Bændablaðið - 17.12.2020, Blaðsíða 72

Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 202072
Í kringum síðustu aldamót fór
Landbúnaðarháskólinn af stað
með námskeið sem fjallaði um
fjósbyggingar og hvernig mætti
byggja nýja gerð af fjósum hér
á landi líkt og þá var þekkt
erlendis. Á þessum tíma voru í
kringum 95% fjósanna á Íslandi
hefðbundin básafjós og snerist
þetta námskeið, sem varð afar
vinsælt og var haldið um allt land,
um það að til væru aðrar og betri
lausnir en að hafa kýr bundnar á
bása. Nú, rúmum 20 árum síðar, er
staðan á Íslandi orðin gjörbreytt
og algengasta fjósgerðin er einmitt
sú lausagöngufjósgerð sem verið
var að hampa á námskeiðunum á
sínum tíma.
En ef farið væri af stað með
sambærilegt námskeið í dag og
það fengi sama titil hver yrði þá
boðskapur fyrirlesaranna? Líklegt
er að megin áherslan væri lögð á
annars vegar dýravelferðarþætti
og hins vegar að kynna fyrir
þátttakendum það úrval af sjálfvirkni
og tækninýjungum sem þegar eru
til í dag en hafa e.t.v. ekki náð
fótfestu á Íslandi enn sem komið
er. Öll þessi tækni sem er til í dag
gera kúabændum dagsins í dag og
framtíðarinnar mögulegt að auka
afköst búa sinna til muna miðað við
það sem áður var. Í raun er í dag
hægt að tala um starfræn kúabú,
þ.e. kúabændur sem byggja bú með
allri nútíma tækni dagsins í dag geta
mikið til stýrt búum sínum byggt á
stafrænum upplýsingum.
Sjálfvirk mjaltatækni
Í dag er notkun á mjaltaþjónum
á Íslandi orðin afar algeng og
hentar vel fyrir þá bústærð sem er
hér á landi en þessi tækni hefur
ekki náð sömu útbreiðslu þar sem
kúabú eru stærri. Skýringin felst í
takmarkaðri afkastagetu kerfanna og
enn í dag er ekki komin hagkvæm
mjaltaþjónalausn fyrir stór kúabú,
þ.e. bú með þúsundir kúa. Þrátt
fyrir að bústærð muni vafalaust
halda áfram að vaxa hér á landi
á komandi árum og áratugum
þá má telja nokkuð öruggt að sú
mjaltaþjónatækni sem er notuð í
dag, og hefur verið meira eða minna
svipuð síðustu 20 árin, muni áfram
henta vel fyrir íslenskar aðstæður.
Mjólkurgreiningar
Undanfarin ár hefur orðið hreint
bylting í greiningartækni fyrir mjólk
og er í dag hægt að fá tækjabúnað
sem greinir mjólkurgæði í rauntíma
við mjaltir, þ.e. búnað sem bæði
gefur bændunum upp frumutölu
kúnna en einnig efnainnihald
mjólkurinnar. Þá er þegar til í
dag tæknibúnaður sem flokkar
mjólkina á staðnum í rauntíma og
getur því skilið frá mjólk sem t.d.
er lág í efnainnihaldi eða af slökum
mjólkurgæðum. Þessari tækni
fleygir fram og á hverju ári bætist
við í flóruna og í dag finnst búnaður
sem greinir einnig mismunandi
vaka í mjólkinni sem auðveldar
alla bústjórn t.d. varðandi heilsufar
og frjósemi. Þá hefur verið unnið
þrekvirki við að þróa hugbúnaðinn
sem tölvukerfin nota í dag og geta
bændur því fengið mun nákvæmari
greiningar tölvukerfanna nú en áður
auk þess sem flest betri tölvukerfin
gefa bændunum í raun ráðleggingar
um það sem rétt sé að gera t.d. hvað
varðar meðhöndlun gripa o.þ.h.
Þjarkanotkun
Í dag eru ekki einungis notaðir
þjarkar við mjaltir heldur einnig
bæði við að skafa skít og gefa fóður
og þessi tækni hefur verið í notkun í
mörgum fjósum hér á landi alllengi.
Þá hefur sjálfvirk fóðurblöndun
einnig rutt sér til rúms undanfarin
ár og hlutverk bóndans fer þá frá
því að sinna fóðruninni sjálfur yfir
í að tryggja að nægt magn af réttum
fóðurefnum sé til í forðabúrum
sjálfvirku kerfanna.
En þróun á þjörkum heldur
stöðugt áfram og í dag eru þegar til
á markaði margskonar sjálfkeyrandi
vélar sem sjálfsagt er að horfa til
þegar fjós eru hönnuð. Þetta á t.d.
við um sjálfvirkar vélar sem bera
undirburð í bása, sjálfkeyrandi
dráttarvélar og þ.h. Þjarkar eru í
eðli sínu afar nákvæmir og því er oft
hægt að spara töluvert pláss þar sem
þeir eru notaðir en á móti kemur að
taka þarf inn í myndina öryggisatriði
til að gera vinnusvæðið hættulaust.
Nýjasta tæknin í þessa veru er
notkun á flygildum (drónum) sem
hægt er að forrita til að fljúga um
fjósin og fylgjast með gripunum,
veita eftirlit og jafnvel sinna
greiningum á heilbrigði s.s. með
notkun á hitamyndavélum.
Aðbúnaður
Þegar kýr eru fóðraðar til
hámarksafurða þarf að gera skýra og
nákvæma fóðuráætlun. Kýr dagsins
í dag mjólka 20-30 kg að jafnaði á
Íslandi en sumar mun meira. Erlendis
eru þessar tölur allt að tvöfalt hærri
og ótal rannsóknir benda einmitt
til þess að afurðamiklar kýr séu
einkar hagkvæmar í rekstri, auk
þess sem þær hafa að jafnaði lægra
sótspor en hinar afurðaminni, og
því stefna flestir bændur að því að
auka afurðasemi kúnna sinna. Til
þess að svo megi vera þarf margt
að vinna saman og þyngst vega
þar annars vegar góður aðbúnaður
og hins vegar góð bústjórn. Í dag
er þekking á aðbúnaðarkröfum
nautgripa afar góð og þær lausnir
sem þegar eru til og bæta aðbúnað
gripanna eru bæði þrautreyndar og
endingargóðar. Með öðrum orðum
þá eru lausagöngufjós þar sem kýr
eru á hálm-, sand- eða taðundirlagi
eða á mjúkum legubásum þær
lausnir sem eru taldar best henta.
Mjúkt undirlag og mjúkt umhverfi,
þ.e. innréttingar sem taka sérstakt
tillit til þess að kýr eru ekki sérlega
liprar eða léttar á sér, er eitthvað
sem haft er í huga þegar ný fjós eru
hönnuð nú orðið. Þá eru flest ný
fjós í dag með sjálfvirka stýringu
á helstu umhverfisþáttum eins og
loftgæðum og lýsingu svo hámarka
megi velferð gripanna og um leið
afurðasemi þeirra.
Nákvæmnisfóðrun
Hér að framan var minnst á
bústjórnina og eitt veigamesta
atriði hvers kúabús er fóðrunin.
Fóðurkostnaður er stærsti
kostnaðarliður á hverju búi og skiptir
höfuðmáli að nýta fóðrið eins vel
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snsig@arlafoods.com
Skógarbændur og skóg ræktar­
félög um allt land hafa lengi
boðið upp á íslensk, nýhöggvin
jólatré á aðventunni. Ræktun
jólatrjáa hefur gengið einna
best í bland við hefðbundna
skógrækt og bætir afkomu
skógarbænda talsvert. Líklegt
er að fyrir þessi jól verði
hlutdeild íslenskra trjáa um
20% af heildarsölunni.
Langmest er flutt inn af
dönskum trjám en stafafuran
íslenska sækir á með hverju ári
sem líður. Aðrar tegundir úr
íslenskri ræktun eru blágreni,
rauðgreni, sitkagreni, fjallaþinur
og jafnvel síberíuþinur.
Upplifun á aðventunni að
sækja eigið tré í skóginn
Skógarbændur víða um land
bjóða jólatré til sölu heima eða á
völdum sölustöðum. Sama gildir
um skógræktarfélögin. Á sífellt
fleiri stöðum geta fjölskyldur
farið í skóg í heimabyggð, valið
eigið tré, fellt það og notið
alls þess sem skógurinn býður
upp á. Þegar keypt er jólatré í
heimabyggð er um leið verið að
styrkja íslenska framleiðslu og
auka hag skógræktar til framtíðar.
Margar fjölskyldur velja að hafa
þann háttinn á þegar líður nær
jólum og finnst það jafnvel hluti
af ófrávíkjanlegri jólahefð.
Íslensku trén hafa marga kosti
Af íslensku jólatrjánum er
stafafuran langalgengust.
Hún hefur þann kost umfram
aðrar tegundir að vera óvenju
barrheldin, hún ilmar dásamlega
og er auðveld í umhirðu. Íslensku
fururnar koma beint í sölu frá
nærliggjandi skógum. Einnig
bjóða sumir íslenskt rauðgreni,
sitkagreni og jafnvel fjallaþin úr
eigin ræktun. Framleiðsla jólatrjáa
á sérstökum ökrum hefur verið
reynd en hefur ekki slegið í gegn;
trén eru úrvalstré sem bændur
höggva úr uppvaxandi ungskógum
og færa strax á markað.
Aldur trjánna er misjafn, oft
eru stofutré 10 til 15 ára gömul.
Eitt stærsta jólatré sem fellt hefur
verið á Íslandi er ríflega 17 metra
hátt sitkagreni, 70 ára gamalt. Slík
torgtré voru lengi vel innflutt en
nú eiga okkar framleiðendur ekki
í nokkrum vandræðum með að
útvega tré af öllum stærðum.
Innflutt tré, plasttré og
kolefnisspor
Innflutt jólatré sem aðallega
koma frá Danmörku hafa
verið eftirsótt og sama er að
segja um plasteftirlíkingar af
jólatrjám. Aðallega er um að
ræða nordmannsþin en eitthvað
hefur verið flutt inn af eðalþini
líka. Flutningur ferskra jólatráa
með skipum er óhagkvæmur og
ekki sérlega umhverfisvænn.
Erlendu trén eiga það líka
til að bera með sér framandi
lífverur sem í verstu tilvikum
geta valdið alvarlegum skaða í
íslenskri ræktun, eins og dæmin
sanna. Plasttrén eru vitaskuld
ekki varasöm að því leyti en
óneitanlega eru þau dauflegri en
fersk íslensk tré, sem fjölskyldan
hefur jafnvel sjálf valið í dagsferð
í skóginum. Kolefnisspor
íslenskra jólatrjáa er mjög lítið
miðað við erlendu trén og einnig
þegar það er borið saman við
kolefnisspor plasttrjánna. Fyrir
hvert íslenskt jólatré sem selt er
getur skógræktarfólk gróðursett
tugi nýrra trjáa í íslenska skóga.
Jólatré í pottum
Dálítið er um að grenitré séu
sett í potta með rót og þau færð
inn í stofu yfir jólin. Sú aðferð
reynir talsvert á tréð, hitasveiflur
á rót, greinum og barri eru trénu
erfiðar. Með því að aðlaga tréð
hitasveiflunum þegar það er fært
inn og sömleiðis að búa vel um
það eftir jólin hefur sumum tekist
að nota sama tréð jafnvel árum
saman.
Meðhöndlun lifandi jólatrjáa
Almennt er mælt með því að
taka þunna sneið neðan af stofni
trésins rétt áður en því er komið
fyrir í vatni. Það hefur reynst vel
að dýfa sári jólatrjáa í sjóðandi
vatn í nokkrar mínútur til að
auðvelda vatnsupptökuna. Síðan
er tréð vökvað vel og þess gætt
að það nái aldrei að þorna. Valinn
er staður fjarri ofnum, því svalara
sem er þeim mun betur endist tréð.
Eftir að notkunartíma
jólatrésins lýkur er sjálfsagt að
reyna að nýta það áfram á einn
eða annan hátt, án þess beinlínis
að farga því. Klippa má greinarnar
og nota þær til að skýla gróðri í
garðinum, kurla tréð og nota
sem þekjuefni, ellegar koma
kurlinu eða smátt klipptum
greinum í safnhauginn. Að
öðrum kosti ætti að skila trénu
til jarðgerðarstöðvar þar sem það
verður að næringarríkri moltu
fyrir ræktun næsta árs.
Starfsfólk Garðyrkjuskólans á
Reykjum sendir öllum lesendum
Bændablaðsins bestu jóla- og
nýárskveðjur.
Ingólfur Guðnason
námsbrautarstjóri
garðyrkjuframleiðslu
Garðyrkjuskóla LbhÍ
Reykjum, Ölfusi.
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Íslensku jólatrén
sækja í sig veðrið
Jólastemning í desember. Mynd / Björgvin Eggertsson
Fjós framtíðarinnar
Þróun á snjallgleraugum og hugbúnaði tengdum notkun þeirra fleygir fram um mun á komandi árum vafalítið efla
alla bústjórn, létta kúabændum vinnuna og auka afköstin enn frekar.
Snjallsímar eru líklega til á hverju heimili í dag og fleiri og fleiri smáforrit eru
nú í boði fyrir kúabændur til að auðvelda reglubundin störf.