Skólavarðan - 2020, Blaðsíða 33

HAUST 2020 SKÓLAVARÐAN 33
Ljósmyndun / TÆKNI
Borgþór
Arngrímsson
skrifar
H öfundur þessa pistils var um árabil framhalds-skólakennari og spurði
einhverju sinni (árið 1985 eða 1986)
hóp nemenda hvenær þeir héldu að
fyrsta ljósmyndin hefði verið tekin.
Eftir nokkra þögn sagði einn „það
hlýtur að hafa verið sautjánhundruð
og súrkál“. Undir þetta tóku fleiri og
sögðust oft hafa séð eldgamlar myndir
af einhverju fólki, alvarlegu á svip og í
sparifötum.
Kennarinn brá þá upp mynd (á
glæru) og lét þau orð fylgja að þetta
væri fyrsta ljósmynd sem tekin hefði
verið í Danmörku og að líkindum
á Norðurlöndum, tekin árið 1840.
Nemendunum þótti ótrúlegt að ekki
væri lengra síðan þetta gerðist.
Í framhaldinu urðu miklar umræð-
ur í bekknum og allir voru sammála um
að tæknin hefði breyst ótrúlega mikið.
Auglýsing frá árinu 1875 þar sem sjá
mátti léttan og meðfærilegan ljós-
myndabúnað fyrir farandljósmyndara
(eins og það var orðað), sem hægt var
að bera á bakinu, vakti mikla athygli.
Búnaðurinn vó 75 kíló.
Eins og áður sagði fór þessi
kennslustund fram um miðjan níunda
áratug síðustu aldar. Þá var sú tækni
sem kannski er mesta bylting frá
upphafi ljósmyndunar ekki komin fram.
Stafræna tæknin og útlitsdýrkunin
Þessi bylting er vitaskuld tilkoma staf-
rænu tækninnar. Hún hafði í för með
sér margháttaðar breytingar sem flestir
þekkja. Stafrænan leysti ljósmynda-
filmuna að langmestu leyti af hólmi
og síðar urðu símar með innbyggðri
myndavél svo enn ein byltingin.
Með stafrænu tækninni gerðist það
líka að skyndilega var hægt að „lagfæra“
myndir, nokkuð sem áður voru mjög
takmarkaðir möguleikar á að gera.
Dönsku skólamyndirnar
Í Danmörku hefur það lengi tíðkast
að taka svokallaðar skólamyndir,
bæði hópmyndir af bekkjardeildum
og sömuleiðis myndir af hverjum og
einum. Nemendur fara þá í betri fötin
áður en farið er til ljósmyndarans og
myndirnar eru síðan settar í fjölskyldu-
albúmið þar sem þær eru mikilvægur
vitnisburður um útlit og klæðnað
viðkomandi þegar smellt var af. Myndin
sýnir viðkomandi eins og hann eða
hún leit út á þeim tíma. Eða þannig
var það. Með stafrænu tækninni komu
nýir möguleikar á þessu sviði og nú var
skyndilega hægt að breyta og „laga“ að
vild. Blett á skyrtunni eða bólu á nefinu
var einfaldlega hægt að fjarlægja, sama
gilti um krumpu á kjólnum o.s.frv.
„Leiðréttingamöguleikarnir“ voru
næstum ótæmandi.
Að fegra veruleikann
Fyrir nokkrum árum fóru ljósmyndarar
sem taka myndir af börnum í grunn- og
leikskólum skyndilega að fá um það
fyrirspurnir, einkum frá foreldrum,
hvort ekki væri hægt laga myndirnar
af afkvæmunum. Til dæmis að hvítta
sjáanlegar tennur og rétta skakkar,
fjarlægja bólur, lagfæra hárgreiðslu o.fl
o.fl.
Sálfræðingurinn Eva Steensig sem
fréttamaður DR ræddi við kvaðst ekki
undrandi á þessum tíðindum. „Allir
vilja líta sem best út í augum annarra
og það gildir ekki síst um myndirnar
sem teknar eru í dag og verða framvegis
vitnisburður um útlit okkar. Það velur
enginn verstu myndina til að setja í
albúmið. Hér áður völdum við bestu
myndina og hún endaði í albúminu
eða á fjölskyldumyndaveggnum. Nú er
það ekki lengur spurning um að velja
bestu myndina og láta þar við sitja. Nú
veljum við bestu myndina og látum svo
laga hana til, þannig að hún verði ennþá
betri.“
Af hverju að breyta?
Ástæður þessara „fegrunaraðgerða“
eru, að sögn nokkurra foreldra sem
danska útvarpið DR ræddi við, fyrst og
fremst óskir um að „litli gullmolinn“
(orðalag DR) þurfi ekki að skammast
sín fyrir gula litinn á tönnunum eða
úfna hárið þegar fjölskyldualbúminu
verður flett síðar meir. Móðir sex ára
drengs sagði að hún ætti erfitt með að
útskýra af hverju hún hefði beðið um
að eitt og annað yrði lagfært á mynd
sem tekin var af honum stuttu eftir að
hann byrjaði í skóla. Hún vildi til dæmis
láta laga litinn á annarri framtönninni
(barnatönn) sem var dekkri en hin.
„Hann er ekkert að velta þessu fyrir sér
núna en þegar hann verður eldri myndi
hann örugglega spyrja hvort hann hafi
virkilega verið svona, með þessa dökku
framtönn“. Þegar fréttamaður spurði
hvort hún væri óánægð með útlit sonar-
ins svaraði hún því neitandi en bætti
svo við: „ég er fyrrverandi fyrirsæta og
vön því að til dæmis sé reynt að eyða og
fela hrukkur á myndum sem birtast í
tískutímaritum. Þess vegna finnst mér
kannski ekkert að því að myndasmiður-
inn fikti svolítið í útlitinu, til að lagfæra
ýmislegt smávegis.“
Ljósmyndarar notfærðu sér tækn-
ina
Margir danskir ljósmyndarar sem taka
myndir í skólum hafa óbeðnir breytt
myndum af nemendum. Fréttamenn
danska útvarpsins ræddu við þrjá
ljósmyndara sem sögðu að eftir að
foreldrar fóru að biðja um „lagfær-
ingar“ hefðu þeir farið að gera þetta
án þess að beðið væri um. „Maður
velti þessu ekki sérstaklega fyrir sér,
taldi bara að allir vildu að börnin litu
sem best út á myndunum,“ sagði einn
ljósmyndarinn.
Foreldrar kvörtuðu yfir „breyttum“
börnum
Ekki hafa þó allir foreldrar verið
jafn hrifnir af þessu framtaki.
Margir skólaljósmyndarar hafa
fengið kvartanir þar sem fundið er að
„lagfæringunum“. Faðir níu ára drengs
sagði í kvörtunarbréfi sínu til ljós-
myndastofunnar að hann hefði þurft
að setja á sig gleraugun til að átta sig
á því að þessi fullorðinslegi drengur á
myndinni væri sonur hans. „Mér finnst
að myndin eigi að sýna drenginn eins
og hann lítur út þegar smellt er af en
ekki eins og einhvern annan og eldri.“
Flestar kvartanir foreldra hafa verið
í sama dúr, myndin eigi ekki að vera
fegruð mynd af barninu. Í tengslum
við umfjöllun danska útvarpsins var
efnt til könnunar á vefsíðu útvarpsins.
Þar var spurt hvort svarendur vildu
að skólamyndir af börnum þeirra yrðu
„lagfærðar“ eða ekki. Rúmlega 11 þús-
und svöruðu og mikill meirihluti (93%)
sagðist mótfallinn því að myndum væri
breytt.
Auglýsir óbreyttar myndir
Fyrir skömmu tók til starfa í Dan-
mörku ný ljósmyndastofa, Kontrafej.
Eigandinn, Katrine Kjeldsen, er ekki
nýgræðingur á þessu sviði því hún hefur
um árabil starfað sem ljósmyndari
og nýja stofan er aðili að samtökum
skólaljósmyndara, Dansk Skolefoto.
Kontrafej auglýsir að þar á bæ sé mynd-
um ekki breytt og eigandinn segir að
hún og starfsfólk stofunnar hafi ákveðið
að rétt væri að stíga þetta skref. Hún
segir að ákvörðunin mælist vel fyrir hjá
foreldrum og kveðst þess fullviss að
fleiri stofur fylgi í kjölfarið.
Myndin frá 1840 er tekin á Ulfeldts-torgi í Kaupmannahöfn.