Milli mála - 2019, Blaðsíða 139

Milli mála 11/2019 139
K R ISTJÁ N ÞÓRÐUR HR A FNSSON
kvæði, skiptist í fimm stígandi tvíliði og hefur oft áherslulausa
endingu á eftir síðasta risi. Stundum víkur skáldið frá þessu og
fækkar bragliðunum í hverri línu, t.d. niður í þrjá. Bragarháttur
þýðingarinnar má kallast íslenskt afbrigði af bragarhætti Shakespeares.
Munurinn felst til dæmis í því að í þýðingunni er beitt stuðlasetn-
ingu samkvæmt íslenskri braghefð. Reglulega stuðlasetningu er ekki
að finna í texta Shakespeares, ólíkt því sem tíðkast í bundnu máli á
íslensku. Sú hefð hefur aftur á móti skapast að þegar bundið mál á
erlendri tungu er þýtt yfir á bundið mál á íslensku notast þýðendur
við stuðlasetningu samkvæmt okkar aldagömlu braghefð. Í þýðing-
unni er hver braglína sérstuðluð, þ.e.a.s. hver braglína hefur tvo
stuðla en er ekki tengd við næstu braglínu á eftir með höfuðstaf. Slík
stuðlasetning er algeng í íslenskum þýðingum á leikritum á bundnu
máli og hafa fyrri þýðendur Shakespeares, t.d. Helgi Hálfdanarson og
Þórarinn Eldjárn, gjarnan notað hana. Annar munur á frumtextanum
og þýðingunnni er sá að Shakespeare notar stígandi tvíliði í braglín-
um sínum, en í íslenska textanum er notast við hnígandi tvíliði, og
stundum hnígandi þríliði. Ástæðan fyrir þessu er áherslulögmál ís-
lenskunnar. Ýmsir bragfræðingar hafa bent á að vegna þess að í ís-
lensku er þyngsta áherslan alltaf á fyrsta atkvæði orðs, sé í raun ekki
rétt að gera ráð fyrir stígandi bragliðum í bundnu máli á íslensku.
Eðlilegra sé að líta svo á að braglínur á íslensku byggist á hnígandi
bragliðum, en geti hafist á forlið eða forliðum án áherslu. Í þessari
þýðingu er tvíliðurinn ríkjandi en stundum er blandað saman tví-
liðum og þríliðum í sömu braglínu. Það stílbragð að nota þannig
ýmist tvílið eða þrílið er í samræmi við íslenska braghefð og hafa
mörg okkar helstu skáld beitt því markvisst í ljóðum sínum, svo sem
Einar Benediktsson, Tómas Guðmundsson, Jón Helgason, Steinn
Steinarr og fleiri. Helgi Hálfdanarson og Þórarinn Eldjárn nota líka
stundum þríliði í Shakespeareþýðingum sínum, þótt tvíliðurinn sé
þar ríkjandi. Af notkun þríliðarins í þýðingu minni leiðir að brag-
línur hennar hafa gjarnan fleiri atkvæði en braglínur frumtextans,
þótt bragliðafjöldinn sé yfirleitt sá sami. Hvað það varðar er fylgt
fordæmi sem skapast hefur en mörg dæmi eru um ólíkan atkvæða-
fjölda í braglínum þegar bundnu máli á erlendri tungu er snúið á
bundið mál á íslensku. Braglínur Shakespeares í Ríkharði III ríma
yfirleitt ekki en öðru hverju beitir skáldið þó rími til þess að gefa