Lögmannablaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 13

Kveikjan að gagnrýni minni og
athugunum mínum á málum þess-
um var sjálfræðissviptingarmál, þar
sem ég var í hlutverki verjanda
varnaraðila, en mál þetta var rekið
fyrir báðum dómstigum. Með kröf-
unni um sjálfræðissviptingu var
vottorð læknis, þar sem fram kom
skilgreining á sjúkdómi varnarað-
ila, byggð á sjúkraskýrslum og við-
tali við hann. Eftir almenna lýsingu
á sjúkdómsástandi varnaraðila
mælti læknirinn með sjálfræðis-
sviptingu sökum innsæisbrests og
ósamvinnuþýðni varnaraðila við
að koma fram virkri meðferð. Fyrir
dómi treysti læknirinn sér hins
vegar ekki til að meta hvort varn-
araðili væri ófær um að ráða per-
sónulegum högum sínum. Þrátt
fyrir að önnur sönnunargögn en
læknisvottorðið lægju ekki fyrir
varð niðurstaða málsins sú að
varnaraðili var sviptur sjálfræði. í
forsendum héraðsdómsins var vís-
að til læknisvottorðs og framburð-
ar fyrir dómi og síðan sagði: “Þyk-
ir því nægjanlega fram komið að
nauðsyn sé að vista varnaraðila á
sjúkrahúsi vegna heilbrigði hans
sjálfs. Þar sem varnaraðili hefur
ekki viljað samþykkja sjúkrahúsvist
í þeim tilgangi að fá viðeigandi
meðferð við sjúkdómi sínum, verð-
ur ekki hjá því komist að svipta
hann sjálfræði sínu.“ Þessi úrskurð-
ur var kærður til Hæstaréttar
íslands, sem staðfesti hann með
vísan til forsendna héraðsdómsins.
... verður ekki hjá því
komist að svipta hann
sjálfrœði sínu.
Það verður ekki séð í máli þessu
að dómstólar velti fyrir sér skilyrði
laganna um ófærni varnaraðila um
að ráða persónulegum högum sín-
um. Lesa má þá niðurstöðu út úr
þessu máli, að ef veikur einstak-
lingur neitar læknismeðferð þá sé
heimilt að svipta hann sjálfræði svo
hægt sé að beita læknismeðferð
gegn vilja hans. Með þessu er
gengið lengra en lögin gera ráð
fyrir og einnig er þetta í andstöðu
við þá mannréttindaumræðu, sem
ofarlega hefur verið á baugi á und-
anförnum misserum.
... ekki neyða lœknismeð-
ferð upp á fólk nema
brýna nauðsyn beri til...
Samkvæmt framansögðu er ljóst
að það er algerlega undir læknum
komið hverjir verði sviptir sjálf-
ræði. Ég tel það mjög varhugavert,
þar sem það er ekki sjálfgefið að
geðsjúkir einstaklingar geti ekki
ráðið persónulegum högum sín-
um. Það kom einnig fram á áður-
nefndu málþingi geðlækna og lög-
manna, að það kemur fyrir að ætt-
ingjar viðkomandi sjúklings, sem
höfðað hafa mál til sjálfræðissvipt-
ingar, þrýsta á lækna til útgáfu
vottorða til að leggja fram í málinu.
Þetta hafa læknar gert þrátt fyrir að
þeir telji að viðkomandi sé ekki
ófær um að ráða persónulegum
högum sínum. Með hliðsjón af
þessu tel ég nauðsynlegt að dóm-
stólar geri strangar kröfur um
sönnun á þessu skilyrði laganna.
Mín persónulega skoðun er sú
að það eigi ekki neyða læknismeð-
ferð upp á fólk nema brýna nauð-
syn beri til, enda eru flestir sér-
fræðingar þeirrar skoðunar, að
meðferð hafi ekkert gildi í þessum
málum vilji sjúklingurinn hana
ekki. Ég tel, að eins og þessum
málum er háttað nú, hindri dóm-
stólar það ekki að einstaklingar
geti verið sviptir sjálfræði, til að
hefja læknismeðferð gegn vilja
þeirra, þrátt fyrir að þeir séu færir
um að ráða persónulegum högum
sínum.
Nauðungarvistun
í III. kafla lögræðislaganna er
fjallað um nauðungarvistun. Þar er
gert ráð fyrir því að hægt sé að
vista einstaklinga á sjúkrahúsi gegn
vilja þeirra í 2 sólarhringa, en sam-
þykki dómsmálaráðuneytisins
þurfi að koma til eigi vistunin að
vara lengur. Þó má vistun eigi vara
lengur en 15 sólarhringa, sbr. 19.
gr. laganna. Þetta er eðlileg regla
en engu að síður er hægt að mis-
nota hana og til eru dæmi um það.
Misnotkunin á þessu heimildará-
kvæði felst í því að einstaklingar
eru vistaðir gegn vilja sínum ítrek-
að í þeim tilgangi að koma fram
læknismeðferð. Dæmi er um að
einstaklingur hefur verið nauðung-
arvistaður 5 sinnum á innan við
árin þar af 4 sinnum á 5 mánaða
tímabili. A lögmæti þessara endur-
teknu vistana var látið reyna fyrir
dómi, sem taldi þær lögmætar með
vísan til iæknisvottorða. Af þessum
úrskurði má hugsanlega draga þá
ályktun að heimilt sé að vista ein-
staklinga á sjúkrahúsi gegn vilja
þeirra ítrekað án dómsúrskurðar,
svo framarlega sem læknar telji
það nauðsynlegt. Með þessum
nauðungarvistunum er í raun verið
að neyða viðkomandi einstakling
til að sæta læknismeðferð án þess
að hann sé sviptur sjálfræði með
dómi. Þetta er í algeru ósamræmi
við meginregluna að enginn verði
sviptur frelsi nema með dómi.
... einstaklingar eru
vistaðir gegn vilja sínum
ítrekað ...
Ég vil taka fram að lokum að
þrátt fyrir gagnrýni mína hér að
ofan um sjálfræðissviptingar og
nauðungarvistanir þá tel ég ekki
að hér viðgangist mannréttindabrot
í stórum stíl. En miðað við fram-
kvæmd stjórnvalda og dómafram-
kvæmd er samt ekkert sem hindrar
að það geti gerst. Því er nauðsyn-
legt að vera á varðbergi og vekja
fólk til umhugsunar um þessi mál.
Þau varða mannréttindi en eiga
ekki að vera einhver leið til að
losna við fyrirhöfn eða óþægindi
sem þessir eiústaklingar geta vald-
ið.
Lögmannablaðið
13