Víðförli - 15.11.1986, Blaðsíða 10

Dr. Hjalti Hugason
Þjóðkirkja á íslandi!
Lík í lestinni eða framtíðarskáld?
Frá setningu stjórnarskrárinnar
1874 hefur evangelísk-lútherska
kirkjan verið þjóðkirkja á íslandi.
Þjóðkirkjufyrirkomulagið var af-
sprengi þess tíma, er mótaði stjórn-
arskrána og þær meginhugsjónir, er
þar koma fram. Hugmyndum um
frelsi og lýðræði hafði vaxið fiskur
um hrygg. Dagar hins óskoraða ein-
veldis voru taldir. Breyttir tímar
kröfðust annars fyrirkomulags á
sambandi ríkis og kirkju. Hið
beina, fastlæsta ríkiskirkjuskipulag
hlaut að víkja fyrir frjálsara formi
— þjóðkirkjunni.
Hafi þjóðkirkjumódelið verið
svar manna á ofanverðri 19. öld við
spurningum varðandi samband rík-
is og kirkju og réttarstöðu kirkj-
unnar innan samfélagsins, er það í
rauninni stór spurning, hvort þetta
svar sé endanlegt sem og hvort það
eigi við á okkar dögum um 100 ár-
um eftir gildistöku stjórnarskrár-
ákvæðanna. Sé svipast um eftir
svörum við þessum spurningum
innan þjóðkirkna Norðurlanda,
verður ýmislegt uppi á teningnum.
Ljóst er, að ýmsir áhrifamiklir guð-
fræðingar og kirkjumenn hafa litið
svo á, að með þjóðkirkjuhugmynd-
inni hafi menn komist æði nærri
hinni alfullkomnu mynd. Má sjá
ýmis dæmi hinna ypparlegustu af-
brigða þjóðkirkjuguðfræði, er
halda því fram, að kirkja Krists um
Norðurlönd hljóti að birtast í formi
þjóðkirkjunnar, ekki einungis á
líðandi stundu heldur um ófyrir-
sjáanlega framtíð. Þeim fer þó
stöðugt fjölgandi, er fyrst og fremst
skilja þjóðkirkjuskipanina sem
millibilsástand milli ríkiskirkna
fyrri alda og frjálsra kirkna eða frí-
kirkna, er starfa án lögformlegra
tengsla við ríkið. í ljósi þessa verður
þá sú spurning brennandi, hvort
þjóðkirkjuskipulagið eigi við um
okkar daga eða hvort það hafi
þegar lifað sjálft sig.
Hvernig túlkum við
tölfræðina?
í nýútkomnu hirðisbréfi sínu —
Kirkjan öllum opin — svarar biskup
íslenzku þjóðkirkjunnar herra Pétur
Sigurgeirsson spurningu þessari fyr-
ir sitt leyti svo, ,,... að þjóðkirkju-
fyrirkomulagið er íslensku þjóðinni
farsælast. Á meðan allur þorri
landsmanna er þjóðkirkjufólk, eru
núverandi tengsl ríkis og kirkju
þjóðarheildinni fyrir bestu” (s.
98-99). Skoðun þessa styður biskup
þeim rökum, að um 92% þjóðar-
innar tilheyri þjóðkirkjunni (s. 96).
Þess ber að geta, að í þessu er bisk-
upinn á öndverðum meiði við ýmsa
málsmetandi menn — meðal annars
suma starfsbræður sína — innan
hinna norrænu systurkirknanna, þó
svo að einnig þar séu aðstæður með
svipuðum hætti, það er að þjóð-
kirkjurnar séu drottnandi meðal
þjóðanna, þó prósenttalan sé víðast
nokkuð lægri en hér. Þetta tekur
hann raunar fram á áður tilvitn-
uðum stað.
Nú er það mál, sem hér um
ræðir, vissulega svo vaxið, að
einnig við íslenzkar aðstæður gætu
menn komist að andstæðum niður-
stöðum við biskup. Fer svar manna
ef til vill fyrst og fremst eftir því,
hvernig þeir túlka ákveðnar töl-
fræðilegar niðurstöður. Annars
vegar er það staðreynd, að yfir 90%
þjóðarinnar eru skráðir félagar í
þjóðkirkjunni og að yfirgnæfandi
meirihluti — einnig yfir 90% —
bera börn sin til skírnar. Á hinn
bóginn er það vitað, að aðeins tak-
markaður hluti hinna skráðu félaga
tekur reglubundið þátt i guðsþjón-
ustu kirkjunnar utan á stórhátíðum
— einkum um jól — eða í öðru
safnaðarstarfi og enn minni hluti
tekur þátt í altarisgöngunni sem við
hlið skírnarinnar er sakramenti að
skilningi evangelísk-lútherskrar
kirkju. Hvernig skýra menn þennan
mun og hvaða ályktanir verða af
honum dregnar?
Nú er það svo, að aðild að þjóð-
kirkju og skírn barna eru atriði,
sem á margan hátt eru félagslega
háð. Skráning barna í þjóðkirkjuna
eða önnur trúfélög fer fram við
fæðingu og ákvarðast af trúfélagi
móður. Af skiljanlegum ástæðum
hafnar þannig þorri barna innan
þjóðkirkjunnar og úrsögn í kirkj-
unni kemur sjaldnast til álita utan
að undangengnu persónulegu upp-
gjöri eða endurmati, sem fæstir
finna sig knúna til í trúarlega hlut-
lausu samfélagi samtímans, þar sem
trúarlegar spurningar liggja að jafn-
aði milli hluta. Ljóst er, skírnin er
einnig öðrum þræði skilyrt af
menningarlegri hefð hér á landi og
tengist í því þeirri hátíð, er fylgir
fæðingu og nafngjöf í flestum fjöl-
skyldum landsins. í báðum þessum
atriðum má ætla, að þrýstingur frá
fjölskyldu, ætt eða öðrum félags-
hópum ráði miklu um varðveizlu
hefðarinnar sem og sú staðreynd,
10 — VÍÐFÖRLI