Víðförli - 15.02.1990, Blaðsíða 24

ekki nógu vel, hvorki launaðir né
áhugamenn.
Nú er oft spurt, hvers vegna ekki
sé léttarí tónlist í messunum. Þar
heyrist ekki lög eins og menn þó taki
í fimmtugsafmælum. Erfitt sé að
syngja sálmana með kórnum ogyfir-
bragð allt dapurlegt og lítt aðlað-
andi. Hvað hefur söngmálastjóri
kirkjunnar að segja um þetta mál?
Nú ertu aldeilis búinn að setja mig
á þakbrún musterisins!
Kann vera, að einhverjir yrðu til að
bera mig á höndum sér, ef ég gengi
svo langt að mæla með dægfurflug-
um í messum, og víst eru þeir á með-
al vor, sem álíta að tónlist sem þénar
til þess að svæla delíkventa út úr
sendiráðum, sé jafn heppileg við
helgihald.
Þó er ekki víst að ég yrði lengi í
náðinni, af því að þjóðkirkjufólk er
þannig frábrugðið þeim söfnuðum
sem slíka tónlist nota við trúariðkan-
ir, að ef það ætlar á ball, þá fer það
á ball. Messuferð er ákveðin af allt
öðrum tilfinningalegum þörfum.
Þörfum, sem kirkjutónlist hefur
hingað til verið talin fullnægja betur
en dags- og dægurlög. En tónlistar-
smekkur er mislengi að þroskast og
ekki víst að allar nýju útvarpsrásirn-
ar séu stofnaðar til að flýta fyrir
honum. Því er sjálfsagt að hafa auð-
meltanlega tónlist fyrir vinnuþreytt
fólk á kristilegri samkomu í safnað-
arheimilinu að kvöldi, enda klæðist
presturinn hvorki kraga né kjól.
Sú gagnrýni sem felst í spurning-
unni á samt rétt á sér á meðan ein-
hvers staðar er enn verið að messa
með kór sem syngur alla safnaðar-
sálmana í fjórum röddum í tónhæð
og hraða fjórradda útsetningar og
með veikum undirleik orgelsins svo
sem hæfir kórsöng. Það minnir á
húsfreyjuna sem SÝNDI gestunum
kökuna sem hún var búin að baka,
og lét þar við sitja!
Einnig þar sem SAMA MESSAN að
stofni til hefur verið sungin í hundr-
að ár í jarðarfarartóntegund.
Áður en það þyrnigerði hóf sig
hátt, voru messur sungnar í kirkju-
tóntegundum sem höfðu miklu fjöl-
breyttara tónróf en dúr og moll og
eru að sama skapi slitþolnari. Engu
að síður eru messurnar ekki færri en
fjórar í Grallaranum, svo að áður
höfum við sungið fjórar messur ein-
raddað, en nú eina messu fjórradd-
að!
Hefur messusöngurinn verið í
kreppu eftir handbókaskiptin og
hvað er það sem hindrar þróun hans
ef svo er?
Árið 1981 var almennt farið aftur
að nota hefðbundna messutexta í
guðsþjónustum á íslandi. Þar tóku
menn nauðsynlega ákvörðun af hug-
rekki. Þeir sem þar fóru fremstir
hafa ekki ávallt vandað því dapur-
lega tóni kveðjurnar, sem lappað var
upp á, svo hægt væri að notast við
það áfram. En sú aðferð á samt sinn
þátt í hversu vel hefur gengið að
vinna textunum fylgi. Þá var liðinn
aldarfjórðungur frá því að Selfyss-
ingar lærðu þá. í þvi unga þorpi
háttaði svo til, að þar var ekkert öfl-
ugt messueigendafélag. Frá þeim
tíma og þar til nú, hefur enginn haft
tölu á þeim lögum sem notuð hafa
verið við messuliðina. Langmest þó
klassískt tón sem söfnuðurinn lærir
að syngja frá ómálga aldri í sunnu-
dagaskóla.
Er ekki besta aðferðin til að halda
hjólunum gangandi að semja nýtt
fremur en að leggja alla áherslu á
tónlag sem segja má að þjóðin hafi
snúið baki við fyrir tæpum tvö-
hundrað árum og stofna heilt félag,
ísleifsregluna, í þeim tilgangi?
Þær messur, sem íslensk tónskáld
semja fyrir söngmálastjóra, eru svo
lítið notaðar, að þær hafa hvorki náð
að falla né standast sitt próf. Ein
ástæðan er sú, að „séra Jón“ þurfti
ekki að læra sígilda messutónið til
embættisprófs, og þarf þess ekki
enn, frekar en hann vill. Auðvitað er
ekki hægt að ætlast til þess að guð-
fræðingar hljóti tónlistarmenntun
sem dugi til að syngja heilsan, tón-
bænir, guðspjall, prefazíur og bless-
an með hverju því tóni sem tónskáld-
um þóknast að semja. En ef þeir eru
rótfastir í klassíska tóninu sem
hvorki er bundið við tónhæð né tón-
skyn, þá geta þeir flutt hvaða messu
sem er. Þó að organistinn kenni
kórnum allar heimsins messur, geng-
ur klassíska tónið alltaf við texta
prestsins.
Meira að segja — og að sjálfsögðu
— er það tónað, ef konsertmessa er
flutt við guðsþjónustu.
Hvaða rithöfundur les ekki ís-
lendingasögur? Hver semur fúgu án
þess að kynna sér Bach. Þannig sem-
ur tónskáld ekki heldur messu án
þess að þekkja gregorstónið við þá
texta. Ef söfnuður, sem ætlar að
reyna nýtt messutón, á rætur í sígildu
hefðinni, þá hefur hann forsendur til
þess að meta meðferð tónskáldsins á
textunum, af því að hann hefur upp-
haflega mælikvarðann.
Sígildi kirkjusöngurinn (gregors-
söngur) hefur þessa grundvallarþýð-
ingu í kirkjutónlist og túlkun Orðs-
ins. Því var það, þegar liðin var meira
en öld frá því að ein menntuð og
kristin þjóð hafði notið hans, „mess-
an“ var ekki messa, og jafnvel þeir,
sem leika áttu 1. fiðlu í kirkjumálum
voru farnir að tala um „Grallara-
gaul“, þá þótti orðin ástæða til að
stofna Isleifsregluna.
Þegar Sinfóníuhlómsveitin heim-
sækir Selfoss, spilar hún ekki sinfón-
íur! Leiknir eru valsar og óperettu-
tónlist. Rúta fyrir listamenn, vöru-
bíll fyrir hljóðfæri og sendibíll undir
áfengi, sem tónleikagestum er veitt í
hléi. Fullt hús segir: „Svona ættu all-
ir sinfóníutónleikar að vera.“
Ástæðan er samt ekki sú, að hljóð-
færaleikurunum þyki sinfóníur leið-
inlegar, og kennararnir í tónlistar-
skólanum eru ekki farnir að tala um
„sinfóníugaul“.
Þess vegna er „Beethovenreglan“
óstofnuð ennþá.
Að lokum: Hvert er hlutverk
kirkjukórs?
Hann hefur það mikilvæga hlut-
verk að leiða almennan einraddaðan
safnaðarsöng. í hæfilegri tónhæð,
með réttum hraða og styrk í undir-
leik, auðveldar það söfnuðinum að
tjá sig í kraftmiklum söng, Guði til
dýrðar, og gera orð sálmsins að sín-
um.
Síðan syngur hann með listrænum
tilþrifum, kórraddsetningar sem
falla inn í litúrgíuna. Þannig stuðlar
kórinn að þvi, að söfnuðurinn finni
til lotningar frammi fyrir Guði í
helgidóminum.
Kirkjutónlistin er tæki til að
tengja mann og Guð. Ef þeim farvegi
er haldið opnum, fær trúartjáningin
útrás með þeim hætti sem fylgir
göfugri tónlist.
24 — VÍÐFÖRLI