Rauði borðinn : fréttabréf alnæmissamtakanna á Íslandi - 01.12.2009, Blaðsíða 14

Ég var svo heppin að fá að heimsækja Úganda, sem Winston Churchill kallaði Perlu Afríku, í þrjár
vikur í fyrra. Loks rættist langþráður draumur að heimsækja þessa fjarlægu heimsálfu. Stéttarfélagið
mitt, Félagsráðgjafafélag Íslands, styrkti mig til ferðarinnar með því skilyrði að ég myndi skrifa ritrýnda
grein og halda fyrirlestra að lokinni ferð. Þetta var því ekki beint ævintýraferð djúpt inn í frumskóga
og þjóðgarða, en þess í stað lánaðist mér með eigindlegri rannsókn að fá áhugaverða innsýn inn í heim
ungra stúlkna sem höfðu orðið fyrir barðinu á alnæmisfaraldrinum. Stúlkurnar dvöldu á Candle Light
Foundation (CLF) í höfuðborginni Kampala.
Stúlkurnar á CLF urðu fyrir valinu í rannsókn minni
því ég sit í stjórn félagsins Alnæmisbörn, sem er einn af
meginstuðningsaðilum CLF. CLF var komið á fót árið
2001 af íslenskri konu, Erlu Halldórsdóttur, sem var
helsti tengiliður við starfsemina þar til hún lést árið 2004.
Haustið 2008 ákváðu þrír stjórnarmenn Alnæmisbarna að
fara til Úganda og kanna hvernig gengi, hvort starfsemi
CLF væri enn í samræmi við þau markmið og þær
væntingar sem Alnæmisbörn hefðu til starfseminnar,
sem er að styðja ungar stúlkur, sem eiga um sárt að binda
vegna alnæmisfaraldursins, til betra lífs. Auk mín fóru þær
Ingibjörg R. Guðlaugsdóttir og María J. Gunnarsdóttir.
Þar sem ég hef lengi fengist við málefni sem snerta hiv og
alnæmi hér á landi langaði mig til að leggja sérstaka áherslu
á þann þátt starfseminnar í rannsókn minni. Ég vildi
kynnast því hvernig alnæmisfaraldurinn hafði haft áhrif á
líf stúlknanna, skoða bakgrunn þeirra og hvort dvölin á CLF
hafði skipt máli í lífi þeirra og væntingum til framtíðar.
Ég tók viðtöl við fimmtán stúlkur á aldrinum 13-24 ára,
sem sóttu stutta starfsþjálfun á CLF, í hárgreiðslu, saumum,
þjálfun á tölvur og við ýmist handverk, einnig tók ég
viðtal við þrjá stjórnendur staðarins. Að auki talaði ég við
nokkrar stúlkur sem sóttu nám í almennum skólum, sem
stutt var af CLF. Árlega hafa tæplega 150 stúlkur fengið
starfsþjálfun, hver í fjóra mánuði, og rúmlega 20 stúlkur
til viðbótar hafa fengið aðstoð við að ganga í almenna
skóla. Mikið samræmi reyndist á milli þess sem stúlkurnar
greindu frá um bakgrunn sinn og starfsemi CLF og þess
sem stjórnendur sögðu.
Rannsóknin
Tveir þriðju stúlknanna höfðu misst annað foreldri eða
bæði, hinar áttu foreldra sem höfðu skilið eða yfirgefið þær.
Helmingurinn sagði foreldra sína hafa dáið úr alnæmi, ein
sem hafði bæði hafði misst foreldra sína og ömmu sem hún
hafði flutt til á eftir, var ekki viss en taldi þó líklegt að þau
hefðu dáið úr alnæmi. Einhverjar sögðu að foreldrarnir
hefðu dáið úr lungnasjúkdómum, vegna illra anda og berkla
eða banvænnar sprautu sem læknir hafði gefið föðurnum
þar sem honum mislíkaði hvað hann reykti mikið.
Stúlkurnar voru allar mjög ungar þegar dauðsföll eða
skilnaðir áttu sér stað og varð það til þess að þær bjuggu
allar hjá stjúpfjölskyldum, eldri systur, ættingjum eða
öðrum vandamönnum. Oftast höfðu þær búið á þremur
stöðum, en það kom fyrir að staðirnir voru fimm.
Dauðföll og skilnaðir foreldra
Aðbúnaður stúlknanna á þeim stöðum þar sem þær höfðu
búið var afar misjafn og hafði oft á tíðum verið hræðilegur.
Um þriðjungur hafði til dæmis verið beittur ofbeldi. Tvær
höfðu verið beittar kynferðislegu ofbeldi, önnur af hálfu
föður, eftir að móðir hennar dó frá henni mjög ungri, og hin
af eiginmanni frænku sem hún bjó hjá í sex til sjö ár.
Hinar stúlkurnar höfðu verið beittar andlegu og líkamlegu
ofbeldi stundum vegna þess að foreldrar þeirra höfðu
dáið úr alnæmi og gengið var út frá því að þær væru hiv-
smitaðar. Það var síðan ýmist hvort þær reyndust smitaðar
eða ekki þegar þær fóru sjálfar í hiv-próf á unglingsárum.
Þegar þær greindust ekki smitaðar sögðust þær samt hafa
fengið áfall, vegna erfiðleikanna sem þær höfðu þurft að
þola vegna staðhæfinganna um að þær væru smitaðar.
Það var samt ekki öruggt að ofbeldinu linnti við þær
upplýsingar. Ofbeldið kom meðal annars fram í því að
ættingjar og börnin sem þær bjuggu hjá, kenndu þeim um
að foreldrar þeirra hefðu dáið úr alnæmi. Þær fengu ekki
sama mat og hinir, máttu alls ekki snerta mat eiginmannsins
eða koma við hin börnin á heimilinu. Þær sögðu að þær
hefðu jafnframt verið ásakaðar um allt mögulegt sem
ómögulegt sem enginn fótur var fyrir. Líkamlega ofbeldið
var af margvíslegum toga og fyrir smávægilegustu sakir.
Í stað umhyggju og verndar vegna dauðfalls foreldra eða
skilnaðar mætti stúlkunum oftar en ekki mikill kuldi,
skelfing og óöryggi á heimilum ættingjanna.
Ofbeldi
14