Bændablaðið - 17.12.2020, Síða 82

Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 202082
Bókin Martröð í Mykinesi –
Íslenska flugslysið í Færeyjum
1970 er komin út. Höfundar eru
Grækaris Djurhuus Magnussen
og Magnús Þór Hafsteinsson.
Í þessari bók er sögð ótrúleg
saga af flugslysi sem hefur legið
í þagnargildi í hálfa öld. Bókin
geymir vitnisburði fjölda fólks
sem komst lífs af úr slysinu eða
tók þátt í björgunararðgerðum,
bæði Íslendinga, Færeyinga og
Dana. Auk þess er mikill fjöldi
ljósmynda í bókinni sem hafa
aldrei sést áður.
Laust fyrir hádegi 26. september
1970 brotlenti Fokker Friendship-
vél Flugfélags Íslands í roki,
þoku og rigningu undir tindinum
Knúki á Mykinesi í Færeyjum.
Alls voru 34 um borð í fullsetinni
vélinni. Fjögurra manna áhöfn var
skipuð Íslendingum og tveir úr
farþegahópnum voru frá Íslandi.
Flak vélarinnar fannst ekki
fyrr en nokkrum klukkustundum
síðar. Þá voru átta látnir en 26 á
lífi. Björgunaraðgerðir hófust við
afar erfiðar aðstæður. Mykines
var einangruð klettaeyja með
fáum íbúum sem lifðu af búskap,
fuglatekju og fiskveiðum. Fólkið
þar stóð frammi fyrir hópslysi sem
enginn hafði ímyndað sér að gæti
orðið í Færeyjum.
Björgunarlið, sem var sent til
Mykiness, varð að glíma við illviðri
og miklar torfærur á leið sinni á
slysstaðinn. Áhöfn flugvélarinnar
og þau úr farþegahópnum sem gátu
staðið á fótum urðu sjálf að ganga
ofan af fjallinu til byggða.
Martröð í Mykinesi lýsir einstakri
og ógleymanlegri sögu sem hefur
ekki nema að örlitlu leyti komið fyrir
sjónir íslenskra lesenda fyrr. Hér má
lesa um hetjudáðir, hugprýði, fórnir
og æðruleysi, en líka um þjáningar,
sorg og eftirsjá. Enginn sem lætur
sig varða mannleg örlög getur látið
þessa bók fram hjá sér fara.
Færeyska sjónvarpið var nýverið
við upptökur í Fokker Friendship-
vélinni á Flugsafni Íslands á
Akureyri en það hyggst nú í vetur
sýna heimildakvikmynd um slysið.
Hér er brot úr 8. kafla bókarinnar:
Nauðstatt fólk á ókunnugum stað
Dánjal J. Bærensen, yfirdýralæknir
Færeyja, er búinn að liggja í nokkrar
mínútur á jörðinni fyrir neðan
flugvélarflakið. Hann kennir til
ægilegs sársauka í kviðarholi og
brjóstkassa. Smám saman reynir
Bærentsen að gera sér ljóst líkamlegt
ástand sitt með því að framkvæma
læknisrannsókn á sjálfum sér.
Hann finnur að handleggirnir eru
heilir. Fótleggirnir eru líka í lagi.
Síðan leggur hann hönd á kvið sér
en sannfærist þá um að lifrin hafi
skaddast.
Sem dýralæknir veit hann að
hætt er við að fólk deyi af innvortis
blæðingum ef lifrin hefur orðið tjóni.
Hann tekur púlsinn á sjálfum sér og
skoðar hörund sitt. Ef honum blæðir
innvortis þá ætti hann að fölna og
púlsinn að veikjast. Eftir nokkra
skoðun sér Bærentsen sér til léttis
að hann er hvorki að fölna upp né
dregur úr púlsi. Á sama tíma heyrir
hann hræðileg neyðaróp, miklar
stunur og þung andvörp innan úr
flakinu.
„Almáttugur, hér liggur þú í
heilu lagi og verkjar í skrokkinn,
en það eru bara smámunir,“ hugsar
Bærentsen. Hann stendur á fætur og
gengur aftur að flakinu.
Þegar hann kemur að því,
hafa þau sem hafa sloppið best
úr slysinu þegar hafist handa við
að hjálpa hinum meira slösuðu
úr braki vélarinnar. Meðal þeirra
sem hafa verið lögð á jörðina við
flugvélarskrokkinn er Eyðbjørg
Mikkelsen sem hafði dvalið á
Mæjorku meðan maður hennar
skrapp til Madrídar á Spáni í
handboltaerindum. Torbjørn,
eiginmaður hennar, hefur orðið fyrir
miklu áfalli og er ekki með sjálfum
sér. Hann stendur bara upp við
brakið, kallar á Eyðbjørgu og segir
henni að koma aftur inn í flakið.
Jón M. Ívarsson sagnfræðingur
gefur út fyrir þessi jól tveggja
binda verk í stóru broti sem nefnist
Flóamannabók I og II. Fjalla
bækurnar um Hraungerðishrepp
sem er efstur hreppa í Flóanum á
Suðurlandi, alla bæi og ábúendur
frá 1801 til 2020. Sjálfur er hann
útgefandi bókanna og sér um sölu
þeirra líka.
Þetta er mjög viðamikið verk og
samtals eru bækurnar upp á 1.046
blaðsíður. Segir Jón að þetta hafi
aðallega vera gert af metnaði sínum
fyrir hönd Flóamanna þar sem honum
hefur fundist of lítið fjallað um þeirra
hluti í gegnum tíðina. Formaður
ritnefndar er Guðni Ágústsson, sem
bjó einmitt á Brúnastöðum sem
er einn af bæjunum sem fjallað er
um í bókunum. Á forsíðum beggja
bókanna eru þeir tveir kirkjustaðir
sem eru í Hraungerðishreppi, en
myndirnar tók Mats Wibe Lund. Í
formála segir Jón m.a.:
„Flóinn er þeim kostum búinn
að hafa engin fjöll til trafala innan
sinna vébanda en hinsvegar þá mestu
yfirsýn yfir landið sem hægt er að
njóta frá ströndinni. Svo ekki sé
minnst á fegursta fjallahring á Íslandi
sem nær frá hafi til hafs og nýtur sín
best þegar maður er í Flóanum. Fátt
eitt hefur verið skráð og skrifað um
það fólk sem þar hefur alið aldur
sinn en hér verður gerð tilraun til
nokkurra úrbóta.
Upphaf Flóamannabókar má rekja
til þess þegar Brynjólfur Ámundason
frá Kambi fór að taka saman
ábúendatal Villingaholtshrepps á
áttunda áratug síðustu aldar. Þá í
fullu starfi sem múrari og fékkst
við þetta í tómstundum sínum um
árabil. Árangurinn varð tveggja
binda ritverk sem fékk nafnið
Ábúendatal Villingaholtshrepps
1801-1981. Fyrra bindið kom út
á kostnað höfundar árið 1983 en
seinna bindið á vegum Ormstungu
níu árum síðar.“
Fimm ára vinna
„Þar sem ég lærði sagnfræði á
efri árum og var hættur störfum,
þá fannst mér þetta alveg tilvalið
verkefni,“ sagði höfundurinn í
samtali við Bændablaðið.
„Ég er búinn að vera fimm ár
að undirbúa þetta og vinna þessa
bók um Hraungerðishrepp. Síðan
ætla ég að halda áfram með
hina hreppana tvo sem mynda
Flóahrepp og gera þeim sömu skil,
en það er Villingaholtshreppur og
Gaulverjabæjarhreppur.
Þarna er hver einasta jörð tekin
fyrir og ég segi frá öllum ábúendum
frá 1801 til 2020. Þarna eru taldar
upp allar fjölskyldur með myndum
af eins mörgum og hægt var að
finna og myndir af bæjum. Sjálfur
tók ég myndir af öllum bæjum eins
og þeir eru í dag. Þá segi ég sögu
jarðanna og þeim fylgir örnefnaskrá
og eigendasaga.
Ég hef leitað heimilda hvarvetna,
fyrst í kirkjubókum og alls staðar þar
sem þær voru að finna. Ég er búinn
að grafa mikið í Þjóðskjalasafni og
héraðskjalasafninu.“
Jón segist einnig hafa tekið
sögu allra helstu félaga sem
starfað hafi í þessum hreppi líkt og
í öðrum hreppum á landinu, þ.e.
ungmennafélag, búnaðarfélag og
kvenfélag þar sem menn hafa verið
mér mjög hjálplegir.
„Þá eru þarna einnig kirkjur,
skóli og hreppsfélagið. Svo segir sig
sjálft að ég fjallaði um Flóaveituna,
enda þekkti ég hana af eigin raun.
Ætli ég og bróðir minn höfum
ekki verið með þeim síðustu sem
notuðum Flóaveituna, eða alveg
fram yfir 1970. Ég blæs alveg á það
að hún hafi verið gagnslítil, því ég
sá vel hversu grasið spratt vel þar
sem hún kom inn á engjarnar og við
notuðum hana mikið.“
Ekki gert fyrir peninga, bara
ánægjuna
Jón segir að þetta verkefni sé sitt
áhugamál og geri hann þetta fyrst
og fremst ánægjunnar vegna, en ekki
vegna peninga. Þar sem verkið sé
stórt og dýrt í útgáfu þá hafi honum
þó þótt hagstæðast að ráðast sjálfur
í útgáfu verksins fremur en að fá til
þess reyndan bókaútgefanda. Það
hafi reynst happaráð.
„Svo er þetta ekki selt í búðum
heldur bara manna á milli,“ segir Jón
M. Ívarsson.
Mikið heimildarit
Guðni Ágústsson, formaður rit-
nefndar, segir m.a. í ávarpi í fyrri
bókinni:
„Rit það sem hér er komið
er mikið heimildarit um líf og
sögu í þeim hluta Flóahrepps sem
tilheyrði gamla Hraungerðishreppi.
Hér er byggt ofan á þau skrif og
heimildir sem til eru í eldri ritum
um Flóann, þar sem hæst ber
Sunnlenskar byggðir sem voru
tímamótaverk fyrir fjörutíu árum
síðan. En auk þess ber hér að geta
fjölmargra rita Guðna Jónssonar
prófessors, bóka Guðmundar
Kristinssonar um Selfoss og
rita Brynjólfs Ámundasonar um
Villingaholtshrepp.
Jón M. Ívarsson, sagnfræðingur
frá Vorsabæjarhóli, bað mig að
gerast formaður ritnefndar þessa
mikla verks sem hann og Brynjólfur
Ámundason frá Kambi höfðu unnið
að. Ég varð við beiðninni enda
verkefnið áhugavert og úrvalsfólk
í nefndinni með mér. Ég geri mér
grein fyrir að þeir Jón og Brynjólfur
hafa vakið mikla bylgju áhuga
fyrir sögu Flóamanna. Lítið brot af
öllum þeim fróðleik kemst í þessar
bækur, svo ekki séu nefndar allar
þær dýrmætu myndir af fólkinu,
bæjunum og mannlífinu sem elsta
kynslóð Flóamanna lét Jóni í té og
prýða nú bækurnar. Á þriðja þúsund
myndir eru í þessum tveimur bókum
um Hraungerðishreppinn.
Jón heldur úti á fasbókarsíðunni
„Flóamannabók, ætluð áhugafólki.“
Þar hefur hann átt samskipti við
fleiri hundruð manns um myndir
af körlum og konum, bæjarhúsum
og um upprifjanir á atburðum liðins
tíma.“ /HKr.
@ er 2
¥ er 5
§ er 8
Svona lítur
krossinn út
LAUSNIR Á GÁTUM
Táknin eru
þessar tölur
Arna, Gunnar,
Mónika, Unnur,
Óskar, Pétur,
Stefán, Vala,
Védís, og Víðir.
Nöfnin
10 eru
Hraungerðishreppi gerð ítarleg skil í Flóamannabók I og II
– Viðamikið ritverk upp á 1.046 blaðsíður eftir Jón M. Ívarsson sagnfræðing og með ógrynni upplýsinga um sveitabæi og ábúendur
BÆKUR& MENNING
Jón M. Ívarsson sagnfræðingur og
höfundur Flóamannabókar. Mynd / HKr.
Martröð í Mykinesi – Íslenska flugslysið í Færeyjum 1970
Flak vélarinnar var illa farið.
Dánjal J. Bærentsen var yfirdýra­
læknir Færeyja og eini læknis­
menntaði maðurinn í flugvélinni.