Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 4

4
DAGFARI
Lilja Dögg Alfreðsdóttir var utanríkis-
ráðherra þegar viðauki við varnar-
samninginn var undirritaður 2016.
Síðla árs 2006 var herstöð Bandaríkja-
manna á Miðnesheiði lokað. Bandaríski
fáninn var dreginn niður fyrir þann
íslenska og gamla herstöðvarsvæðið falið
stjórnvöldum til yfirráða og nota að eigin
vild. Friðarsinnar fögnuðu vitaskuld
þessum tíðindum en bentu á að þótt lokun
herstöðvarinnar teldist mikið framfara-
skref væri ofmælt að segja að herinn væri
farinn. Herverndarsamningurinn milli
Íslands og Bandaríkjanna er enn í gildi
og veitir Bandaríkjaher ýmis tækifæri til
endurkomu eða afmarkaðra umsvifa.
Raunar voru ákveðnir hlutar hernaðar-
starfseminnar sem aldrei fóru. Ratsjárstöðvar
á Miðnesheiði, Bolafjalli, Stokksnesi
og Gunnólfsvíkurfjalli voru áfram
starfræktar og þjóna ratsjáreftirlitskerfi
Nató. Fjarskiptastöð bandaríska flotans
við Grindavík var sömuleiðis rekin áfram
en hún sinnir lágtíðnifjarskiptum við
skip og kafbáta á hafi úti allt suður til
Azoreyja. Loks var skilgreint öryggissvæði
á Keflavíkurflugvelli til hernaðarlegra
nota. Umsjón með rekstri þessara svæða
var í fyrstu falin Varnarmálastofnun sem
komið var á laggirnar árið 2008 en lögð
niður af vinstristjórninni sem tók við
skömmu síðar og verkefni hennar flest falin
Landhelgisgæslunni.
Á þeim skamma tíma sem Varnarmála-
stofnun starfaði óx hún hratt enda
tilgangurinn að sýna öðrum Nató-
ríkjum að víst næðu Íslendingar máli á
hernaðarsviðinu þótt enginn væri herinn.
Stofnuninni var meðal annars falin
umsjón með skipulagningu heræfinga hér
á landi, sem halda skyldi reglulega þrátt
fyrir lokun herstöðvarinnar. Það sama
gilti um svokallaða loftrýmisgæslu, sem
er tilgerðarlegt heiti á reglubundnum
flugæfingum orrustuflugsveita annarra Nató-
ríkja sem koma hingað fjórum sinnum á ári
og eru við æfingar í nokkrar vikur í senn.
Þessar flugsveitir hafa hafst við á fyrrnefndu
öryggissvæði.
Áhugi á endurkomu
Í utanríkisráðherratíð Gunnars Braga
Sveinssonar, 2013-16, var þrálátur orðrómur
um áhuga Bandaríkjamanna á auknum
umsvifum og aðstöðu á Íslandi. Tengdist það
einkum vaxandi spennu milli Bandaríkjanna
og Rússlands, sem birtist meðal annars
í auknum ferðum kjarnorkukafbáta í
Norðurhöfum og þar með eftirlitsflugi þar
sem reynt er að njósna um kafbátaferðir.
Þá er ljóst að helstu herveldi horfa mjög til
norðurslóða vegna loftslagsbreytinga og hefur
talsverð hernaðaruppbygging átt sér stað á
svæðinu og enn meiri er fyrirhuguð.
Ítrekuðum fyrirspurnum til utanríkisráðherra
um þessa ásælni Bandaríkjahers var einatt
svarað á þann loðna hátt að engar formlegar
óskir hefðu borist eða viðræður farið fram.
Lykilatriðið í þeim svörum var vitaskuld
orðið „formlegar“. Sumarið 2016, daginn
eftir að búið var að senda Alþingi í sumarfrí,
var snögglega kynnt að íslensk og bandarísk
stjórnvöld hefðu undirritað viðauka eða
bókun við varnarsamninginn. Lilja Dögg
Alfreðsdóttir var þá tekin við lyklavöldum
í utanríkisráðuneytinu og kynnti hún
samkomulagið á þann hátt að í því fælust
litlar breytingar – fyrst og fremst væri verið
að formbinda hluti sem þegar væru í gangi.
Veruleikinn var þó sá að með samningnum
frá 2016 var gengið afar langt í þá átt að
veita Bandaríkjamönnum sjálfdæmi um
þau umsvif sem þeir kynnu að vilja hér
á landi. Í samkomulaginu er sérstaklega
vikið að kafbátaleitarflugi og skuldbinda
Íslendingar sig til að veita svokallaðan
„gistiríkjastuðning“ til þess, með öðrum
orðum: að tryggja að fyrir hendi sé sú aðstaða
sem nauðsynleg er talin til slíks eftirlits eða
í það minnsta að standa ekki í veginum fyrir
þess háttar framkvæmdum.
Síðustu misserin hafa reglulega borist fregnir
af framkvæmdum eða framkvæmdaáformum
á vegum Bandaríkjahers á Miðnesheiði og
víðar. Rétt er því að taka saman lista um
hverjar þessar framkvæmdir séu.
• Ýmsar endurbætur og viðhaldsvinna hefur
átt sér stað á öllum ratsjárstöðvunum
fjórum, sem fjármagnaðar hafa verið af
mannvirkjasjóði Nató. Einkum er um að
ræða uppfærslu á tæknibúnaði.
• Gistiskálar fyrir erlendan liðsafla, á bilinu
50 til 100 manns, verða reistir 2020-21.
Nú um stundir eru hermenn og aðrir
þeir sem hingað eru sendir, m.a. vegna
loftrýmisgæslu, vistaðir á hótelum og
gistiheimilum í Reykjanesbæ.
• Endurbætur á þotu- og flugskýlum hófust
á árinu 2020 og munu standa fram á árið
2022. Stærsti verkþátturinn er endurnýjun
á hurð eins skýlisins til þess að ný gerð
kafbátaleitavéla, P-8, komist inn um
dyr þess. Þessar framkvæmdir eru að
langmestu leyti kostaðar af bandaríska
sjóhernum.
Steypt og malbikað í kyrrþey fyrir Bandaríkjaher
Hvað er á seyði á vellinum?