildar MDE var
kveðinn upp. Síðan þarf ríkis-
stjórnin að beita sér fyrir því að
skoða rækilega stöðu og dóma
dómaranna við Landsrétt sem um
ræðir út frá möguleikum á endur-
upptöku mála þeirra. Í þriðja lagi,
þarf ríkisstjórnin að koma fram
með skýrar aðgerðir til að endur-
reisa traust á dómstóla Íslands og að
einstaklingar sem leita réttar síns
þurfi aldrei framar að hafa áhyggjur
af réttlátri meðferð sinna mála fyrir
dómi vegna pólitískra hrossakaupa.
Sá réttur er skilgreindur sem ein af
grundvallarréttindum borgaranna,
um þann rétt hlýtur ríkisstjórn
Íslands að vilja standa vörð um eða
hvað? Því annað er skeytingarleysi
gagnvart mannréttindum.
Að bregðast við eða ekki bregðast við –
um það er enginn efi
Rósa Björk
Brynjólfsdóttir
þingmaður
og formaður
Íslandsdeildar
Evrópuráðs-
þingsins
Reykjavíkurborg hefur að undanförnu fengið áskoranir nokkurra sveitarfélaga um
að leysa ágreining sinn við ríkið
vegna reglna um úthlutun úr Jöfn-
unarsjóði sveitarfélaga með öðrum
hætti en með málshöfðun. Það
hefur borgin reynt, án árangurs.
Eftir bréfaskriftir við ríkið í rúmt ár,
þar sem ekki hefur orðið við óskum
borgarinnar um viðræður, virðast
aðrar leiðir ekki færar.
Ekki krafa á Jöfnunarsjóð
Það er engum blöðum um það að
f letta að krafan beinist ekki gegn
Jöfnunarsjóði sveitarfélaga heldur
ríkissjóði. Það er ekki krafa Reykja-
víkurborgar að kostnaður falli á
önnur sveitarfélög.
Jöfnunarsjóður á ekki aðild að
þessu máli og dómsorð myndi ætíð
fjalla um skyldu ríkissjóðs til að
greiða kröfu Reykjavíkurborgar.
Við öll sem erum á sveitarstjórnar-
stiginu vitum að næstu ár verða erfið
og erum sammála um að ekki má þar
bæta á skerðingar úr Jöfnunarsjóði.
Sveitarfélögum egnt saman
Það sem önnur sveitarfélög óttast
er að ríkið muni ganga á sjóði Jöfn-
unarsjóðs til að greiða skuldir sínar.
Þessi ótti er skiljanlegur, í ljósi þess
að það hefur ríkið gert áður, gegn
mótmælum sveitarfélaga.
Hann er einnig skiljanlegur því
ráðherra sveitarstjórnarmála hefur
reynt að egna sveitarfélögum saman
með því að stilla málinu þannig
upp að tap ríkisins sé tap annarra
sveitarfélaga. Það er ódýr pólitík, til
að verja hagsmuni ríkisins. Í þessu
máli talar hann ekki máli sveitar-
stjórnarstigsins. Ef ríkið gengur í
sjóði Jöfnunarsjóðs, sem sína eigin,
kallar það á sérstaka ákvörðun rík-
isins sem sveitarfélögin þurfa að
standa saman gegn.
Viljum sömu úthlutunarreglur
Málið snýst um hvort útiloka megi
eitt sveitarfélag frá úthlutunum, á
þeirri forsendu einni að sveitar-
félagið sé Reykjavík. Án lagastoðar
er Reykjavík útilokuð frá því að
vera metin eftir sömu úthlutunar-
reglum og önnur sveitarfélög. Öll
sveitarfélög, nema Reykjavík, fá til
að mynda greiðslur vegna barna
af erlendum uppruna. Þar á meðal
eru stór og stöndug sveitarfélög sem
fullnýta ekki sína tekjustofna.
Sem borgarfulltrúa ber mér
að gæta hagsmuna Reykvíkinga,
grunnskóla Reykjavíkur og allra
reykvískra barna. Þetta er sann-
girnismál, að borgin sé metin á jafn-
ræðisgrunni við önnur sveitarfélög.
Best hefði verið að leysa málið í
viðræðum við ríkið. En ríkið hefur
ekki gefið okkur annan kost. Það er
því rétt að fjarlæga pólitíkina í mál-
inu og láta dómstóla úrskurða. Það
mun tryggja réttlæti og sanngjarna
niðurstöðu.
Réttlátur sjóður fyrir alla
Þórdís Lóa
Þórhallsdóttir
formaður
borgarráðs
og oddviti
Viðreisnar
Syndsamlega góð kaka
með engri fyrirhöfn!
1 0 . D E S E M B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R20 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð