Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 11

11
DESEMBER 2020
Flugvél á Keflavíkurflugvelli sprautuð með afísingarefni
þurfa að kljást við ýmsa óæskilega fylgifiska
hennar. Bretar höfðu því orðið að takast á
við ýmis vandamál tengd t.d. neysluvatni
og ekki síður loftmengun. Alræmd var
Lundúnarþokan sótsvarta sem drap fólk í
stórum stíl á ári hverju. Bresk stjórnvöld
voru að vakna til meðvitundar og settu ýmis
lög, meðal annars til að banna eldsneyti sem
olli mikilli reykmengun en í staðinn ruddi
Norðursjávargasið sér til rúms. Það var mjög
fróðlegt að fylgjast með þessu álengdar sem
námsmaður.
Á meginlandinu voru sömu sjónarmið að
hasla sér völl. Í Þýskalandi gerðu menn sér
sífellt betur grein fyrir hættunni af súra
regninu sem hlaust af brúnkolabrennslu
í álfunni. Stokkhólmsráðstefnan var svo
haldin árið 1972 og markaði tímamót í
umhverfismálum. Þar voru menn innblásnir
af bandarískum rannsóknum, svo sem frægri
bók Rachel Carson, Raddir vorsins þagna,
sem fjallaði einkum um óhóflega notkun
eiturefna í náttúrunni.
Þessi vitundavakning í Evrópu skilaði sér til
Íslands á þann hátt að menn í stjórnkerfinu
uppgötvuðu að til væri eitthvað sem héti
umhverfismál sem líklega væri rétt að kynna
sér frekar! Ég lauk mínu verkfræðinámi
vorið 1972 og stefndi þegar á framhaldsnám.
Matvælaverkfræði var fyrsti kostur, en
heima á Íslandi höfðu menn frétt af mér eftir
einhverjum leiðum og um sumarið er ég
kallaður á fund.
Magnús Kjartansson var þá heilbrigðis-
ráðherra í vinstri stjórninni og var einlægur
áhugamaður um að styrkja umhverfismálin.
Ég var því hvattur til að skrá mig í glænýja
námsbraut í umhverfisverkfræði við
Manchesterháskóla en taka að því loknu við
nýrri stöðu hjá Heilbrigðiseftirliti ríkisins.
Því veitti þá forstöðu Baldur Johnson læknir,
sem var mjög áfram um ráðninguna og vildi
raunar ólmur fá mig til að byrja að sinna
ýmsum verkefnum í jólafríinu sama ár, þótt
ég væri rétt byrjaður í náminu.“
Blm: „Hvernig var svo að snúa heim til
Íslands áttunda áratugarins með nýjar og
framandi hugmyndir í umhverfismálum?“
„Það má eiginlega segja að ég hafi komið inn
í málaflokkinn eins og hvítur stormsveipur
þarna á árinu 1973. Verkefnin voru
óþrjótandi og ég var á fleygiferð um landið.
Þar var víða pottur brotinn en athugasemdir
ekki alltaf vel séðar.
Segja má að tenging mín við mengunarmálin
suður með sjó hafi átt upptök sín á þessum
fyrstu mánuðum mínum hjá Heilbrigðiseftir-
litinu. Úlfar Þormóðsson, góður kunningi
minn, var alinn upp í Keflavík og hafði tengsl
við fjölda manna á svæðinu. Hann hafði
fregnir af óvarlegri notkun með eiturefni á
herstöðvarsvæðinu og kom mér í samband
við staðkunnuga heimamenn. Ég hélt á
svæðið með kort til að skrá mögulega
mengunarpolla.
Það varð mikið uppnám þegar við komum
og fórum að merkja inn á kortið og fljótlega
komu herlögreglumenn aðvífandi og bjuggust
til þess að handtaka mig og ferðafélagana.
Um það leyti sem átti að stinga mér inn í
lögreglubíl heyri ég kröftuga rödd þruma:
„Hvað! Er þetta ekki hann Einar Valur?“
Þarna var þá kominn slökkviliðsstjórinn á
svæðinu, Stefán Eiríksson, sem alltaf gekk
undir gælunafninu „Patton“. Stefán sem var
frændi minn, leysti mig þegar úr prísundinni
og fór svo með mig um svæðið. Þannig fékk
ég miklu ítarlegri og betri leiðsögn um völl-
inn en ella. Svona getur frændskapur komið
sér vel“ - bætir Einar Valur við og hlær.
„Út frá þessum athugunum útbjó ég kort þar
sem búið var að merkja inn möguleg
mengunarsvæði. Mér var bent á að Jón