Milli mála - 2019, Blaðsíða 124
124 Milli mála 11/2019
SJÁLFSMYND, FRAMANDLEIKI OG TUNGUMÁL Í VERKUM MATÉOS MAXIMOFF
Jóns Árnasonar, sem kom fyrst út á árunum 1862 og 1864.40 Sagan
gerist um jólaleytið, í Eyjafirði. Þetta er dimmasti tími ársins og al-
gengt er í íslenskri þjóðsagnahefð að tröll, afturgöngur og huldufólk
séu þá á ferð. Nokkru fyrir jól fer djákninn á Myrká að Bægisá og
býður stúlkunni sinni til jólagleði að Myrká. Áin Myrká rennur á
milli bæjanna tveggja og þennan dag gerði asahláku með úrkomu og
vatnavöxtum og á bakaleiðinni lendir djákninn í ánni og drukknar.
Lík hans rekur upp á bakkann hinum megin en vegna óveðursins er
ekki hægt að senda boð um dauða hans til stúlkunnar. 24. desember
kemur djákninn ríðandi að ná í stúlkuna. Þau tvímenna á hestinum
hans og þegar þau eru að fara yfir ána brýst tunglið fram úr skýj-
unum og stúlkan sér hvítan blett í hnakka djáknans sem situr fyrir
framan hana. Þegar þau koma að Myrká sér stúlkan opna gröf í
kirkjugarðinum. Skelfingu lostin hleypur hún að klukknahliðinu og
hringir. Þá finnur hún að gripið er í hempuna hennar svo hún rifnar.
Hún snýr sér við og sér hvar djákninn fellur ofan í gröfina, með bút
af hempunni. Gröfin fyllist og hann hverfur.
Smásagan „Brúða Mameligu“ er því bæði framandi og kunnugleg
íslenskum lesendum og margt er líkt með þessum tveimur sögum:
veisla/hátíð, bið, látinn maður vitjar konu sem hann elskar, ferð í
myrkri, kirkja og kirkjugarður, opin gröf, rifin klæði, kirkjuklukkur
sem koma til bjargar. Þó er margt sem skilur þær að: landslag og
baksvið „Brúðu Mameligu“ eru ólík ólgandi ánni og vetrarhörkunni
í „Djáknanum á Myrká“ og frásagnarmátinn er frábrugðinn. Það er
einkenni munnmælasagna að breytast í hvert sinn sem þær eru
sagðar og aðlagast stund og stað, menningu og samfélagi. Það má
einnig hafa í huga að þegar Maximoff sendi frá sér smásagnasafnið
La poupée de Mameliga. Le livre de la peur árið 1986 hafði hann þegar
gefið út fimm skáldsögur. Hann var orðinn reyndur rithöfundur þótt
bókmenntir Rómafólks hafi þá verið og séu enn ungar bókmenntir í
þeim skilningi að rithefðin er ung. „Brúða Mameligu“ er til að
mynda mun flóknari en sagan um „Djáknann á Myrká“ og Maximoff
fléttar frásögnina í kringum litla tuskubrúðu, sem er í raun tvífari
Mameligu. Auk þess byggir hann upp meiri spennu í sögunni og
heldur lesandanum í óvissu um örlög Igruska þar til undir lok verks-
40 Jón Árnason, Íslenzkar þjóðsögur og ævintýri, Leipzig: J.C. Hinrichs, 1862–1864, bls. 270–271.